Dərslik «Çİnar-çAP»

4. Cinsi tərbiyənin psixoloji problemləri

Qədim zamanlardan başlayaraq, hər bir xalqın oğlan və q tərbiyəsi ilo bağlı özünəməxsus adət və ənənəsi olmuşdur. Bu ad və ənənələrin əsas funksiyalanndan biri mahiyyətcə uşaq v ycniyetmələrin cinsi torbiyəsindon ibarət idi.

Bu monada cinsi tərbiyənin tarixi çox qədimdir, lakin, o, ayrı bir tərbiyə nəzəriyyosi sahəsi kimi nisbətən sonralar ıormalaşmı XIX əsrin sonu - XX osrin əvvəllərindon ctibarən sürətlo inki ctməyə başlamışdır. Müasir dövrdo isə, bir tərəfdən, gənc nəsl mənəvi tərbiyəsinin əhəmiyyətinin artması, digər tərəfd ölkəmizdə ailənin daha da inkişaf ctməsi, ailə-nikah münasi" lərində psixoloji amillərin daha ınühüm rol oynaması və s. əlaqədar olaraq uşaq və yeniyetmələrin cinsi tərbiyəsi xüs aktuallıq kəsb cdir.

Şagirdlərin əxlaq tərbiyosi nəzəriyyosi vo təcriibosində c'

416 torbiyə mənəvi tərbiyənin bir sahəsi kimi formalaşıb inkişaf cimişdir. Sovet pcdaqogikası və pedaqoji psixologiyasının müasir ınkişaf mərhələsində də məsolənin belə qoyuluşu xüsusi aktuallıq kəsb edir. Ən yeni psixoloji və pcdaqoji ədəbiyyatda cinsi tərbiyə mənəvi tərbiyonin mühüm əhəmiyyətə malik olan müstəqil bölməsi kimi xarakterizo olunur. Bu cəhətə həmişə xüsusi diqqət yotirilməlidir. Lakin nəzəro almaq lazımdır ki, cinsi tərbiyənin bir çox məsələləri şagirdlərin mənəvi tərbiyəsi ilə yanaşı, həm do onlann əmək, estetik, əqli vo fıziki tərbiyəsi ilə bilavasitə bağlıdır.

Cinsi tərbiyə - oğlan və qızlara heç də yalnız hər hansı məlumatın, biliyin, anlayışın verilməsi demək deyil, birinci növbədə, ağıllı və gözəl qarşılıqlı münasibotlərin tərbiyo edilməsi deməkdir.

Uşaqların cinslərarası münasibətlər sahəsində mənəvi mədəniyyətə yiyolonməsi, cinslərarası münasibətlərin əxlaq normaları osasında inkişaf ctdirilməsi cinsi tərbiyənin osas məqsodini təşkil edir.

Uşaqların cinsi inkişafı onlann psixi inkişafınm mühüm sahə-lerindən biridir. Məhz ona görə də oğlan və qızların psixoseksual inkişafının qanunauyğunluqlannın öyrənilməsi cinsi tərbiyo nəzəriyyəsi üçün böyük əhəmiyyətə malikdir.

Cinsi xüsusiyyətlər təkcə ümumi psixologiyanın aktual prob-lcmi deyildir. Onun tədqiqi hom də yaş və pedaqoji psixologiyanın, sosial, etnik, əmək, məhkəmə, incəsənət psixologiyasının və s. bir çox nozəri-praktik mosələlərinin həlli üçün son dərəcə mühümdür.

Uşaqların cinsi torbiyosinin vozifəlori çoxcəhətlidir. Oğlanlar və qızlar arasında mənəvi qarşılıqlı münasibətlərin formalaşması, hisslər mədəniyyotinin tərbiyə olunması, cinsin bioloji vo sosial problcmləri, qadın və kişinin inkişaf qanunauyğunluqları vo dav-ranış xüsusiyyətləri haqqında elmi anlayışlann formalaşması, qızlarda qadınlıq, oğlanlarda kişilik keyfıyyətlərinin inkişa^//^^ etdirilməsi, oğlan və qızların nikaha, sağlam və xoşbəxt ailə həya-tma hazırlanması və s. onların içərisində əsas yer tutur.

Elmi-texniki toroqqi dövründə baş verən müxtəlif sosial-demoqrafık proseslər, urbanizasiya, akselerasiya və s. ilə əlaqədar olaraq cinsi torbiyə məsələləri diqqəti daha çox cəlb cdir.

Bir çox hallarda uşaqlann fiziki inkişaf sürətilə onlann psixo­loji və sosial (vətəndaşlıq) yetkinliyi arasında uyğunsuzluq müşahido olunur. Uğursuz ailələrin meydana çıxması, boşanmanın miqdarının artması, doğumun azalması və s. həm do on latin psixoloji-pedaqoji sobəbləri haqqında düşünməyi tələb edir.

Cinsi tərbiyə nəzəriyyəsi müxtəlif clmlərin inkişaf tarixi w» müasir səviyyəsi ilə bilavasitə bağlıdır. Cinsi tərbiyodə u/un müddət tibbi istiqamət osas ycr tutmuşdur. Lakin çoxlu miqdanU həyati faktlar sübut etdi ki, cinsi tərbiyə məsələlərinin həllində ущ fiziologiyası, səhiyyə maarifı, seksologiya, seksopatologiya, eloca də uşaq psixiatriyası, pcdiatriya və s. nə qədor böyük əhəmiyyolt malik olsa da, hələ kifayət dcyildir. Cinsi torbiyonin todricuıı psixoloji və pedaqoji problcmləri daha çox aktuallıq kosb ctnıoyü başladı. Müasir dövrdə cinsi tərbiyo problemlorinin lıollı baxımından sosiologiya, etnopsixologiya, demoqrafıya, etnoqrali\.ı və başqa clmlorin nailiyyətləri də olduqca əhəmiyyotlidir. Aydııı məsələdir ki, cinsi tərbiyənin nəzəri və praktik mosololorini ancaq kompleks şəkildə - sosioloq, demoqraf, fızioloq, seksoloq, psixiaiı. psixoloq və pedaqoqların birgə səyi nəticosində həll etmək olar.

