Dil denir. DİLBİLGİSİ Bir dili doğru konuşmayı ve yazmayı öğreten bilime DİLBİLGİSİ diyoruz. Ses
Yüklə 483,41 Kb.
|
Artıyor (art-ıyor): Artmak, şimdiki zaman, III. tekil kişi, olumlu. Kip-zaman ve kişi çekimine sahiptir, eylemdir. Cümlede yüklem görevindedir. Kabaran (kabar-an): "Kabar(mak)" eylemi "-an" yapım ekini almıştır. Kip-zaman ve kişi çekimi yoktur. Bu sözcük, "insan seli" tamlamasının sıfatı görevindedir. Çekimli eylem değil, eylemsidir. Coşan (coş-an): "Coş(mak)" eylemi "-an" yapım ekini alarak sıfat olarak kullanılmıştır. Çekimli eylem değildir. Eylemsidir. Uzata uzata (uzat-a...): "Uzat(mak)" eylemi "-a" yapım ekini alarak belirteç (zarf) olmuştur. Kip-zaman ve kişi çekimi yoktur. Arıyorum (ara-yor-um): "Ara(mak)" eylemi, "-yor" zaman eki ve "-um" I. tekil kişi ekiyle çekimlenmiştir. Cümlede yüklem görevindedir. Çekimli eylemdir. FİİLİN NİTELİĞİ Bildirdiği eylemin niteliğine göre fiilleri üçe ayırarak inceleyebiliriz: Kılış (İş) Fiilleri: Öznenin, iradesini kullanarak gerçek bir iş yaptığını bildiren fiillerdir. Yapılan işten etkilenen bir nesne vardır. oku(mak), yaz(mak), kaz(mak)... Oluş Fiilleri: Öznenin iradesi dışında, çoğu kez dış etkilerle gerçekleşen; bir durum ifade eden fiillerdir. Oluşun, özneden başka varlığı etkilemesi söz konusu değildir. büyü(mek), zayıfla(mak), ağar(mak), çürü(mek), sarar(mak), ... Durum Fiilleri: Kendi istemi (iradesi) ile gerçekleştirse bile, öznenin aktif olmadığı, başka bir nesneyi etkilemeyen, geçişsiz fiillerdir. dur(mak), yat(mak), sus(mak), uyu(mak), uzan(mak)... FİİLLERDE OLUMSUZLUK Fiil tabanına "-me" (-ma)" çekim eki getirilerek anlam olumsuza dönüştürülür. Diğer çekim ekleri olumsuzluk ekinden sonra kullanılır. Okuyorum: Oku-mu-yor-um Okudum: Oku-ma-dı-m Geliyor: Gel-mi-yor Görüyorsunuz: Gör-mü-yor-sunuz Not: Olumsuzluk eki "-ma -me" ünlü uyumlarına uyar. Bak-ma-dı-m Gel-mi-yor Gül-mü-yor
* Geniş zamanın 2. ve 3. kişinin olumsuzu -maz -mez" ekiyle yapılır. Gelirim: gel-me-m →Gelirsin: gel-mez-sin→ Gelirler:gel-mez-ler→Gelir:gel-mez FİİLLERDE SORU Fiile "mi" soru eki getirilerek soru çekimi sağlanır. "mi-" (mı-, mu-, mü-) kendinden önceki sözcükle birleşmez; ama kendinden sonraki eklerle birleşir. … gidecek mi? …gidecek miyiz? …gidecek miydiniz? ... FİİLLERDE KİŞİ Her eylemin kişi çekimi olduğunu söylemiştik. Bu çekim, "kişi ekleri" dediğimiz çekim ekleri ile gerçekleştirilir. Kişi eki, eylemi gerçekleştiren özneyi gösterir. Üç ana kişi vardır:
(3. tekil kişinin eki yoktur. Sadece emir kipinde "-sin" eki kullanılır.) ***************************************************************** Fiillerde Kip Eylemin gerçekleşmesi, zaman kavramı içinde mümkündür. Zaman içinde eylem ya gerçekleşerek olup bitmiştir; ya gerçekleşmektedir, henüz bitmemiştir; ya da sözün söylenmesinden sonraki bir zaman diliminde gerçekleşecektir. Eylemin gerçekleşmesi bir dilek biçiminde ifade ediliyor da olabilir. Dileklerde de örtülü bir gelecek zaman anlamı vardır. Fiilin gösterdiği kılış, durum veya oluşun zamana bağlı olarak nasıl gerçekleştiğini veya gerçekleşeceğini gösteren söyleyiş kalıplarına kip adı verilir. Türkçede kipler nitelik yönünden ikiye ayrılır: haber (bildirme) kipleri ve dilek (tasar lama) kipleri. Yapıları bakımından kipleri ikiye ayırıyoruz: 1) Basit kip (basit zaman): Fiilin tek kip ekiyle çekimlenişidir: gel-di, gel-miş, gel-se... 2) Birleşik kip (birleşik zaman): Fiilin iki kip- eki alarak çekimlenmiş biçimidir: gel-miş-ti, gel-miş-se, gel-(i)yor-du, gel-meli-(y)di... BASİT KİPLER I) Haber (Bildirme) Kipleri Eylemin yapıldığını, yapılıyor olduğunu ya da yapılacağını zamana bağlayarak bildiren kiplerdir. a) Bilinen (-di'li) G. Zaman: "-di" (-di, -dü, -du, -ti, -ti, -tü, -tu...) eki ile ya pılır. Eylem sözden öncedir; söz söyleyen, eylemi görmüştür veya yapıldığından emindir. * Dün epeyce kar yağdı. (Görülmüş) * Ayak sesleri yaklaşıyor, geldiler. (Duyularla kesinleşmiş) * Hz. Muhammed 571 yılında doğdu. (Bilimsel kesinlik) Bu kipin, diğer çekim ekleriyle birlikte çekimleri:
* Dramaya dün epeyce kar yağmış (Başkasından öğrenilmiş.) * Masada uyuyakalmışın. (Bilinçsiz gerçekleşmiştir.) * Ben görmeyeli epey büyümüşsün. (Sonradan algılamayla fark edilmiştir.) * Keloğlan birde bakmış ki... (Masal üslubu. Masal ve fıkra anlatım biçiminde de "başkasından öğrenilme" anlamı vardır.) * Nasrettin Hoca Timur'a demişçi... (Fıkra üslubu) Bu kipin, değişik çekim ekleriyle birlikte çekimleri:
c) Şimdiki Zaman: "-yor" [-(i)yor, -(ı)yor, -(ü)yor, -(u)yor] ekiyle çekimlenir. Eylem le söyleyiş aynı anda gerçekleşmektedir. Eylem henüz tamamlanmamıştır. * Babam odasında kitap okuyor. * Bakın, kar nasıl da yağıyor. Bu kipin, değişik çekim ekleriyle birlikte çekimi:
d) Gelecek Zaman: "-ecek" (-acak)" ekiyle çekimlenir. Eylem, söyleyişten sonra gerçekleşecektir. * Yarın hastaneye gideceğim. * Başına öyle çoraplar öreceğim ki cin çarpmışa dönecek. * Şu adam biraz sonra ağaçtan düşecek. * Bu toplantıya onu çağırmayacağız.
e) Geniş Zaman: "-r" [-(i)r, -(ı)r, -(ü)r, -(u)r, -(e)r, -(a)r] ekiyle çekimlenir. Her üç ana zamanı içine alacak genişliktedir. Genel yargıları anlatmakta da işe yarar. * Akşamları kitap okurum. * Her yaz köyümüze gideriz. * Kuşlar uçar, solucan yeraltında yaşar. * Meyveli ağacı taşlarlar. Bu kipin, diğer çekim ekleriyle birlikte çekimi:
II) Dilek (Tasarlama) Kipleri Eylemin yapılmasını dilek olarak anlatan kiplerdir. Bunlarda özel bir zaman anlamı yoktur. Ancak, hepsinde bir gelecek zaman ayırtısı, tasarlama anlamı sezilir. a) Gereklilik Kipi: "-meli" (-malı) ekiyle çekimlenir. İşin yapılması ya da yapılma ması gerektiğini bildirir. * Yarın mutlaka dershaneye gelmeli. * Çalışmadan olmayacağını artık anlamalısın. * Yükselmeli, dokunmalı, alnın semalara. Bu kipin, değişik çekim ekleriyle birlikte çekimi:
Soru ve olumsuz soru: Yazmalı mıyım? Yazmamalı mısınız? Yazmamalılar mı?
* Yarın dershaneye gelmem gerekiyor. (Şimdiki zaman çekimli) * Çalışmak zorundayım. (Yüklem, ek eylem almış isim soylu sözcük) * Yazmanız gerek (Geniş zaman çekimli)
* Biraz daha beklesek otobüse binerdik. * Çiçeği biraz sulasanız yeşerir Bu kipin, değişik çekim ekleriyle birlikte çekimi:
Soru ve olumsuz soru: Söylesem mi, söylemesem mi? c) İstek Kipi: "-e" (-a) ekiyle çekimlenir. Eylemin yapılmasının istendiğini anlatır. Öğütlerin, direktiflerin anlatımına uy gundur. II. ve III. kişi için kullanıldığında emir kipine yaklaşır. Günümüzde bu ki şiler (II. ve III.tekil-çoğul kişiler) pek kullanılmamaktadır. * Kendimize güvenelim, çalışalım; sonra övünelim. * İyilik edelim, iyilik bulalım. Bu kipin, değişik çekim ekleriyle birlikte çekimi:
Soru ve olumsuz soru: yazayım mı? Yazmayalım mı? d) Emir (Buyruk) Kipi: Belli bir eki yoktur. Her fiilin Çekimsiz biçimi 2. tekil kişi için emir çekimidir: otur, yaz, ye, konuş... 3.kişi için "-sin" ve "-sinler" ekleri kullanılır. Asıl kullanımı emirleri bildirmek içindir. Dilekleri rica, dua, yalvarma biçimlerinde de ifade eder. * Yere yatın! (Gerçek emir) * Biraz sabırlı ol. (Öğüt, tavsiye) * Lütfen biraz daha bekleyin. (Rica) * N'olur bize acıyın! (Yalvarma) * Ya Rab; sen benim yüzümü kara çıkarma! (Dua) Bu kipin, değişik çekim ekleriyle birlikte çekimi:
Emir kipinin olumsuzu, sorusu, olumsuz sorusu da kullanılır: Yazma, Yazmayın; Yazsın mı? Yazmasınlar mı? Birleşik Zamanlı Fiiller Birden çok kip-zaman ekiyle çekimlenerek iki kip-zaman anlamı kazanmış fiillere birleşik zamanlı fiiller denir. Fiil kök ya da gövdesi + Basit zaman + ekeylem + kişi eki = Birleşik zamanlı eylem Fiilin birleşik çekimi: Haber ya da dilek kiplerinden biriyle çekimlenmiş fiile ek eylem getirilmesiyle sağlanır. Böylece fiilin kipine yeni bir boyut kazandırılmış olur. Karşı koysaydım eğer, işim bitmişti. Ekeylemler ayrı da yazılabilir: koysa idim, bitmiş idi.
Ekeylemin bilinen geçmiş zaman eki ile yapılır, (idi, -di, -di, -du, -dü, -ti, -ti...) Basit çekimli fiile, bilinen geçmiş zaman anlamı ekler. * Kuyunun başında toplanmıştık. (-miş'li geçmiş zamanın hikâyesi.) * Kavala pazarından aldıydı. (-di'li geçmiş zamanın hikâyesi) * Duvardan su sızıyordu. (Şimdiki zamanın hikâyesi) * O da gelecekti. (Gelecek zamanın hikâyesi) * O erik erken kızarırdı. (Geniş zamanın hikâyesi) * Biraz zaman tanımalıydın (Gereklilik kipinin hikâyesi) * Olanları bir görseydiniz... (Dilek - şartın hikâyesi) * Vaktinde geleydiniz. (İstek kipinin hikâyesi) Emir kipinin hikâye çekimi yoktur.
Basit çekimli bir fiile "-miş"(imiş) ekeylemi getirilerek yapılır. Fiile kesin olmama, başkasından duyulma gibi anlamlar yükler: * Ona güvenmeliymişiz. (Gerekliliğin rivayeti) * Şiiri güya o yazmışmış. ("-miş'li" geçmişin rivayeti) (İnanılmama durumunu güçlendiriyor.) * Bu sokakta oturuyormuş. (Şimdiki zamanın rivayeti) * Duydum, az daha maçı kaybedecekmişsiniz. (Gelecek zamanın rivayeti) * Zaman zaman onu görürmüşsünüz. (Geniş zamanın rivayeti) * İki dakika erken gelseymişiz. (Dilek-şartın rivayeti) * Biraz daha açık renk olaymış... (istek kipinin rivayeti) Emir kipinin ve kesin (di'li geçmiş / bilinen geçmiş) geçmişin rivayeti yoktur. Koşul (Şart) Birleşik Zamanı Basit çekimli bir fiile ekeylemin şart biçiminin (-se, ise) getirilmesiyle yapılır: Haber verirseniz geliriz. (Geniş zamanın şartı) Bana masal okuduysan... (Bilinen geçmişin şartı) Teminatı yatırmışsanız ihaleye girersiniz. ("-miş"li geçmişin şartı) O söylüyorsa doğrudur. (Şimdiki zamanın şartı) Alacaksanız gecikmeyin. (Gelecek zamanın şartı) Dilek kiplerinin şart birleşik çekimi kullanılmaz. Şartın şartı ve "emir"in şartı mantık sızdır. İstek ve gerekliliğin çekimi mümkün gibidir; ancak bunlarla cümle kurulma sı zordur: Geleyseniz: (istek kipinin şartı) Almalıysanız: (gerekliliğin şartı) Yukarıdaki iki fiili cümlede kullanmaya çalışınız; anlamlı ve mantıklı bir söz dizisi oluşturmanın zorluğunu göreceksiniz.
Bir kipin, bir başka kip yerine kullanılmasıdır. * -yor (Şimdiki zaman eki): Anlatışla eylemin aynı anda yapıldığını ifade eder: Kardeşim, kendi odasında ders çalışıyor. (Cümlenin söyleniş anında "ders çalışma" işi de yapılıyor.) * -di (Bilinen, görülen geçmiş zaman eki): Konuşulan andan önce gerçekleştiği kesin olan eylemleri anlatır: Murat Bey, az önce dışarı çıktı, ("çıkma" eylemi, konuşulan andan önce gerçekleştiği bilinen olayı anlatmaktadır.) * -miş (Duyulan, öğrenilen geçmiş zaman eki): Konuşulan andan önce birilerinden, bir yerlerden duyulan, öğrenilen eylemleri anlatır: Gülşah Hanım, dün gitmiş köyüne, ("gitme" eylemi, konuşulan andan önce ya pılan eylemin birilerinden duyulduğunu anlatır.) * -ecek (Gelecek zaman eki): Konuşulan andan sonra gerçekleşecek eylemi anlatır: Yarın, Larisa'ya gideceğim. * -r (-ar, -er, -ir, -ir... -mez) (Geniş zaman eki): Eylemin bütün zamanlar için ge çerli olduğunu anlatır: Gül bahçesini seyretmeyi çok severim. Geniş Zamanda Kayma * Nasrettin Hoca bir gün pazara gider, ("gitmiş" yerinde) * Çocuk bir de bakar ki çantası yerinde yok. ("bakmış")
* Burada cuma günleri pazar kuruluyor. (Geniş zaman yerine: kurulur.) * Annen yarın baklava yapıyor mu? (Gelecek zaman yerinde: yapacak mı?) * Pazarlığa girişiyorum, kafesi onun düşündüğü fiyata satın alıyorum, ("-dili" geç miş yerine: giriştim, satın aldım.) Gelecek Zamanda Kayma * Bunu alacak, dayına teslim edeceksin. (Emir kipi görevinde: al, teslim et.) * Ama çok dikkatli olacaksın. (Gereklilik kipi görevinde: olmalısın.)
A) Pazar günü gelmeye çalışacağım. B) Sabahları erken kalkmayı sevmiyorum. C) Yağmur yağdığı için gelememiş. D) Söz verdi, yarın buraya uğrayacak. E) Şehre gitmekten vazgeçmişler. ÖRNEK SORU: Aşağıdaki cümlelerin hangisinde, yüklem olan fiilin kipinde anlam kayması yoktur? A) Bazı günler, iş çıkışı, arkadaşlarla buluşuyoruz. B) Masasına oturmuş, harıl harıl ders çalışıyor. C) Hep söz veriyor, ama gelmiyorsun. D) Derginin yeni sayısı yarın çıkıyor. E) Tamam, biraz sonra geliyorum. UYGULAMA: Bir zamanlar köyün birinde bir kıtlık yaşanıyor, pek çok hayvan telef oluyor. Köylü de pilisini pırtısını topluyor, şehre göç ediyor. Bizim çırak onlardan biri. Geceleri çalışıyor, gündüzleri okula gidiyor. Geçmişte yaşadıklarını sorunca, "Uygun bir zamanda anlatırım." diyor. Bu parçada anlam kayması olan eylemleri bulunuz, doğrularını yazınız. ................................................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................................................ Ek Fiiller (Ek Eylemler) Yaptığı iki ayrı görevi göre tanımı yapılabilir. 1. Ad soylu sözcüklere eklenerek onların yüklem görevi üstlenmelerini sağlayan ek biçiminde fiildir (i-mek eylemidir). Belirli geçmiş, belirsiz geçmiş ve geniş zaman ile "koşul" çekimleri vardır: idi, imiş, ise, dir. Tekil ve çoğul kişi eklerini aynen fiillerdeki gibi alır. * Meğer beni korkutan, sevimli bir kedi yavrusuymuş. * Annem o zaman bu kasabada öğretmendi. * O sözleri söyleyen ben değilim. * Sen bugün nöbetçi değilmişsin.
* Kapını çalan ben-di-m. (ben idi-m) * Saksıdaki bir tür kabak-tı.(... kabak idi) * Öğrenci-(y)di-m, öğrenci-(y)di-n, öğrenci-(y)di, * Öğrenci-(y)di-k, öğrenci-(y)di-niz, öğrenci-(y)diler * Öğrenci değildim. Öğrenci miydim? Öğrenci değil miydim? (Olumsuz, olumlu ve olumsuz soru) * Gelmiştim (gelmiş idi-m), gelmiştin (gelmiş idi-n) ...
* İyi bir çocukmuş, (imiş) (Tamamı yüklem) * Yandaki fabrikanın bekçileri(y)miş. (Tamamı yüklem) * Kapımı çalan oymuş (o imiş) * Kibar-mış-sın, iyi-(y)miş büyülü-(y)müş-üz, geri-(y)miş-siniz, iyi-(y)miş-ler, (iyiler-miş) * İyi bir çocuk değilmiş. İyi bir çocuk muymuş? * İyi bir çocuk değil miymiş? * Çalışıyormuşum (çalışıyor imiş-im), çalışıyormuşsun (çalışıyor imiş-sin)... (Olumsuz, olumlu ve olumsuz soru) Koşul (Şart) Kullanımı: -se (-sa, ise) biçiminde kullanılır. Tam bir yargı bildiremez. Arkadan tamamlayıcı asıl yargı gelir: * Hava orada da iyiyse, güzel eğleniriz. * Söylendiği kadar akıllıysa işimize yarar. * Akıllı-(y)sa-m, akıllı-(y)sa-n, akıllı-(y)sa * Akıllı-(y)sa-k, akıllı-(y)sa-nız, akıllı(y)sa-lar, (akıllılarsa) * Akıllı değilse... Akıllıysa mı dediniz? Akıllı değilse mi? (olumsuz, olumlu, soru ve olumsuz soru) * Anlıyorsam (anlıyor ise-m), anlıyorsan (anlıyor ise -n) ...
* Ben bir şairim. * Sen onurlusun. * Ahmet Dayı köylüdür. * Biz şairiz. * Sizler onurlusunuz. *Onlar köylüdür 
Adın (İsmin) niteliğini bildiren sözcüklere sıfat demiştik. Fiillerin niteliğini bildiren sözcüklere de zarf diyoruz. “Güzel bir evde oturmak istiyorum.” SIFAT+AD “Bu ev uzaktan daha güzel görünüyordu.” ZARF+ FİİL  Zarflar fiillerle ilgili sözcüklerdir. Fiilleri niteleyip belirtirler.
Fiilin durumunu yani nasıl yapıldığını bildiren sözcüklerdir. Fiile sorulan “nasıl” sorusuna cevap verir. O, hızlı koşardı. (Nasıl koşardı?) Çok tatlı gülümsüyor. (Nasıl gülümsüyor?) Bu günler zor geçecek. (Nasıl geçecek?)
“Dışarıdan kesik kesik köpek havlamaları geliyordu.”  Fiilin ne zaman yapıldığını bildiren sözcüklerdir. Fiile sorulan “ne zaman” sorusuna cevap verir.
Tatilden dün dönmüşler. Akşama bizde toplanıyoruz. Artık buradan gitmelisin  Fiilin yöneldiği yeri bildiren sözcüklerdir. Fiile sorulan “nereye” sorusuna cevap verir ve ek almaz. Bu tür zarfların sayısı bellidir.
 “Yukarı çık, ben de geliyorum.” cümlesinde, fiile “Nereye çık?” diye sorarsak, “yukarı” cevabı gelir. Ek de olmadığına göre yer - yön zarfıdır. Eğer cümle “Yukarıya çık.” şeklinde olsaydı, sözcük ad ( isim )görevinde kullanılmış olacaktı.
Aşağı indi. Öte gitti. Geri geldi. Beri geldi. İleri gitti. Dışarı çıktı. İçeri girdi.  Fiilin, sıfatın, zarfın, adlaşmış sıfatın miktarlarını bildirebilen geniş bir kullanım alanına sahiptir. Bu zarflar “ne kadar” sorusuna cevap verir.
“Pastadan biraz alabilir miyim?” Çok güzel bir kitaptı.”(Sıfatın Zarfı) Çok hızlı koşuyor.”( Zarfın Zarfı) O, bu derse pek çalışmadı. (Fiilin zarfı) Pek sağlam bir ayakkabıya benzemiyor. (Sıfatın zarfı) Pek akıllısın sen de! (Adlaşmış sıfatın zarfı) 
Cümlelerde zarfları bulmak için kullandığımız sorular vardı. Bunlar : hepsi - nereye hariç - soru zarflarıdır. Nasıl bu kadar güzel konuşuyor? Gittiği yerden ne zaman dönecek? Ne kadar hızlı yüzüyor? Neden söz vermesine rağmen gelmiyor? 
Kendi başına bir anlamı olmayan, diğer söz ve söz öbekleriyle kullanıldığında anlam kazanan, çoğu zaman eklendiği söz öbeğine sıfat, zarf gibi görevler kazandıran sözcüklerdir. Kimi edatlar cümlede tek başına kullanılıyor olsa bile, anlamlı olması ancak cümle içinde kullanılmasına bağlıdır.  Edat olarak cümlede değişik anlamlar verecek biçimde kullanılır. Daha çok kendinden önceki sözcüğe eklenerek “- le, - la” biçiminde görülür.
“Seyahate tren ile gidecekmiş.”( Vasıta bildirir.) “Bu gece arkadaşlarla bizim evde toplanıyoruz.”( Birliktelik bildirir.) “Ona yaptığının doğru olmadığını güzellikle anlattım.”( Durum bildirir.)  Cümlede “ile” sözünün olduğu yere "ve” sözünü koyduğumuzda anlam bozukluğu oluyorsa “ile” edat; olmuyorsa bağlaçtır.
