Dərslik «Çİnar-çAP»

29»



MüvazinM dərəcəsinə görə


Mütahzrrikliyina görə

nisbətən ətraflı aydmlaşdıracağıq. İndi isə bir cəhotə diqqəti cəlb etmək istəyirik: qanın kimyovi torkibi, daxili sekresiya vəzilərinin ifraz ctdiyi hormonlar, bədon quruluşunun tipi və s. öz-özlüyündo bu və ya digər temperament xüsusiyyətinin təzahürlərinə, az da olsa, tosir göstorir. Lakin onlann tcmperamento təsiri müəy-yonedici xaraktcr daşımır vo daşıya da bilməz. Çünki psixika beynin, ali sinir fəaliyyətinin xassəsidir. Bir halda ki, temperament tordi-psixoloji xüsusiyyətdir, onu öz-özlüyündə qanın kimyəvi torkibi, daxili sekresiya vozilərinin ifraz etdiyi hormonlar, bədən quruluşunun tipi ilo deyil, ancaq sinir sisteminin xassələri ilə clmi şokildə izah etmək olar.

Tcmperamcntin sinir sisteminin xassələri ilə əlaqəsini elm tarixində ilk dəfə akademik İ. P. Pavlov koşf ctmişdir. Biz burada kəşf sözünü təsadüfon işlətmirik. 20-ci illərin sonu - 30-cu illərin əvvəllorində İ. P. Pavlovun tədqiqatlan sayosində temperamentin bioloji əsaslannın öyrənilmosi sahosində helledici doyişikliklər baş vcrdi.

Akademik İ. P. Pavlov 10 ildon çox apardığı todqiqatlar nəticə-sində sinir sisteminin üç xassəsini müəyyən ctmişdi. Həmin xassəlor aşağıdakılardan ibarotdir:

1. 
   Oyanma vo ləngimonin q ü v v ə s i (bcyin qabığı hücey-rələrinin iş qabiliyyətini, onların dözümlülüyünü müəyyən edir).
   
2. 
   Onlann m ü v a z i n ə t dorocosi (oyanma qüvvəsinin longimo qüvvəsino müvafıqlik dərocosi vo ya onların tarazlığı).
   
3. 
   Oyanma vo ləngimonin mütohərrikliyi (onların bir-birini əvəzetmo sürəti).
   

Sinir sisteminin xassələri bir-birilo qarşılıqlı olaqədədir. Onlar bir-birilə özünəməxsus surətdə uzlaşır və sinir sistemi t i p i n i (və ya ali sinir fəaliyyəti tipini) müəyyən edir. Bır cohətə diqqət edin: biz indiyo qədər temperament tipindon danışırdıq. İndi iso sinir sistemi tipi tcrminindən istifado edirik. Onlar müxtəlif anlayışlardır: sinir sistemi tipi f i z i о 1 о j i , temperament tipi psixoloji anlayışdır.

Sinir sistemi tipi tenninini akademik İ. P. Pavlov toklif ctmişdir. Hal-hazırda fiziologiyada vo psixologiyada geniş istifado olunan bu terminin cvristik əhomiyyəti böyükdür. Temperament tipi sinir sistemi tipi əsasında formalaşır, başqa sözlə, sinir sistemi tipi tempcramentin fizioloji əsasını təşkil cdir.

Akademik İ. P. Pavlov itlər üzərində apardığı todqiqatlar

452