Dərslik «Çİnar-çAP»

§ 2. Diqqotin xiisusiyyotlori

insanin diqqotini yaxşı vo ya pis xarakterizo ctmok oslindo bı/o heç bir şey vcrmir. Çünki diqqotin miixtolif xiisusiyyotlori, kcyfıyyətləri, özünəməxsus tozahiirlori vardir. Hor bir xüsusiyyət ayn-ayn şoxslərdə özünəməxsus şəkildə tozahiir cdir. Onlara muxtolif amillor tosir gostorir. Odur ki, diqqotin hor bir xüsusiyyətini aynhqda izah ctmok lazim golir. Hor şeydən ovvol, diqqot onunla xarakterizo olunur ki, о no dorocodo bu vo ya digor obyekt iizorindo mərkəzləşo bilir. Bundan olavo, insanin öz diqqotini uzun miiddot bu vo ya digor obyekt iizorindo saxlamasi da vacibdir. Bos, diqqot no qodor obyekti ohato edo bilor, bir obyektdon digorino no dorocodo asanliqla vo ya çotinliklo keco bilor? Biitiin bu cohotlor diqqotin xüsusiyyotlərindo özünü aydin

surotdo gostorir.

Beloliklo, diqqotin beş osas xiisusiyyoti ayird edilir. Buraya diqqotin mərkəzləşməsi, davamlılığı, həcmi, paylanması və

keçirilmosi daxildir.

Diqqotin mərkezləşməsi zamani şüurumuz bir obyekt vo ya bir foaliyyoto yönəlir, başqalanndan uzaqlaşır. Başqa sözlo, yalniz bir obyektə yönəlmiş diqqot mərkəzləşmiş diqqot hesab olunur. Maraqh bir kitab oxuduqda, riyazi mosolo holl etdikdo diqqotimiz miivafiq iş üzərinə cəmləşmiş olur. Bu zaman ətrafımızda baş veron hadisolori, tosir göstorən konar qıcıqlayı-

297

cıları sezmirik. Diqqətin mərkəzləşməsi her hansi bir foaliyyo işə, obycktə dorin, fəal maraqla bağlıdır.

Biz müəyyən bir obyekt, bir foaliyyət iizorindo diqqətimizi qodor qiivvotli mərkozləşdirsok, onu daha aydın qavraya və cdərik, foaliyyoti miivoffoqiyyətlə icra edərik.

Diqqotin həcmi eyni vaxtda əhatə olunan, ay dork olunan obycktlorin miqdan ilo miioyyon edilir. Mosolon, ə eyni vaxt icorisindo tosir edon 10 obyektdon 5-i aydin qavranil demoli, diqqotin hocmi 5 obyekto borabordir. Homin cisimlo eyni anda oks etdirilməsi çox vacibdir, çünki adoton b' diqqətimiz çox siirotlo bir obyektdon başqasına kcçir, bu da Hi qotin hocmi barodo sohv tosovviir yaradir.

Diqqotin böyük həcmə malik olmasi bir sira foali saholorindo çox ohomiyyotlidir. Mosolon, kəşfiyyaıçı eyni zam icorisindo no qodor çox obyekti ohato etso, yoni onun diqqotini hocmi no qodor böyük olsa, kəşfıyyat işi bir о qodor somoroli olar Müəllim eyni vaxtda no qodor çox şagirdə nozor yctiro bilso, sin bir о qodor yaxşı təşkil cdor. Diqqotin hocmi sabit deyil, miixtoli şortlordən asih olaraq, artib vo ya azala bilor.

Diqqotin hocmi, hor şcydən ovvol, qavramlan cisim v hadisolorin bir-biri ilo no dorocodo six əlaqədo olmasinda obyektlorin sado vo mürokkobliyindon asılıdır. Bir-biri ilo J olaqodo olan 8-9 horfi eyni zamanda qavramaq miimkiin olmadi halda, söz omolo gotiron 10-15 horfi bir vaxtda qavram mümkündür. Mosolon «kltreeik» horflorini bir dofədo qavrayi yadda saxlamaq miimkiin olmur, homin horflor miivafiq torz" birləşdirilib «с 1 e к t r i к » sözü yazıldıqda iso qavrama tamamil asanlaşır.

Diqqotin hocmi obyektlorin düzülüşündon, formasından böyük-kiçikliyindən, rongindon vo s. asılıdır. Obyektlor miioyy qayda ilo düzüldükdo diqqotin hocmi çoxalır, qarışıq şokil olduqda azahr. Mosolon, yazida horflor bir sirada olsa, oha olunan horflorin miqdan çox olur; biri sotirdon yuxan, digori aşağ biri duz,o biri oyri vəziyyətdə düzülmüş olsa, diqqotin hoc azalir.

Diqqotin hocmi qarşıda qoyulan moqsoddon, in foaliyyotinin xiisusiyyotindon do asılıdır. Mosolon, sabit miqdar obyektlori qavrayarkon qarşıdakı moqsod doyişdikdo, diqqot' hocmi do doyişecokdir. Bir halda obyektlori iimumiyyot