Dərslik «Çİnar-çAP»

§ 2. Tofokkiiriin mahiyyoti
Maddi alomin dork edilmosi duyğu vo qavrayışdan başl Lakin idrakin bu ilk morholosindo gercokliyin cisim vo hadisol arasındakı miirokkob vo çoxcəhətli olaqo vo asihhqlar, onl mahiyyoti oks etdirilo bilmir. Hissi idrak morholosindo xarici t bilavasito insan şüurunda konkret cisimlorin obrazlan yaranmasına gotirib çıxarır. Homin obrazlar fordi səciyyə daşıy Bu monada hissi idrakin vcrdiyi molumat heç do homişo dorin diizgiin olmur. Burada hissi idrak matcriallarına əsaslanan tofə miistosna ohomiyyot kosb cdir.

Tofokkiir, cisim vo hadisolorin mahiyyotinin, onlar arasir*

330

bqo vo asihhqlarin insan şüurunda ümumiloşmiş vo vasitoli asindan ibarot olan idrak prosesidir.

Duyğular vo qavrayış tofokkiiriin monboyidir. Bozon belo an edirlor ki, hissi idrak qurtardiqdan sonra varlığının montiqi tdo dork edilmosi başlanır. Yoni ovvolco duyğu prosesi baş ib qurtanr, bundan sonra tofokkiir foaliyyoto başlayır. Bu, doğru ildir. Çünki elo hissi idrak prosesinin özündo do fikri omoliyyat hlil, torkib, miiqayiso və s, iştirak edir. Demoli, duyğu ve vrayışın verdiyi matcriallar olmadan tofokkiir foaliyyoti do mkiin deyildir. Ancaq tofokkiir daha miirokkob psixi prosesdir. Tofokkiir prosesindo insan qanunauyğun olaqolori tosadiifi lOİərdən ayird edir: ayir-ayn hallardan iimumi hallara keçir, ni varhğı ümumiləşmiş halda oks etdirir. insan mohz tofokkiir sayosindo gerçokliyi daha dorin, tam vo iq dork cdir. Tofokkiiriin köməyi ilo bilavasito qavramlmayan im vo hadisolor do dork olunur. Mosolon, atomun torkib solorini bilavasito qavramaq miimkiin deyildir. Halbuki insanlar u bilirlor. Bu, vasitoli bilikdir. Beloliklo, tofokkiir varlığın itoli inikasıdır.

Varlığın vasitoli mikasi bir sira hallarda zoruri olur. Bclo ki, /on bizim analizatorlanmiz ayn-ayn cisim vo hadisolori oks irmok iqtidannda olmur (mosolon, ultrasoslori oks ctdiro Imirik), yaxud iimumon miivafiq analizator olmur (mosolon, "anda rcntgen şüalarını tutan, oks etdiron miivafiq analizator xdur). Bozon do bu vo ya digor cisim, hadisoni prinsip etibarilo lavasito oks etdinuok miimkiin olduğu halda, miiasir şəraitdo u biz edo biImirik, ciinki hadiso keçıniş tarixi dövrlordə baş işdir (mosolon, arxcologiya, paleontologiya vo ya tarixi isolor bu qobildondir). Ayn-ayn hallarda iso bilavasito dork ok miimkiin olduğu halda, о somoroli hesab edilmir. Mosolon, safənin ölçülməsi, cismin tcmperatur xassolorinin toyin lmosi vo s. Bu zaman muxtolif vasitolordon - cihazlardan Tado olunur. Noticodo idrak imkanlan genişlənməklə, onun kvathq dorocosi do artir. Hom do çox zaman cisim vo hadisolor sındakı olaqo vo miinasibotlor asanliqla sezilo bilmir, onlar iirokkob vo qapali olur. Bunu acmaq iiciin muxtolif fikri oliyyatlardan istifado olunur. Yoni fikri omoliyyatlar: tohlil, kib, miiqayiso, ümumiləşdirmə vo s. sayosindo idrak hadisodon iyyəto doğru coroyan cdir. Başqa sözlə, tofokkiir sayosindo