İnsanın münasibət subyektinə çevrilməsi ilə onun bütün psixı həyatı şəxsiyyot xarakteri kosb edir. Bu zəmində də cinslərarati münasibətlər şəxsiyyətlərarası münasibətlor kimi inkişaf etmoyo başlayır. Onun ən başlıca intcqrativ xüsusiyyətləri öz əksmı məhəbbət hissində tapır. Məhəbbət şəxsiyyət psixologiyasının un mürəkkəb fcnomcnidir. Orqanizm səviyyəsində cinslərarası rabıin və əlaqələr şəhvot termini ilə xarakterizə olunur. Məhəbbət is* ancaq şəxsiyyət səviyyəsində formalaşır, insanın psixi həyatmı saflaşdıran ülvi vo ccazkar hisso çevrilir.

A. S. Makarenko «Cinsi torbiyə mohz sevgi tərbiyəsi olma lıdır», - deyərkən bu cəhəti nəzərdo tuturdu. Təsadüfı dcyildir kı. bədii ədəbiyyatın insan əzəməti və ləyaqəti haqqında yaratdığı on böyük psixoloji himn məhəbbət himnidir.

Cinsi torbiyonin nəzəri və praktiki problemləri ancaq şəxsiyyol psixologiyasının nailiyyətləri baxımından holl edilə bilər. Şəxsıy yət psixologiyası cinsi tərbiyə nəzəriyyəsinin osasını təşkıl etməlidir.

A. S. Makarenkonun qeyd etdiyi kimi, cinsi tərbiyə məsolesi on çotin pcdaqoji məsələlordən biri hesab edilir. Onun tikrineə, hcc bir pcdaqoji məsəlo bu qədər dolaşıq salınmamış və heç bir məsoUı haqqında bu qədor səhv rəylər söylənməmişdir. Halbuki omolj cəhətdən bu məsələ о qədər də çətin deyildir və bir çox ailəlordo olduqca sadə, əzabsız vo tərəddüdsüz holl olunur. Cinsi tərbiye|

418 ıtncaq ailə onu аупса bir məsolə kimi götürdükdə, başqa tərbiyə ■Bosələlorinin ümumi kütləsindən ayırıb ona həddindən artıq fcöyük əhəmiyyət verdikdə çətin mosələyo çevrilir.

Uşaqların cinsi tərbiyəsində ailə mühüm rol oynayır. Onlar hoyat prosesində, yaşlı nəslin vasitəsilə kişi ilə qadının, ərlə-trvadın qarşılıqlı münasibətləri və s. haqqında müəyyən təsəvvür Vo anlayışlara yiyolənirlər. Qadınlıq vo kişilik ctalonlarına ve Itandartlarına müvafıq olaraq, onlara müxtəlif keyfıyyotlər aşılanır. lu baxımdan etnopsixoloji vo etnopedaqoji amillərin uşaqların v insi tərbiyəsində əhəmiyyətini qeyd etmək lazımdır. Lakin bunlar hcç də uşaqların ailə həyatına hazırlanması üçün zəruri olan bürün tmosələləri sistem şəklində əhato etmir və edə do bilmoz. Bu şoraitdə uşaqlann cinsi tərbiyəsi məsələlərinin həllində məktəbin iolu xüsusilə artır.

Sosioloji, psixoloji vo pedaqoji tədqiqatlar əsaslı surotdə göstərir ki, moktəbin iştirakı olmadan gənclərin ailə həyatına tı.ı/ırlanması praktik olaraq mümkün deyildir. Onlar orta məktəbdə - ıiMisilə cinsin biologiyası haqqında nisbətən gcniş məlumat oldə cdir, ədəbiyyat, tarix, hüququn əsasları və s. fənlərin tədrisi prosesində cinslərarası münasibətlor haqqında ədəbi-bədii, ictimai-larıxi və hüquqi aspektdə müəyyən məlumatla tanış olurlar. Son zamanlar qızlarda evdarlığa aid bilik, vərdiş və bacarıqların inkişaf -tdırilməsinə daha çox diqqot yetirilir. «Ailə həyatının etika vo psixologiyası» kursu öyrənilir.

Məktəbdə təlim-tərbiyə prosesində oğlan və qızlar arasında •ağlam qarşılıqlı münasibətlərin inkişaf etdirilməsi şagirdlərin oxlaq tərbiyəsi baxımından xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Bu mühüm məsəlolori yüksək elmi-metodik səviyyədo holl etmək uçün müəllimlər uşaqlann psixoscksual inkişafının xüsusiy-yetlərini ətraflı öyrənməli, şəxsiyyət psixologiyasının nailiyyətləri •eviyyosində təhlil etməli və moktəb təcrübosində nozərə ■Imalıdırlar.

Uşaqların cinsi tərbiyəsi kimi mürəkkob bir məsələni ancaq clmi zəmində holl etmok olar. Bu nöqteyi-nəzərdən cinsi lorbiyənin psixoloji məsələlərinin öyrənilməsi və məktob löcrübəsində tətbiq edilmosi böyük əhəmiyyətə malikdir.

419