DerviŞ sadayî

D1MAM B. SA'LEBE

Dımâm b. Sa'lebe es-Sa'dî Sahâbî.

Hz. Peygamber'in süt annesi Halîme'-nin kabilesi olan Sa'd b. Bekir hicretin 9. yılında (630-31), bazı kaynaklara gö­re ise S. (626-27) veya 7. (628-29) yılın­da Resûlullah'a Dımâm b. Sa'lebe baş­kanlığında bir heyet gönderdi. Maiyetiy-le birlikte Medine'ye gelen Dımâm deve­sini Mescid-i NebevTnin Önüne çökertip bağladıktan sonra içeri girdi. Topluluğa, "Muhammed hanginizdir?" diye sorup Hz. Peygamber"! tanıdıktan sonra ona yaklaştı ve, "Sana bazı şeyler soracağım, ancak sorularımda biraz sert ve haşin davranacağım; sakın alınıp incinmeye-sin!" dedi. Hz. Peygamber kesinlikle kı­rılmayacağını ve istediğini sorabilece­ğini söyledi. 0 günlerde ashabın iman esaslannı ilgilendiren hususlarda Hz. Pey­gamber'e soru sorması yasaklanmıştı. Bu sebeple onlar çöl halkından bazı kimse­lerin gelip Hz. Peygamber'e bu konu­larda soru sormalarından hoşlanıyorlar­dı.⁴⁶² Dımâm Hz. Peygamber'e, "Senin elçin bize gelerek yeri ve göğü Allah'ın yarattığını, o Allah'ın se­ni peygamber olarak gönderdiğini, gün­düz ve gece olmak üzere bize günde beş vakit namazın farz kılındığını, malları­mızdan zekât vermemizin, senede bir ay ramazan orucu tutmamızın da farz kılın­dığını ve gücü yeten için Beytullah'ı zi­yaret etmek gerektiğini söylemiş oldu­ğunu iddia etti. Allah aşkına söyle, bü­tün bunlar doğru mudur?" diye sordu. Hz. Peygamber onun her sorusuna, "Evet doğrudur" diye cevap verince Dımâm, "Ben Allah tarafından getirdiklerinin ta­mamına iman ettim ve bunların hepsini eksiksiz yapacağım. Ben Sa'd b. Bekir kabilesinden Dımâm b. Sa'lebe'yim. Ka­bilemi temsilen gönderilmiş bulunuyo­rum. Dönüşte onlara burada duydukla­rımı anlatacağım" diyerek memleketine hareket etti. Hz. Peygamber onun arka­sından bakarak, "Bu adam eğer sözün­de durursa kurtuluşa erdi" dedi.

Muhaddisler ve tarihçiler bu olaya bü­yük önem vermişler, tarihçiler müstakil başlıklar altında, hadisçiler de eserleri­nin ilim, iman, namaz, zekât, oruç ko­nularını ele alan bölümlerinde hadiseyi çeşitli rivayetleriyle birlikte kaydetmiş­lerdir. Oldukça kalabalık bir topluluğun huzurunda cereyan eden bu karşılıklı konuşma ashabın üzerinde silinmez izler bırakmıştır. Nitekim Hz. Ömer, Dımâm b. Sa'Iebe'den daha veciz soru soran bir kimse görmediğini, İbn Abbas da Hz. Peygamber'e gelen elçiler içerisinde Di-mâm'dan daha üstün birisinin bulun­madığını söylemiştir.

Dımâm b. Sa'lebe kendisini heyecanla karşılayan kabilesinin yanına dönünce tapmakta oldukları putlan kötüleyerek söze başlamış ve Resûlullah'la olan gö­rüşmelerini bütün ayrıntılarıyla anlatmış­tır. Bunun üzerine kısa bir tereddütten sonra kabile halkının tamamı o gön müs­lüman olmuştur. İbn Sa'd'ın ifadesine göre Sa'd b. Bekir oğullan tapmakta ol-duklan putlarını hemen tahrip ederek mescid yapmışlar ve namaz kılmak için ezan okumuşlardır.

Dımâm'ın ne zaman vefat ettiği bilin­memektedir.

Bibliyografya:

Müsned, I, 264-265; III, 168; Dârimî. "Şalât", 1; Buhârî, "'İlim", 6; Müslim, "îmân", 10; İbn Mâce. "İkâme", 194; Ebû Dâvûd. "Şalât", 23; Tirmizî. "Zekât", 2; Nesâî, -Şıyâm", 1; Taberî. Târih (Ebü'l-Fazl), I, 124-125; İbn Hişâm, es-Sîre, IV, 573-574; İbn SaU et-Tabakât I, 299; Taberânî, el-Mu'cemü'l-kebîr, Musul 1405/ 1985, VIII, 304-307; İbn Abdülber. el-İstfâb, II, 214-217; İbnül-Esîr. üsdul-ğâbe. Kahire 1284, III, 42-43; İbn Hacer. el-İşâbe, II, 210-211; İbn KesFr, et-Bidâye, V, 60-62; Mevlânâ $iblî. İs­lâm Tarihi, Asr-t Saadet (trc. Ömer Rıza Doğ­rul), İstanbul 1347/1928, II, 612-613; Koksal, İslâm Tarihi (Medine), V, 103-107.

