Dicle üNİversitesi deney hayvanlari

HAYVANLARIN GENEL BAKIM VE DÜZENİ

MADDE 14 Deneyde kullanılacak hayvanın araştırma süresince bulunduğu yerde hareket özgürlüğü olmalı; yiyecek ve suyu sağlanmalıdır. Sağlığının iyi olması için her türlü bakım yapılmalıdır. Fizyolojik gereksinimleri (işemesi, dışkılaması, vücut sıcaklığını devam ettirmesi, normal hareket ve postür ayarlamaları gibi) olabildiğince kısıtlanmamalıdır. Hayvanlar günlük olarak kontrol edilmeli; ağrı sıkıntı veya acısı varsa hızla düzeltilmelidir. Hayvan deneylerinin yürütülmesi mutlaka ’’Kafkas Üniversitesi Sağlık Araştırma ve Uygulama Merkezi (KAÜSAM) ve Kafkas üniversitesi Veteriner Fakültesindeki ameliyathane ve araştırma laboratuvarlarında yapılacaktır. Öğrenci eğitimi ve demonstrasyonlar dışında kalan ve projelendirilmiş deneysel çalışmalarda kullanılacak hayvanların akredite edilmiş laboratuvarlar dışında hiçbir koşulda KAÜSAM dışına çıkartılmasına izin verilmeyecektir.

Akredite Edilmiş Laboratuvar: Projenin özel durum gereğince yapılacak deneysel girişimlerin uygulanabilmesi için her projeye özgü olmak üzere girişim koşulları yerinde gözlenerek KAÜHADEK tarafından onaylanmış ortam ve laboratuarlardır.

Deney hayvanının Kafkas Üniversitesi Sağlık Araştırma ve Uygulama Merkezi (KAÜSAM) ve Kafkas Üniversitesi Veteriner Fakültesi dışında barındırılması (Akredite Edilmiş Laboratuvar)sırasında, hayvanların izlenmesi KAÜHADEK tarafından sağlanacaktır.

DENEYSEL İŞLEMDE DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN DURUMLAR

MADDE 15 Deney genel veya lokal anestezi altında yapılmalıdır. Deney sırasında veya deney sonrasında hayvan ağrı, acı veya sıkıntıya sokulmamalıdır. Ağrılı veya stresli uygulamalar; uygun sedatif, analjezik veya anestetiklerle (SAA) yapılmalıdır. SAA bilimsel şekilde ve gerekli aralıklarda kullanılmalıdır. Planlamada Veteriner Hekim konsültasyonu istenmelidir. Paralitikler, anestezisiz kullanılmamalıdır. Deneyde aneljezi veya anestezinin kullanılması deneyin amacına uygun değilse (deneysel aljezi gibi ) KAÜHADEK’dan izin alınmalı ve deney, cevap alınabilecek en kısa sürede bitirilmeli ve sıkıntı devam ediyorsa ötenazi uygulanmalıdır. Gerekmedikçe böyle bir işlem yapılmamalıdır. Hayvanın deneyin sonunda canlı kalacağı veya insanca bir yöntemle öldürüleceği belirtilmelidir.

Hayvan canlı kalacaksa cerrahi girişim için eldiven, maske, steril alet ve aseptik teknik kullanılmalıdır. Tüm cerrahi uygulamalarda cerrahi işlem öncesi ve sonrası bakım yapılmalıdır. Hayvanın cerrahi işlem sonrasında sıkıntı çekmesi önlenmelidir. Ağrı, huzursuzluk ve sıkıntı çekmesi önlenemiyorsa hayvan daima insanca ve ağrısız olarak öldürülmelidir.

Hayvan, deneyin bitiminde canlı kalmayacaksa deneyde sterilite gerekli değildir. Uygulama sonrasında hayvan insanca ve ağrısız bir yöntemle öldürülmelidir.

Öldürülen veya ölen hayvan kendi ürünleriyle birlikte imha edilinceye kadar soğuk odada saklanmalıdır. İmha yalnızca Kafkas Üniversitesi Sağlık Araştırma ve Uygulama Merkezi ve Kafkas Üniversitesi Veteriner Fakültesinde yakılarak ya da gömülerek yapılmalıdır.

Şiddetli veya devamlı ağrı ve sıkıntı verici işlemde kullanılan hayvan, sağlığına kavuşmadıkça ileride yapılacak final deneyde kullanılmamalıdır. Final deneyi, genel anestezi altında hayvan ölünceye kadar süren bir işlem olabileceği gibi, ufak bir müdahale de olabilir. Hayvanlara uygulanan madde veya ilaç toksik ise ölü hayvanlar farklı ambalajlarda saklanmalıdır. Deney sonrasında canlı kalacak hayvana birden çok büyük cerrahi girişim uygulanmamalıdır. Ancak: 1. Bilime gerekçe varsa 2. Veteriner bakım için gerekliyse yapılabilir.


DENEY HAYVANININ İNSANCA ÖLDÜRÜLMESİ (ÖTENAZİ)

MADDE 16 Ötenazi, bilinci kaybettiren yöntemle hızlı, ağrısız ve sıkıntısız olarak hayvanın öldürülmesidir. Hayvan korkmuş ya da strese girmişse ötenazi yapılmamalıdır. Ötenazi: Araştırma protokolüne göre gerekliyse, aneljezik, sedatif veya diğer tedavilerle hayvanın ağrı ve sıkıntısı giderilemiyor ise veya hayvanlar ölmek üzere ise (hızlı ağırlık kaybı, hipo veya hipertemi, anoreksi, solunum hızlanması veya çok yavaşlaması ya da yüzeyselleşmesi vb ) uygulanmalıdır. Yöntem ve özgün madde seçimi hayvanın türüne, boyutuna ve deneyin amacına göre olmalıdır. Öldürme ehil personelce yapılmalıdır ve öldüğünden emin olunmalıdır. Diğer hayvanların yanında ya da görüş alanında asla ötenazi uygulanmamalıdır. Ötenazi hayvan odalarında asla yapılmamalıdır.
HAYVANLARIN YENİDEN KULLANILMASI

MADDE 17 Hayvanın yeniden kullanılması, ilk uygulamadan sonra farklı ikinci bir uygulamanın yapılmasıdır. Kullanılan bir hayvan normal sağlığına kavuşsa bile, başka bir araştırmada asla kullanılmaz. Sağlıklı, kullanılmış hayvan ancak eğitim amacıyla kullanılabilir.
HAYVAN ÜRÜNLERİNİN KULLANIMI

MADDE 18 Araştırmacılar hayvan kaynaklarından elde edilen materyallerle çalıştıkları zaman, hayvan sayısını en az kullanmaya özen göstermelidir.
PERSONELİN SORUMLULUKLARI

MADDE 19 Araştırmada deney yaparak, test ederek veya dokuyu sağlayarak deney hayvanı kullanan herkes hayvanın en üst düzeyde sağlığını ve korunmasını sağlamakla yükümlüdür. Tüm araştırma süresince hayvanın taşınması ve sonraki bakımı da özenli yapılmalıdır.
EĞİTİM, ALIŞTIRMA VE YETKİ

DENEY HAYVANI İLE UĞRAŞACAK PERSONELİN EĞİTİMİ

MADDE 20 KAÜHADEK, deney hayvanı yetiştirilmesi ile sorumlu personelin asgari olarak bilgilendirilmesi ve uyulması gereken usul ve esasları içeren bir meslek içi eğitim programı hazırlar ve periyodik olarak uygulanmasını denetler. KAÜHADEK, Hayvan deneyi yapacak araştırıcılar için, Ülkemizin diğer Merkezlerinden deneysel çalışmaları ile bilinen öğretim üyelerini ve yetkin bilim adamlarını davet ederek, Kafkas Üniversitesi Sağlık Araştırma ve Uygulama Merkezi (KAÜSAM) ve Kafkas Üniversitesi Veteriner Fakültesi bünyesinde periyodik olarak sertifikalı eğitim kursları düzenler. Kurs sonunda ‘’ deney hayvanları kullanım sertifikası’’ verir. Deney Hayvanları kullanım sertifikası eğitim programı Merkezi Etik Kurulu’nun standardize ettiği eğitim programı çerçevesinde yapılır. Eğitim öncesinde, eğitim sürecinde ve sonrasında işlemler Hayvan Deneyleri Etik Kurullarının Çalışma Usul ve Esaslarına dair Yönetmeliğin 15. maddesi çerçevesinde yürütülür sertifika programlarında aşağıdaki konuların bulundurulması zorunludur.

1. 
   Deney hayvanları morfolojisi (anatomisi + histolojisi)
   
2. 
   Deney hayvanları Fizyolojisi
   
3. 
   Hayvan Deneyleri etiği ve alternatif deney metodları
   
4. 
   Deney hayvanları kullanım teknikleri (teorik + pratik)
   

Tutuş teknikleri

Enjeksiyon teknikleri

Kan alma teknikleri

Anestezi – ötenazi teknikleri

5. 
   Hayvan deneyleri laboratuarları kuruluş ve işletmesi
   
6. 
   Temel Laboratuar güvenliği
   
7. 
   Hayvan refahı ve davranış özellikleri
   
8. 
   Deney hayvanları üretimi
   
9. 
   Deney hayvanları biyokimyası
   

DENETİM ve DENETLEME

MADDE 21 Bu Yönergenin yürürlüğe girdiği tarih itibari ile deney hayvanları kullanılarak yapılan her türlü ulusal ve uluslar arası yayımlanacak bilimsel etkinlikte yerel etik kurulu onayı alınmıştır veya yerel etik kurul ilkelerine uyulmuştur ifadesi yer alır. Deneysel çalışmalarda ise Deneysel araştırma projesinde yerel etik kurulu onayı alındıktan sonra projedeki ve çalışmaya katılacak kişilerdeki değişiklikler yerel etik kurullara yazılı olarak bildirilir ve onayı alınır.
MADDE 22 5199 sayılı Hayvanları Koruma Kanunun 17.maddesine istinaden bu yönetmelik hükümlerinin tamamı hayvan deneyleri merkezi etik kurulunun vereceği görüş doğrultusunda bakanlık denetimine tabidir. Yerel etik kurullarının yazışmaları gizli olup bu yönetmelikte belirtilen yetkili kurumlar dışında üçüncü şahıslara bilgi verilmez. Mevcut yerel etik kurul olurları, verilen süre boyunca geçerlidir. Süresinde bitirilemeyen projeler için ek süre talep edilebilir.
HAYVANLARIN SAĞLANMASI

MADDE 23 Hayvanlar Kafkas Üniversitesi Sağlık Araştırma ve Uygulama Merkezi (KAÜSAM) veya KAÜHADEK’nun onayladığı bir kaynaktan elde edilmelidir. Araştırmalarda kullanılan tüm omurgalı hayvanların doğum tarihi veya stoğunun kaydı yapılmış olmalıdır. Yabani türler araştırmada kullanılmaz. Ancak çok özel koşullarda ve araştırıcının başka alternatifinin olmadığı durumlarda bu hayvanlar, KAÜHADEK’nun özel izni ile kullanılabilir. Üretim sayısı, cinsiyet, ağırlık, sağlık vb. araştırma gereksinimlerini karşılayacak şekilde düzenlenmelidir. Özellikle fazla doğum ve gereksiz ayırma işlemi yapılmamalıdır.
YÜRÜRLÜK

MADDE 24 Bu yönerge Çevre ve Orman Bakanlığı’nın 24/06/2004 tarihli ve 5199 sayılı Hayvanları Koruma Kanunun 9. ve 17. maddelerini esas alan Hayvan Deneyleri Etik Kurullarının Çalışma Usul ve Esaslarına Dair Yönetmelik Hükümlerine göre hazırlanmıştır. Bu yönergede olmayan hükümler için 18.03.1986’da Strasbourg’da alınan Avrupa Konseyinin “ Deneysel ve Diğer Bilimsel Amaçlar için Kullanılan Omurgalı Hayvanların Korunmasına Yönelik Kararlar “ geçerlidir. Bu Yönergede yer almayan hususlarda konuyla ilgili diğer yönetmelik hükümleri ve Hayvan Deneyleri Etik Kurullarının Çalışma Usul ve Esaslarına Dair Yönetmelik Hükümleri esas alınır. Bu Yönerge Kafkas Üniversitesi Senatosu tarafından kabul edildiği tarihten itibaren yürürlüğe girer. Bu yönergeyi Kafkas Üniversitesi Rektörü adına KAÜHADEK Başkanı yürütür.

(Bu yönerge Çevre ve Orman Bakanlığı, HADMEK’in 02/11/2007 tarih ve 3 sayılı kararı gereği onaylanmıştır.)

Protokol no :

Onay tarihi :

T.C.

KAFKAS ÜNİVERSİTESİ

HAYVAN DENEYLERİ YEREL ETİK KURULU (KAÜHADEK)

mÜRACAAT Formu

1. Tarih :	2. Araştırma yürütücüsü: (Öğretim Üyesi olacaktır)	İmzası :
3. Hayvan üzerinde araştırma yapacak araştırıcılar: (İmzaları ) A. C. B. D.
4. Araştırmanın Başlığı:
5. Kullanılacak hayvan türleri ve sayıları:

6. Araştırma yürütücüsünün anabilim dalı:	7. Araştırmanın yapılacağı laboratuvar:
8.Telefon no:	9.Telefon no:
10. Araştırmanın Destek Kaynakları: ( ) KAÜBAP Başvuru Tarihi: ( ) TÜBİTAK Başvuru Tarihi: ( ) Diğer (Bütçe giderlerini ekleyiniz): A. Başvuru Tarihi: B. Başvuru Tarihi:
11. Projenin süresi:……………ay Araştırmanın tahmini başlangıç ve bitim tarihleri:

12. Başvuru tipi: ( ) Yeni başvuru ( ) Değişiklik(Eski Protokol No: )

13. Ekleri: ( ) Proje metni: ( ) Araştırmaya dayanak teşkil eden yayınlar ( ) Personel yeterlilik belgesi ( fotokopisi eklenecektir ) Aksi taktirde müracaatınız kabul edilmeyecektir.

14. Bu çalışma bir diploma derecesine yönelik midir?. ( ) Evet ( ) Hayır ( ) Bilim uzmanlığı ( ) Tıpta uzmanlık ( ) Doktora ( ) Diğer :

Protokol no:

Onay tarihi:

Araştırma yürütücüsü: Unvanı, Adı ve Soyadı

İmzası:

DENEY PROTOKOLÜ
Projenin Özeti


Bölüm A : PROJE TANIMI

A1. Projenin amaçlarını herkesin anlayabileceği şekilde özetleyiniz (Lütfen bu bölümün, uzman olmayan kişilerce de okunacağını unutmayınız):
Önerilen araştırmanın amacı ve erişilecek çıktı(lar) açıkça yazılmalıdır. (Yazım alanı gerektiği kadar uzatılabilir.)



Konu ve Kapsam: Önerilen araştırma konusu ve kapsamı net olarak tanımlanmalı; amaç ile ilişkisi açıklanmalıdır. (Yazım alanı gerektiği kadar uzatılabilir.)



Literatür Özeti: Araştırma konusu ile ilgili alanda ulusal ve uluslararası literatür taranarak, tam bir literatür listesi değil, kısa bir literatür analizi verilmelidir. Bu analiz, önerilen araştırma konusunun literatürdeki önemini ve doldurulması gereken boşluğu ortaya koymalıdır. (Yazım alanı gerektiği kadar uzatılabilir.)



Özgün Değeri: Önerilen çalışmanın özgün değeri açıkça belirtilmelidir. Önerilen yeni teknoloji, metot veya kuramın literatüre nasıl bir katkısı olduğu açıklanmalıdır. (Yazım alanı gerektiği kadar uzatılabilir.)


A2 Hayvanlarda yapılacak işlemleri sırasıyla tanımlayınız, gerekçelerini belirtiniz:
Yöntem: Araştırmanın tasarımı/yaklaşımları ile uyumlu olarak incelenmek üzere seçilen (amaç ve kapsamla uyumlu olması da gereken) parametreler sıralanmalıdır. Bu parametrelerin incelenmesi için uygulanacak yöntem ile kullanılacak materyal açık-seçik biçimde tanımlanmalıdır. Yapılacak ölçümler (ya da derlenecek veriler), kurulacak ilişkiler ayrıntılı biçimde anlatılmalıdır. (Yazım alanı gerektiği kadar uzatılabilir.)



Yönetim Düzeni: Araştırmada görev alacak yürütücü ve araştırmacıların adları belirtilerek her birinin Araştırmadaki işlevi, sorumluluğu, projeye katkı oranları (%) ve çalışma ilişkileri tanımlanmalıdır.

ARAŞTIRMACI Adı, Soyadı, Ünvan	PROJEDEKİ GÖREVİ (Yürütücü/Araştırmacı)	PROJEYE KATKI ORANI (%)
ARAŞTIRMADAKİ SORUMLULUĞU ve ÇALIŞMA İLİŞKİLERİ
ARAŞTIRMADAKİ SORUMLULUĞU ve ÇALIŞMA İLİŞKİLERİ

Araştırma Olanakları: Öneren Anabilim Dalında var olan ve araştırmada kullanılacak altyapı olanakları bu bölümde verilecektir. (Yazım alanı gerektiği kadar uzatılabilir)

PROJEDE KULLANILACAK MEVCUT MAKİNE – TEÇHİZAT LİSTESİ
ADI/MODELİ	PROJEDE KULLANIM AMACI

A3. Ölçüm ve değerlendirme yöntemleri:
A4. Deneylerin sonlandırılması (Deney hayvanı için deneyin bitiş şekli) :

( ) Deney sonunda ötenazi yapılmayacaktır.

( ) Herhangi bir deney yapılmadan veya tedavi uygulanmadan önce ötenazi yapılacaktır.

( ) Belli bir süre yaşatıldıktan sonra ötenazi yapılacaktır.

( ) Deney protokolünün uygulanmasından sonra ötenazi yapılacaktır.

( ) Özgül belirtilerin ortaya çıkmasından sonra ötenazi yapılacaktır. Açıklayınız:

( ) % 15’den fazla kilo kaybı olursa ötenazi yapılacaktır.

( ) Genel durum kötüleşirse ötenazi yapılacaktır. Tanımlayınız:

( ) Deneysel işlemlerden sonra hayvan ölebilir. Olası nedenleri açıklayınız:

DİKKAT: Eğer birden çok deney hayvanı türü kullanılacaksa, her tür için ayrı bir sayfa doldurulmalıdır.

A5. Hayvanın kimliği:

Tür:

Soy (Kemiriciler için):

Cinsiyet: ( )E ( )D

Yaş/ağırlık sınırı:

A6. Deney grupları ve sayıları

Deney ve kontrol grupları	Grup başına hayvan adeti	Tekrar sayısı	Kullanılan toplam hayvan sayısı/grup

A6.1. Deneyde kullanılacak toplam hayvan sayısı:………adet
A6.2. Her gruptaki hayvan sayısının neye göre hesaplandığını açıklayınız (Kullanılacak değerlendirme ve istatistik yöntemleri):

A6.3. Her gruptaki deney tekrarı sayısı neye göre hesaplanmıştır? Açıklayınız:

A7. Deneylerde kullanılacak kimyasal/biyolojik maddeler ve farmakolojik ajanlar (yalnızca canlı hayvanlarda kullanılacaklar yazılmalıdır):

Ajan Firma adı ve Katalog No	Doz	Veriliş yolu	Hacim	Veriliş sıklığı	Etki süresi

A8. Nöromüsküler bloke ediciler:

Ajan Firma Adı ve Etken madde oranı	Doz	Veriliş yolu	Hacim	Veriliş sıklığı	Etki süresi