Dərslik «Çİnar-çAP»

3. Emosiyalar vo hisslor
Ncco olur ki, bozon insan sevinir vo ya kodorlonir? No iiciin qozəblonirik, yaxud şadlanırıq? Pcşiman olmağımızın, təəssüıümü-zün sobəbi nədir? Görosən, heç ömründə sevimrıoyən vo ya kədər-lənməyən insan varmı? Bu suallar no ilo əlaqədardır? Emosiya nə-dir, hiss deyəndə nəyi başa düşürük? Axı, insan çox mürəkkəb ho­yat şəraitinə malikdir. О, ətraf aləmi və təbiəti, comiyyot üzvləri arasındakı qarşılıqlı miinasibotlori dork etməklə kifayətlənmir. Horn do foaliyyot prosesindo, iinsiyyot zamanı ayn-ayn şəxslorlə, kollcktivlo, eloco do xarici alom cisimlori ilo miioyyon miinasibot-do olur. Belo ki, onlardan bozilori onun xoşuna golir, digorlorino laqeyd olur, üçüncülərə pis münasibət bosləyir. Bunlar hamısı miixtolif hisslərdə öz oksini tapir. Mosolon, Vətəno, övlada, anaya mohobbot hissinin obyekti başqa olduğu kimi, mozmunu da başqa-dır. Hisslorin monboyi xarici obyektiv alom olsa da ancaq hor cur cisim vo ya hadiso insanda lazimi hiss doğurmur, hom do onlar ho-mişə eyni qüvvədə hiss yarada bilmirlor. Adam bir zaman ehtiras-la sevdiyi obyekto sonra ctinasiz olur, yaxud oksino, ona dorindon nifrot bosloyo bilir. Bununla yanaşı olaraq, eyni bir cisim, eyni bir hadiso miixtolif adamlarda, miixtolif hisslor do törədə bilor. Moso­lon, səhnə açılır, acgöz, pul horisi olan insanlann amansız roftann-dan hədsiz iztirab çokmiş Sara artıq ölüm yasdığına baş qoyub, işıq-lı dünyaya əlvida dcyir (C.Cabbarlının «Solğun çicəklərindon»). Saranın iztirablanna tamaşa edon adamlann hər birində başqa-baş-qa hisslor özünü göstərir; kimisi onun dərdinə ürəkdən yanır, göz yaşlarını saxlaya bilmir; başqaları yalnız dorindon kodorlonir;

152 üçüncülor sadəcə mütəəssir olur, ola bilsin ki, bozilori iso bunu sa-dəcə olaraq «artistin oyunu» kimi qobul edir, ona tamamilo biganə qalır.

Deməli, hisslor insanin münasibətləri ilə bağlıdır. Bu cəhəti nəzərə alsaq onlara aşağıdakı kimi tərif vero bilorik: hiss vo emosiya insanin dork etdiyi cisim vo hadisələro, başqa adamlara, homcinin özünün roftar vo davranışına, fikir vo arzusuna bəslədiyi miinasiboti ifado edon psixi prosesdir.

İnsan hisslori idrak obyektino boslonon subyektiv miinasibotin inikasıdır. Bununla da hisslor iki başlıca funksiyanı yerino yetirir. Birincisi, hisslor ətraf aləmdə baş vcron hadisolorin hansının insan hoyati iiçün faydah vo ya tohlukoli olmasi barodo xobor verir. Bu onun siqnal funksiyası adlanir.

İkincisi, hisslor insanin horokot vo foaliyyotinin motivi kimi çı-xış edorok onlan miioyyon istiqamətə yönəldə bilir. Bu cohot hisslorin tənzimetmə funksiyasi ilo bağlıdır. Mo­solon, muğamata dorin hovos, ondan zövq almaq insam sevimli müğəninin konsertino getmoyo vadar edo bilir. Yaxud muğamata olan dorin hovos votono mohobbot hissi ilo çıılğalaşaraq respubli-kamızın dilbər guşəsi olan Qarabağa bağlılığı daha da giiclondirir. Çünki Qarabağ yalmz professional musiqimizin deyil, hom do zon-gin muğam ifacılığınm besiyidir. Bu cohot onu xalqımızın övladla-n üçün daha oziz, daha dogma edir. Xalqin hor bir sonotsevor na-muslu övladı özünii Vətənimizin muğam Vətəni Şuşasız, ümumən Qarabağsız təsəvvür cdə bilmir. Bu, çox qüvvətli, dərin, müqəddəs hissdir. Bu məsolənin yalnız bir tərofıdir. Bəs, Qarabağdan didər-gin düşən, öz evini, eşiyini, əzizlərini belo qoyub gələn, on ildən artıq bir dövrdə yalnız iimid və hosrətlo yaşayan insanlar üçün ho­min diyar hansi mona kosb cdir? Onlann dorin kədərini təsəlli ilə ovundunnaq olarmı? Burada artıq yurd həsrəti onun itirilməsinə bais olanlara qəzəb və nifrotlə çulğaşır, daha qüvvətli olıır.

Hissin obyckti otrafdakı cisim vo hadisolor, başqa adamlar, onun subyekti isə şəxsiyyotin özüdür. Çünki hor bir şəxs ətrafdakı cisimlərə, adamlara başqa-başqa münasibət bəsləyir. İrəlido qeyd ctdik ki, Votono mohobbot, öz xalqını sevmok insanin müqəddəs lussidir. blomin hiss, lazım gəldikdə, onu öz həyatını belə, Vətən yolunda qurban venrıəyə tohrik edir. Lakin bu hiss adamlann hamı-

153






sında eyni səviyyədə təzahür etmir. Bu, insanin dünyagöriişündən, əqidəsindon, sərvət meylindən, hoyat idealından asıiıdır. Yalnız özünü düşünən eqoist insanların Vətonə, millətə münasibətini dahi sonotkarımız M. Ə. Sabir vaxtilə çox dəqiq ifadə etmişdir: