Dil : İnsanların duygu, düşünce ve isteklerini anlatmak için kullandıkları ses ya da işaretler sistemidir. Dilbilgisi

VİRGÜL ( , )

 Eş görevli kelimeleri (isim, sıfat, zamir), kelime gruplarını ve sıralı cümleleri ayırmada:

Türk övün, çalış, güven.
Bir varmış, bir yokmuş...

 Uzun cümlelerde özneden sonra konur:

Okullar, her yıl Eylül ayının ikinci haftasında açılır.

 Cümlede, vurgulu şekilde belirtilmesi gereken kelimelerden sonra:

Babam, zavallı babam, beni çok severdi.

 Seslenmelerden sonra:

Sevgili Ahmet,
Sana çoktandır yazamadım ...

 Aktarma cümlelerinin sonunda, tırnak işareti yerine:

- Ah şu aptalı bir yakalasam, diyordu.

 Ara söz ve ara cümlelerin başında ve sonunda:

Okan, kim ne derse desin, iyi bir çocuktur.

 Yazışmalarda yer adlarını tarihlerden ayırmak için:

Cağaloğlu, 23 Nisan 1945

 Ondalık kesirlerde tam ve ondalık kısmı ayırmada:

0,45 .......... 23,0056 ...

NOKTALI VİRGÜL ( ; )

 Birbirine bağlı, fakat her biri kendi içinde bağımsız cümleleri ayırmada:

At ölür, meydan kalır; yiğit ölür, şan kalır.

 İki cümle birbirine ve, ama, fakat, çünkü, ancak, ne varki, bu nedenle gibi bağlaçlarla bağlanıyorsa birinci cümleden sonra:

Herkes oyuncu olamaz; çünkü oyuncu olmanın kuralları vardır.

 Bir cümlede, virgülle ayrılmış örnek kümeleri ayırmada ya da değişik örnekler arasında:

En sevdiğim kız arkadaşları Ayşe, Selen, Fatma; erkek arkadaşları ise ...

İKİ NOKTA ( : )

 Başkasından aktarılan yazı ya da sözlerde, tırnak ya da konuşma çizgisinden önce:

Cemo sopasını yere indirdi ve:
- Git sopanı al öyleyse! Dayağı yiyeceksin. ...diye bağırdı.

 Bir cümleden ya da sözcükten sonra örnekler, açıklamalar sıralanacaksa:

Yeni harfler alındıktan sonra eski harflerle hiç yazmayan iki kişi vardı: Atatürk ve İsmet İnönü!

 Sıralama ve kataloglarda yazar adı ile eser başlığı arasına:

Falih Rıfkı Atay: Çankaya; Tarık Buğra: Küçük Ağa ...

ÜÇ NOKTA ( ... )

 Birtakım bölümler, örnekler sayıldıktan sonra vb. anlamında kullanılır:

Başlıca yeryüzü şekilleri: Dağ, ova, yayla...

 Bir metinden yapılan alıntılarda, atlanan yerlerde:

Benim altını çizdiğim şu: "... neden şu sanayileşmenin adını bir türlü koymamışız..."

 Söz arasında söylenmeyen, söylenmek istenilmeyen kelimelerin yerine:

Ulan sen kim oluyorsun Sait'e karşı konuşmak için! Senin adın ne? Sen ne b... yazdın bu zamana kadar?

SIRA NOKTALAR ( ...... )

 Söylenmeden geçilen satırları belirtmek için kullanılır.

Beynimde karanlık, meçhul bir kubbenin derin akislerini işitiyorum. Öyle anlatılmaz bir heyecan duyuyorum ki...
........
Kendimi tutamadım. Öyle bir kahkaha attım ki...

SORU İŞARETİ ( ? )

 Soru bildiren cümle ya da kelimelerden sonra:

Ben? Olacak iş mi kız kaçırmak? efendim? Efendim?
Ne zaman tükenecek bu yollar, arabacı?

 Verilen bilgini kesin olmadığını, kuşku duyulduğunu belirtir:

Aşık Ömer: XIX. yüzyıl halk şairlerinden (1800? - 1859?)

 Parantez içindeki soru işareti, söze kuşku ve alay anlamı katar ya da ne demek istenildiğinin anlaşılmadığını gösterir:

Bu kitabı bitirdiğini? söylüyor.

ÜNLEM İŞARETİ ( ! )

 Ünleme bildiren sözcüklerden, cümlelerden sonra konur:

- Hey gidi günler hey! dedi.
Öteki:
- Keşke görmeseydik! ...

 Söylev ve hitabelerde:

Ordular! İlk hedefiniz Akdeniz'dir. İleri!
Ey Türk gençliği! ...

 Söz arasında parantez içinde bir kelimeye dikkat çekmek için, ayrıca; alay bildirmek için ilgili kelimeden sonra parantez içinde kullanılır:

Aramızdaki kırgınlık (!) çoktan silinip gitti.
Bu çalışmayla (!) sınavı rahat kazanırsın.

KISA ÇİZGİ ( - )

 Satır sonuna sığmayan kelimeleri ayırmak için:

Üçüncü derecede veremden yatağa düşmüş za- vallıya ...

 Ara sözleri, ana cümleleri, ayrıntı sayılabilecek açıkları belirtmede:

Örnek olsun diye - örnek istemez ya - söylüyorum.
Bu ezanlar -ki şahadetleri dinin temeli ...

 Ekleri belirtmede:

Mastar ekleri "-mek, -mak" tır.

 Eski yazı dilinde kullanılan Arapça ve Farsça birleşik kelimelerdeki kök ve ekleri ayırmada:

Resm-i geçit, Hakimiyet-i Mlliye ...

 Kelimelerin hecelerini ayırmak için:

Sak-la sa-ma-nı, ge-lir za-ma-nı ...

 İki veya daha çok millet (ülke dili) adı arasındaki bağı belirtmede:

Türk - Alman ilişkileri, Türkçe - İngilizce sözlük ...

 İki veya daha çok özel ad arasındaki bağ kısa çizgi ile belirlenir:

Aydın - İzmir yolu, Ankara - Samsun demir yolu ...

UZUN ÇİZGİ ( ^__ )

 Karşılıklı konuşmalarda konuşan değiştikçe sözlerin başına konur:

- Ben çok para istemem efendim.
- Ama ben çok az para veririm.
- Ne kadar verir siniz?
- Bir kuruş.
- Günde bir kuruş mu?
- Hayır...
- Ayda bir kuruş mu, efendim? ...

TIRNAK İŞARETİ ( " " )

 Metin içinde başkasına aktarılan yazı ya da sözlerin başına ve sonuna konur:

Atatürk: "Yurtta sulh, cihanda sulh!" sözüyle barışçı olduğunu herkese duyurmuştur.

 Kitapların, sanat eserlerinin, bilimsel yayınların, yazıların birkaç kelimeden oluşan başlıkları metin içinde genellikle tırnak içine alınır:

İsmet "Ali Baba ve kırk Haramiler" adlı kitabı okumuş.

 Tırnak içine alınan başlıklardan sonra kesme işareti kullanılmaz:

 Gazete ve dergi başlıkları tırnak içine alınmaz:
Serhat Basamak Ünite Dergisi’ni çok beğeniyorum.

PARANTEZ ( )

 Bir cümle ya da açıklamanın başına ve sonuna konur:

"Büyük" kelimesinin zıt (karşıt) anlamlısı olan kelime aşağıdakilerden hangisidir?

 Maddelerin sıralanışında, sayı ya da harflerden sonra parantezin kapama biçimi " ) " kullanılır:

a ) ...... b ) ...... c ) ......, 1) ...... 2) ......

KESME İŞARETİ ( ' )

 Özel adlar getirilen çekim eklerini ayırmak için kullanılır:

Ali'den, Mustafa'ya, Türkiye'de ...

 Gerçek kısaltmalara getirilen ekleri ayırmada:

TBMM'nin en yaşlı üyesi oturumu açtı. ...

 Sayılara getirilen ekleri ayırmada:

23 Nisan 19202'de TBMM açıldı. ...

 Bir kelime içinde bir ünlünün düştüğünü göstermede:

N'oldu ?, N'etsin ?, N'apalım ? ...

 Özel adlardan türetilen isim, fiil ve sıfatlarda kesme işareti kullanılmaz:

Ankaralı, Türkçe, Türklük, Araplaşmak ...

YAZIM (İMLÂ) KURALLARIfgfdgf

İmla: Bir dilin kelimelerinin yazıya geçirilmesini sağlayan ortak yazma şekline İMLÂ denir.

BÜYÜK HARFLERİN YAZIMI

 Özel adlar büyük harfle yazılır: (yeryüzü, kişi, ülkeler, diller...)

Minik kedisine hep Pamuk diye seslenirdi...