“Elindeki sopayla gelene geçene vuruyordu.” ( EDAT) “Çantadaki kitapla defteri masanın üzerine koydu.” ( BAĞLAÇ )
“O kadından şikayet eden yalnız sen değilsin.” “Benim sözümü bir sen dinlemezsin zaten.” “Bu odaya ancak beş kişi sığar.” “Tek bu olay değil, daha birçok sebep var beni kızdıran.” “Ben gelirim, yalnız yol parasını siz ödersiniz.”(BAĞLAÇ) “Söylediklerine inanmıyorum, ancak benim yapabileceğim bir şey yok.”(BAĞLAÇ) Bunların dışındaki edatları cümlelerle gösterelim. “Buz gibi suyu vardı bu dağların.” “Bu kitabı geri vermek üzere alabilirsiniz.” “Aslında onu tanımıyor değilim.” “Sabaha karşı kapı usul usul açıldı.” “Şimdiye dek tek bir gün bile dediğin gibi davranamadı.” “O günden sonra onu bir daha görmedim.” “Senin bu inadın yüzünden aç kalacağız.” “Ben oyumu senden yana kullandım.” Akşama kadar çalıştık. Çalışmak için başvurdu. Sorunu halletmek üzere gidiyorum. Başbakana göre enflâsyon düşük. (açısından) Ayağını yorganına göre uzat. (bakarak, ölçüsünde, uygunluk, kadar) Edebiyata karşı ilgim vardı. (hakkında, yönelik) Terfi edeyim diye yağcılık yapıyor. (amaç) Ormana doğru yürüdük. Çalışmadığından ötürü canı sıkılıyor Bu kömür ancak üç ay yeter. Babanız seyahatten döndü mü? (soru) Onu gördüm mü sinirleniyorum. (zaman) Sıcak mı sıcak bir havaydı. (pekiştirme) Çalıştın mı her şeyi başarırsın. (koşul)
Noktalama işaretleri, yazının daha kolay anlaşılmasını sağlar. Yazının okunmasını kolaylaştırır ve anlam karışıklığına düşülmesine engel olur. Biz konuşurken cümlede anlatmak istediklerimizi ses tonumuzla açık olarak ortaya koyabiliriz. Nerede duracağımızı nerede vurgu yapacağımızı biliriz. Ancak yazıda böyle bir vurgulama yapamadığımızdan, bunu noktalama işaretleriyle sağlamaya çalışırız. Şimdi noktalama işaretlerinin neler olduğunu ayrıntılarıyla görelim. 
“Bu konuyu mutlaka öğrenmeliyim.” “Seni de bekliyoruz bu akşamki yemeğe.”
“Seni bir de Dr. Ali Bey’e götürelim.” “Askerlere Yzb. Ahmet emir vermiş.” Sözcüklerin baş harflerinin alınmasıyla yapılan kısaltmalarda artık nokta kullanılmıyor. “Arkadaşım IKA’da çalışıyormuş.”
“11.8.1997 tarihinde anlaşma imzalandı.”
“Şimdi de 2. maddeyi inceleyelim.”
“Bugün 8.45'te toplantı var.” 
“Kitaplarını, defterlerini, kalemlerini alıp gitti.” cümlesinde nesnelerin ayrılmasında, “Kırmızı, güzel bir arabası vardı.” cümlesinde sıfatların ayrılmasında kullanılmıştır.
“Yaşlı kadının yanına yaklaştı.” “Yaşlı, kadının yanına yaklaştı.” cümlesinde virgül özneyi ayırmakta kullanılmıştır. Eğer olmasaydı, “yaşlı” sözü sıfat olurdu.
“Bu evi, çocukluğumun geçtiği yeri, asla sattırmam.”
“Beni çağırdı, kendisi gelmedi.”
“Yoo, bu kadarına dayanamam!”
“Arkadaşlar, biraz beni dinler misiniz?” 
“Öğretmen, elindeki not defterini açtı; sözlü yapacağı bir öğrenci aradı.”
“Beni davet etmediniz; ama bunun için size kızmıyorum.”
"Sözcükler isim, sıfat, zamir, zarf; edat, bağlaç, ünlem; fiil gibi gruplara ayrılabilir.
“Küçük; eski bir eve girdi.” cümlesinde giren “küçük”tür. Eğer virgül koysaydık bu sözcük evin sıfatı olarak da düşünülebilirdi. 
“Türkçe’de sözcük kökleri iki ana gruba ayrılır: İsim ve fiil.
İsim: Varlıkları, kavramları karşılayan sözcüklerdir.
Ahmet: “Ne zaman geldiniz eve?” diye sordu. 
“Bahçede elma, portakal, ... daha birçok meyve ağacı vardı.”