DIMAŞK⁴⁶³

DIMAŞKİ CAFER B. ALİ⁴⁶⁴

DIMAŞKİ ŞEYHÜRRABVE

Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ebî Tâlib el-Ensârî ed-Dımaşkî es-Sûfî (ö. 727/1327 [?]) İslâm kozmografya , ve coğrafya âlimi.

654'te (1256) Dımaşk'ta doğdu. Sûfî nisbesinin yanında Şeyhu Hittîn ve Şey­hürrabve unvanlanyla da tanınır. Çok ze­ki olup hemen her ilim dalıyla ilgilendi­ği rivayet edilir. Çağdaşı olan ve Safed'-de kendisiyle görüştüğünü belirten Sa-fedî, onun geniş bilgi sahibi olmadığını, ancak zekâ ve cesaretinden dolayı bir­çok konuda konuştuğunu, usûlü'd-dîn ve yemek dahil ilgilendiği çeşitli konu­larda yazdığı çok sayıda eserini gördü­ğünü söyler⁴⁶⁵ Dımaşkî, Dı-maşk naibi Efrem tarafından Rabve kö­yüne şeyh tayin edildi. Burada imam ve şeyh olarak hizmet etti. Hayatının sonu­na doğru Safed'e gitti ve orada Emîr Seyfeddin Tengiz'in bîmâristanında ve­fat etti. İbn Hacer 727 (1327) yılında, Sa-fedî ise muhtemelen 725'te (1325) öl­düğünü söyler.

Eserleri:

l- Nuhbetü'd-dehr fî cacâ 3i-bi'l-ber ve'1-bahr. DımaşkI'nin kozmog­rafya ve coğrafya sahasında yazdığı en meşhur eseridir. Jeoloji ve minerolojiden tabii ve tarihî olaylara, sanatlara kadar çok geniş bir muhtevaya sahiptir. Bu eserinden dolayı DımaşkI, çağımız ilim tarihçileri tarafından olağan üstü sezgi ve düşünce kabiliyetine sahip bir bilgin olarak nitelendirilmiştir. DımaşkI bu ki­tabını yazarken el-Mecîstî'den ve yan­lışlıkla Aristo'ya mal edilen⁴⁶⁶ Kitâbü'l-Ahcâr ile Mes'ü-dî. Belhî, Bekri, İdrîsî. İbn Vahşiyye, İz-zeddin İbnü'l-Esîr ve Mecdüddin İbnü'l-Esîr'in eserlerinden faydalanmıştır. Do­kuz kısım ve yetmiş beş bölümden mey­dana gelen eserin Arapça metni August Ferdinand Mehren tarafından 1866'da St. Petersburg'da⁴⁶⁷, yine Mehren'in yaptığı Fransızca tercümesi de Manuel de la Cosmographie da Moyen âge adıyla 1874'te Kopenhag'da yayımlan­mıştır.

2- Kitâbü's-Siyâse fî cilmi'l-firâ-se⁴⁶⁸. Devlet adamlarının fiz­yonomilerinin incelendiği eserde fizyo­nomiyle astroloji mezcedilmektedir. Ese­rin astrolojiyle ilgili kısmı sonunda yer almaktadır. Müellif eserini hazırlarken Hipokrat, Aristo. Laodicealı Polemon ve İbnü'l-Arabi'nin yanı sıra İmam Şafiî'nin Kitâb fî 'ilmi'l-kıyâfe, Ebû Bekir er-Râzrnin Kitâbü't-Tıbbi'l-Manşûri, Fah-reddin er-Râzînin Kitâbü'l-Firâse'sin­den istifade etmiştir.

Dımaşki'nin kaynaklarda zikredilen di­ğer eserleri de şunlardır: el-Makâmâ-tü'i-felsefiyye ve't-tercemâtüş-şûiiy' ye (tasavvuf, fizik ve matematik üzerine ya­zılmış elli bölümlük eser]; el-Cevâb (ca/â) ehli cezîreti'l - Kıbrıs (Kıbrıs hıristiyanla-rına karşı İslâmiyet'i müdafaa eden risale). Brockelmann'm Mehâsinü't-ticâre⁴⁶⁹ adıyla Dımaşkî'ye nisbet etti­ği eser ise⁴⁷⁰ Ca"fer b. Ali ed-Dımaşkî'ye ait olup tam adı el-İşâre ila mehâsini't-ticâre'dir.⁴⁷¹