 Kurum ve kuruluş adlarını oluşturan kelimelerin ilk harfleri:

Devlet demir Yollarında ...
Milli Eğitim Bakanlığına yazılan ...

 Dergi, kanun, eser, gazete, isimlerinin her kelimesi:

Tarihi Galata Köprüsünün ...

 Birden çok kelimeden oluşan kişi, yer adlarının ilk harfleri:

Gazi Osman Paşa Mahalle sakinleri ...

 Mahalle meydan, bulvar, cadde ve sokak adları:

Bu gün Akdeniz Caddesi'nde ...

 Cümlelerin ilk kelimesi büyük yazılır. Nokta, soru, ünlem işaretlerinden sonra gelen her cümlenin ilk harfi:

Dışarı çıktı. Acaba paradan kıymetli olan neydi? Düşündü ama bulamadı.

 Şiirde mısraların ilk kelimesi:

Söz ola kese savaşı,
Söz ola kestire başı,
Söz ola ağulu aşı,

 Mektup başlıklarının ilk kelimesi:

Sevgili yeğenim.

 Levha ve açıklama Yazılarının ilk harfi:

Giriş, Vezne, Müdür ...

 İki noktadan sonra bir kimseden alınıp tırnak işareti içinde verdiğimiz sözlerin ilk kelimesinin ilk harfi:

O yıl soğuk ülkelerden gelen biri: "Ne olur beni geri götür." demiş.

 Gazete ve dergi adlarının her kelimesi büyük harfle başlar:

Genç Kalemler, Resmi Gazete ...

 Kitap adları ve yazı başlıklarının her kelimesi büyük harfle başlar. Başlıklarda geçen "ve, ile, ya, veya, ki" bağlaçlarıyla "mi" soru ekleri küçük harfle yazılır.

Bin Bir Gece Masalları, Ali Baba ve Kırk Haramiler ...

 İsimlerle birlikte kullanılan unvanların da baş harfleri:

Sayın Profesör, Bay Ahmet ...

SAYILARIN YAZIMI

 Sayılar gerekli görülen yerlerde yazıyla yazılabilir. Bu durumda sayı adları yazıya ayrı ayrı geçirilmelidir:

Pazardan beş kilo patates, üç kilo elma aldım.

 Banka işlemlerinde ve parasal işlemlerde araya başka sayı katılmasını önlemek amacıyla sayılar bitişik yazılır:

Birmilyondokuzyüzbin gibi...

TARİHLERİN YAZIMI

 Bilinen bir tarihi anlatan ay ve gün adları her yerde büyük harfle yazılır:

31 Mart ayaklanması ...

 Ay ve gün adları yanlarında sayı olmadan kullanıldıklarında küçük harfle başlayarak yazılır.

Bu yıl şubat ve mart ayları çok soğuk geçti.

 Gün bildiren tarihler aşağıdaki gibi yazılır:

19 Mayıs 1919 - 19.05.1999 - 19 / 05 / 2000

 Tarih bildiren sayılardan sonra gelen ekler kesme işaretiyle ayrılır.

23 Nisan 1920'de TBMM açıldı.

DÜZELTME (Uzatma) İŞARETİ NİN KULLANILIŞI (^)

 Yazılışları birbirine benzeyen, anlamları ayrı birtakım yabancı kelimeleri ayırt etmen için uzun ünlülerin (sesli) üzerinde düzeltme işareti konur:

adet=sayı - âdet=alışkanlık - aşık=küçük kemik - âşık=tutkun ...

 Arapça ve Farsça kelimelerde "g" ve "k" ünsüzlerinin (sessiz) ince okunduğunu göstermek için bu ünsüzlerden sonra gelen "a" ve "u" ünlülerinin üzerinde:

dükkân, gâvur, hikâye, kâğıt, kâr, tezgâh, mekân ...

 Ayrıca Arapça ve Farsça'dan gelen kelimelerde " l " ünsüzünün ince olunduğunu göstermek için de bu işaret kullanılır:

ahlâk, evlât, felâket, hilâl, ilâç, ilân, istiklâl, lâle, selâm, sülâle, lâmba, lâhana, plâk, plâj, plân ...

İKİLEMELERİN YAZILIŞI

 İkilemeler ayrı yazılır:

Baka baka, konuşa konuşa, kem küm, ev bark, soy sop ...

 "m" ile yapılan ikilemeler de ayrı yazılır:

Dolap molap, kitap mitap, çocuk mocuk ...

 İsmin hâl ekleriyle yapılan ikilemeler de ayrı yazılır:

Baş başa, göz göze, diz dize, yan yana ...

 İyelik eki almış ikilemeler de ayrı yazılır:

Boşu boşuna, ucu ucuna, günü gününe ...

 isim ve sıfatları tekrarlayarak yapılan ikilemeler de ayrı yazılır:

Akın akın, ağır ağır, kara kara, çeşit çeşit, uslu uslu ...

 İkilemeler arasına virgül konmaz:

Ağır ağır konuşursak daha iyi anlaşılır.

DEYİMLERİN YAZILIŞI

Deyimler birden çok kelimeden oluşan, gerçek anlamlarından ayrı bir anlamı bulunan kelime gruplarıdır.

 Deyim ya da deyim niteliği taşıyan kelimeler ayrı yazılır:
Can kulağıyla dinlemek.
Canını dişine takmak ...

BİRLEŞİK KELİMELERİN YAZILIŞI

 Dilimizde önemli bir yer tutan pekiştirme sıfatları bitişik yazılır:

Apaçık, kapkara, kupkuru, sipsivri, sapasağlam, dümdüz ...

 Birleşik kelime durumuna girmiş kelimeler bitişik yazılır:

Babayiğit, dedikodu, delikanlı, gecekondu, kabadayı, yelkovan ...

 Ev, ocak ve yurt kelimeleriyle kurulan birleşik kelimeler ayrı yazılır:

Bakım evi, aş evi, radyo evi, sağlık ocağı, öğrenci yurdu, sağlık yurdu ...

 Hane kelimesiyle kurulan birleşik kelimeler bitişik yazılır:

Pastahane, hastahane, yatakhane, yemekhane ...

 Birleştirmede yer alan kelimeler eski anlamlarını koruyorlarsa bu tür birleşik kelimeler ayrı yazılır:

Kara yolu, gül suyu, kuru üzüm, ay tutulması, balık yumurtası, yıl sonu...

 Yardımcı fiillerle yapılan birtakım birleşik fiiller ayrı yazılır:

Yardım etmek, yol olmak, göç etmek, hayret etmek, gelin olmak...

 Dilimizdeki "af, his, ret, zan" gibi birtakım kelimeler "etmek, olmak, eylemek" yardımcı fiilleriyle birleşirken söylenişlerine uyularak yeni ses alırlar. Bu kelimeler bitişik yazılır:

af + etmek __ affetmek, His + etmek __ hissetmek ...

 "Emir, hüküm, keşif, nakil, kayıp" gibi birtakım kelimeler "etmek, eylemek, olmak" yardımcı fiilleriyle birleşirken ikinci hecelerdeki ünlüleri düşürürler. Bu kelimelerle yapılan birleşik fiiller bitişik yazılır:

emir + etmek __ emretmek, kayıp + olmak __ kaybolmak ...

 "-a, -e, -ı, -i, -u, -ü" ekleriyle yapılan birleşik fiiller bitişik yazılır:

Bakmak + kalmak __ bakakalmak
yapmak + bilmek __ yapabilmek ...

 İki ya da daha çok kelimeden oluşan yerleşim merkezi adları bitişik yazılır:

Karaköy, Dörtyol, Gürgentepe, Tepeköy ...

 Sıfat ya da isim tamlaması biçiminde oluşmuş ve bu şekilde kalıplaşmış yer adları ve dağ, deniz, ova adları bitişik yazılır:

Kızılırmak, Çukurova, Uludağ, Akdeniz, Ulukışla...

KURULUŞ ADLARININ YAZILIŞI

 Kurum, kuruluş, işletme, okul, birlik ve derneklerin resmi adlarının her kelimesi büyük harfle başlar:

Devlet Demir Yolları, Türkiye Radyo Televizyon Kurumu, Fatih İlköğretim okulu ...

 Kurum ve kuruluş adlarında geçen kelimeler cins isim olarak geçtiğinde küçük harfle yazılır:

Hava kuvvetlerinin güçlendirilmesi için ...
Demir çelik işletmelerinin ...

"-de" EKİ VE "de" KELİMESİNİN YAZILIŞI

 Hal eki olan "de" kelimeye bitişik yazılır. Özel isimlerin sonuna geldiğinde kesme işaretiyle ayrılır. Kendisinden önce gelen kelimenin son ünlüsüne göre büyük ünlü uyumuna uyar.

Ayakta durmaktan canım çıktı.
Otomobil bozulunca yolda kalmışlar.
Yurtta sulh cihanda sulh!
Dolabın anahtarı Ali'de olmalı.

 Bağlaç olan "de" ayrı yazılır. Kendisinden önce gelen kelimenin son ünlüsüne göre büyük ünlü uyumuna uyar.

Onları da gördünüz mü?
Kerem de çalışmasını tamamlamış

"-ki" EKİ ve "ki" BAĞLACININ YAZIMI

 Ek olan "-ki" ünlü uyumuna uymaksızın kendinde önce gelen kelimeye bitişik yazılır:

Bu sayfadaki yazıyı okudunuz mu?

 Bağlaç olan "ki" ayrı yazılır:

Olmaz ki!
Böyle de yatılmaz ki!
Atatürk diyor ki: ...

 "Ki" bağlacı bazı kelimelerle zamanla kalıplaştıkları için bitişik yazılır:

Halbuki, oysaki, sanki, mademki ...

"mi" SORU EKİNİN YAZILIŞI

 Soru eki olan "mi" kendinden önce gelen kelimeden ayrı yazılır.Kendinden önceki kelimenin son ünlüsüne göre ünlü uyumuna uyar.Kendisinden sonra gelen ekler bu eke bitişik yazılır:

Oğlunu işe almadılar mı?
Bitirdiğinde bana verecek misin?
Tahtadaki şekli görüyor musun?

"-yor" EKİNİN YAZILIŞI

 "-yor" eki ünlü uyumuna uymaz. Eklendiğini fiilin ünlüsünü ince de olsa, bu ekin ünlüsü kalın kalır:

Atatürk Mudanya yolu ile Bursa'ya gidi-yor-du.
gel-i-yor,sür-ü-yor,sev-i-yor,sor-u-yor,görüş-ü-yor...

Konuş u yor konuşuyor

fiil kökü bağlantı ünlüsü -yor eki

bekle yor bekliyor: -e, -i ye dönüşüyor.

fiil kökü -yor eki

 Fiil kökü ünlü ile bittiğinde, bağlantı ünlüsü almıyor.Ancak sondaki, "-a" sesi "-ı" veya "-u" ya,"-e" sesi "-i" veya "-ü" ye dönüşüyor.
başla + yor __ başlıyor: -a ünlüsü -ı' ya dönüştü

"ile" KELİMESİNİN EK OLARAK YAZILIŞI

 "ile" sözü, ünlüyle biten kelimelere ek olarak geldiğinde başındaki "-i" ünlüsü "y"'ye dönüşür ve büyük ünlü uyumuna uyar:

balta + ile __baltayla - çifte + ile__çifteyle

 III.şahıs iyelik ekinden sonra ek olarak geldiğinde başındaki "-i" ünlüsü "y"'ye dönüşür, büyük ünlü uyumuna uyar:

annesi + ile __ annesiyle -arkadaşı + ile__arkadaşıyla

 Ünsüz ile biten kelimelere ek olarak geldiğinde başındaki "-i" ünlüsü düşer ve büyük ünlü uyumuna uyar.

kardeş + ile __kardeşle - ayak + ile __ayakla

"-ken" EKİNİN YAZILIŞI

 "-ken" (iken) büyük ünlü uyumuna uymaz.; getirildiği kelimenin ünlüleri kalın da olsa, bu ekin ünlüsü ince kalır:

okur + iken __ okurken
bakar + iken __ bakarken
çalışır + iken __ çalışırken
durmuş + iken __ durmuşken

"imek" EK FİİLİNİN YAZILIŞI

 İmek ek fiili ayrı yazıldığında ünlü uyumuna uymaz:

Aldığı elbise oldukça kaba idi.
Meğer bana kırgın imiş.
Her yıl yaz tatilinde Antalya'ya gider idim.

 İmek ek fiili bu gün daha çok bitişik olarak kullanılmakta ve ses uyumuna uymaktadır. Ünlü ile biten kelimeye eklendiğinde "-i" ünlüsü düşer ve araya "y" girer:

tatlıcı idi __ tatlıcıydı - ne ise __neyse
yabancı imiş __yabancıymış - sinirli imiş __ sinirliymiş

 ÜnlüyLE biten kelimelere eklendiğinde "-i" ünlüsü düşer:

gider imiş __gidermiş - kerpiç imiş __kerpiçmiş
bakar ise __bakarsa - görecek ise __ görecekse