“Bir de istediğimi almamışsa....”
“Bu suçu ... işlemiş olabilir.”
Ahmet Haşim “... sözden ziyade musikiye yakın ...” sözleriyle tanımlamıştır şiiri.
– Niçin gelmedin? – Benim ... – Mazereti bırak da gerçeği söyle.
“Karşıda başı dumanlı dağlar ... Yan tarafta küçük bir dere ...” 
Ne sitem ne korku yalnızlıktan .....
Süslenmiş gemiler geçse açıktan .dizelerindeki kafiyeleri inceleyelim.
– Neden geldin? – .....
– Seni o mu çağırdı? 
“Bu savaş 1939- 1945 yılları arasında olmuştur.”
“A.B.D. – İran ilişkileri biraz gergin.” “Devlette yasama - yürütme - yargı organları net olarak ayrılmalıdır.”
“Bu konuyu - sen de hatırlarsın - onunla konuşmuştuk.”
“Şiir konusunda onun da benimle aynı görüşte olduğunu duyunca çok sevindim.” Eğer satır sonunda özel isim bitmiş ve ona ait olan ek diğer satıra düşmüşse, arada kısa çizgi değil kesme (') kullanılır. “Sizinle geçen yıl bugün yine aynı şehirde Atina’da karşılaşmıştık .”
“Kitapçı” sözcüğü “-çı” yapım ekini almıştır. “Çalışkan” sözcüğü “çalış-" fiilinden türemiştir. 
Konuşma metinlerinde, konuşmaların başında kullanılır. – Sen de bizimle gelecek misin? – Neden gelmeyeyim? – Hiç, sordum sadece. 
“Bu konuda bir de Ahmet’in fikrini alalım.” Eğer özel isim, yapım eki almışsa çekim ekleri kesmeyle ayrılmaz. “Bu soruyu bir de İzmirlilere soralım.”
“Toplantı 10.45'te başlayacaktır.”
“Sorun BM’de görüşülecekmiş.”
“Acep bu yerde var m’ola Şöyle garip bencileyin” “Yine n’oldu da ağlıyorsun?”
“Bu sorunun nasıl çözüleceğini bilmiyorum.” Cümleside altı çizili sözün “soru” mu yoksa “sorun” mu olduğu belli değil. Bu karışıklığı kesmeyle giderebiliriz. “Bu soru’nun nasıl çözüleceğini bilmiyorum.” cümlesinde sözcüğün “soru” olduğu açıklanmış olur. 
“Sana bu haberi kim verdi?”
“Burada ondan daha akıllı (?) biri var mı ki?
“Yunus Emre (? - ?) Tekke şiirinin kurucusudur.” 
O bana: “Şimdi sizinle gelemem.” demişti.
Bu derste “Aşk-ı Memnu” romanını inceledik. Tırnak içindeki söze ek gelirse, tırnaktan sonra gelir ve kesme kullanılmaz. Siz bir de Hugo’nun “Sefiller”ini okuyun.
Benim söylediklerim “vaad” değil “gerçek”tir.
Yunus’un “Bana seni gerek seni” dizesi, amacını ortaya koyar. Tırnak içindeki cümlenin içinde bir tırnak daha kullanmak gerekirse bu kez tekli tırnak (‘ ’) kullanılır. “Haşim, şiirin yoruma açık olmasını ister ve daima ‘Şiir her okuyanda ayrı duygular uyandırmalıdır.’ der.”
“Bu dizede teşhis (kişileştirme) yapılmış.”
“Bu iki adam (Mustaha ile Orhan) hiçbir zaman anlaşamaz.”
“Bu öğretim yılında (2009 - 2010), yepyeni Türkçe Kitapları gelecekmiş”
“Bacon (Beykın) ünlü bir deneme yazarıdır.”
“Kadın (başını öne eğerek): “Bilmiyorum.” dedi. 
“Hey, bana baksana sen!” “Yandım!” “Aman Allah’ım!”
Komşular! Babacığım! Hemşehrilerim! Tanrım! Yazık sana!
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Zarfın mutlaka fiillerden önce gelmesi şart değildir. Zarfla fiil arasına başka sözcükler girebilir.
[ ]