Dərslik «Çİnar-çAP»

§ 3. Qrupların təsnifatı
Sosial psixologiyada qrup I arm müxtəlif təsnifatı məlumdur. Bəzən qrupları tosnif edərkən adətən onlann «qeyri-müəyyən vo ixtiyari» xarakteristikalarına istinad edirlər. Məsələn, Amerika sosial psixoloqları qruplan onların mədoni inkişaf səviyyəsi, strukturunun tipi, əsas rabitə tipi, qrupun foaliyyot göstərdiyi müddət və s. kimi prinsiplərə əsasən təsnif cdirlər. Həmin prinsiplərin hamısı üçün ümumi cəhət bundan ibarotdir ki, onlar nəinki məhdud psixoloji xarakter daşıyır, hom do, on başlıcası, qrupların ictimai münasibətlər sistemindo yerini qəsdən nəzərə almırlar. Əslində iso sosial qruplann ictimai miinasi-botlor sistemindo yerini düzgün müəy-yən etmək üçün hər hansı birtərəfli psixoloji prinsipləri deyil,qrupların sosioloji təsnifi prinsiplərini əsas götürmək lazımdır. Qruplar bu baxımdan 53-cü şəkildəki kimi tosnif olunur.

Müvafiq təsnifata əsasən sosial qruplan ayrı-ayrılıqda qısa xarakterizə edək.

520

Şərti vəya nominal qrup dedikdə bir-birilə real surətdə əlaqosi olan, lakin müəyyən bir şorti olamotə, mosolon, cins, yaş və ya peşə elementino görə tədqiqatçı tərəfındən ayırd edilon adamlar kateqoriyası nəzərdə tutulur. Mosolon, cinsi əlamətə görə qadınlar, yaş əlamətlərinə görə yeniyetmələr, peşə əlamətlərino görə şoferlər şərti qrupa aid edilə bilərlər.

Demoqrafiyada, statistikada və s.-də şərti qrup anlayışmdan geniş istifado olunur. Mosələyə sosial-psixoloji baxımdan yanaşar-kən bir cəhət diqqəti xüsusilə colb edir: bu qruplar müəyyən clemcntlorinə görə şərti xarakter daşıyır, lakin onlann aynca qrup kimi ayırd cdilməsi sosial-psixoloji planda tamamilo zəruridir. Həmin fikri əsaslandırmaq üçün müəyyən psixoloji faktlan xatırlatmaq kifayətdir: şərti qrupa daxil olan adamlar adətən bir-birlorini tanımırlar. Lakin onlann bir qismi müəyyən hoyati situasiyalarda bir-biri ilə rastlaşır və ünsiyyəto girmək imkanı əldə edirlər. Bu zaman onlar, lazım gəldikdə, bir-birlərinə güzoştə gedir, kömək edir və ya bir-birlərini müdafıo cdirlər. Qadınlann qadınları və ya şoferlərin şoferləri müdafiə etməsi hər kəsə öz təcrübəsindən bəllidir. Bu о deməkdir ki, şərti qrupa daxil olan adamlar bir-birlərini real surotdə tanımasalar da, özlərini faktik olaraq mənsub olduqları qrupla eyniləşdirirlər vo sosial-psixoloji idcntifikasiyanın bütün bu xüsusiyyətləri onlann mənlik şüurunda əks olunur.

Sosial-psixologiyada real qruplann öyrənilməsino xüsusi diqqot yetirilir. Real qruplann iki növünü - reallaborator qruplan vəreal təbii qrupları fərqləndirirlər.