Dinler tarihi ders notları final yahudilik

AHİT:

• 
  Tanrı sevdiği kavimle sözleşme-ahit yapar!
  

Tekvin 17/2-4: Seninle yaptığım antlaşmayı sürdürecek, soyunu alabildiğine çoğaltacağım."

Avram yüzüstü yere kapandı. Tanrı,

"Seninle yaptığım antlaşma şudur" dedi, "Birçok ulusun babası olacaksın”…

Tanrı İbrahim ve halkına şeriat gönderiyor. Antlaşma teklif ediyor. bana şirk koşmasınlar, itaat etsinler, bende onlara kenan iyarını vereyim, birlik-beraberlik, düzen ve bereket vereyim der.. Ahdin sembölü: Erkeklerin doğumlarının 8. Gününde sünnet olmaları! Tekvin 17/10-14: "Seninle ve soyunla yaptığım antlaşmanın koşulu şudur: Aranızdaki erkeklerin hepsi sünnet edilecek.

Sünnet olmalısınız. Sünnet aramızdaki antlaşmanın belirtisi olacak.

Evinizde doğmuş ya da soyunuzdan olmayan bir yabancıdan satın alınmış köleler dahil sekiz günlük her erkek çocuk sünnet edilecek. Gelecek kuşaklarınız boyunca sürecek bu.

Evinizde doğan ya da satın aldığınız her çocuk kesinlikle sünnet edilecek. Bedeninizdeki bu belirti sonsuza dek sürecek antlaşmamın simgesi olacak.

Sünnet edilmemiş her erkek halkının arasından atılacak, çünkü antlaşmamı bozmuş demektir."

• 
  İbrahim bu ahit önerisini milletine sunuyor, milleti bunu kabul ediyor
  
• 
  BİRİT denir buna Akitleşmeye ???
  
• 
  Ayrıca Nuh ile de antlaşmadan bahsedilir Tevratta: “Tanrı, Nuh'u ve oğullarını kutsayarak, "Verimli olun, çoğalıp yeryüzünü doldurun" dedi,” 8Tekvin 9/1) Tanrı Nuh ile antlaşma yaptı. Nuh’un 7 kanunu “evrensel ahlakî kurallar, gentillerin uyması gereken kurallardır)¹¹
  
• 
  Yahudiler için asıl sayılan ahit tanrı ile Musa’nın akdi! Bu akdin sembölü TEVRAT ve ŞABATTIR!
  
• 
  Exodus-Çıkış kitabında bu akid ve Musa şeriatı mevcut:
  

Çıkış:19/3-8

“Musa Tanrı'nın huzuruna çıktı. RAB dağdan kendisine seslendi: "Yakup soyuna, İsrail halkına şöyle diyeceksin:

Mısırlılar'a ne yaptığımı, sizi nasıl kartal kanatları üzerinde taşıyarak yanıma getirdiğimi gördünüz.

Şimdi sözümü dikkatle dinler, antlaşmama uyarsanız, bütün uluslar içinde öz halkım olursunuz. Çünkü yeryüzünün tümü benimdir.

Siz benim için kâhinler krallığı, kutsal ulus olacaksınız. İsrailliler'e böyle söyleyeceksin."

Musa gidip halkın ileri gelenlerini çağırdı ve RAB'bin kendisine buyurduğu her şeyi onlara anlattı.

Bütün halk bir ağızdan, "RAB'bin söylediği her şeyi yapacağız" diye yanıtladılar. Musa halkın yanıtını RAB'be iletti.”

• 
  Her akdin muhakkak bir ceza ve bir mükafaatı vardır. Yerine getirilirse mükafaat, getirilmezse ceva vardır. Yahudilerin 4000 yıllık tarihi hep bu çerçevede akdin yerine getirilmesi ve getirilmemesi- ceza ve mükafaat bağlamında olmuştur
  
• 
  Kıyamete kadar baki kalacak olan ahit budur. Burada Musa’ya 10 emir verilmiştir ¹². (Çıkış 20) Yahudiliğin temel emirleri
  

Çıkış 6/2-8 arasında tanrı ile Musa arasında konuşma geçiyor. Burada hem seçilmişliğe, hem ahidlere hem de tanrının Yahudilere sevgisi ve Yahudilerin tutumu gösterilmekte:¹³

2. 
   Tanrı ayrıca Musa'ya, "Ben RAB'bim" dedi,
   
3. 
   "İbrahim'e, İshak'a ve Yakup'a Her Şeye Gücü Yeten Tanrı olarak göründüm, ama onlara kendimi RAB adıyla tanıtmadım.
   
4. 
   Yabancı olarak yaşadıkları Kenan ülkesini kendilerine vermek üzere onlarla antlaşma yaptım.
   
5. 
   Mısırlılar'ın köleleştirdiği İsrailliler'in iniltilerini duydum ve antlaşmamı hep andım.
   
6. 
   "Onun için İsrailliler'e de ki, 'Ben RAB'bim. Sizi Mısırlılar'ın boyunduruğundan çıkaracak, onların kölesi olmaktan kurtaracağım. Onları ağır biçimde yargılayacak ve kudretli elimle sizi özgür kılacağım.
   
7. 
   Sizi kendi halkım yapacak ve Tanrınız olacağım. O zaman sizi Mısırlılar'ın boyunduruğundan çıkaran Tanrınız RAB'bin ben olduğumu bileceksiniz.
   
8. 
   Sizi İbrahim'e, İshak'a ve Yakup'a vereceğime ant içtiğim topraklara götüreceğim. Orayı size mülk olarak vereceğim. Ben RAB'bim.'"
   

Musa’nın 10 emri:

Seçilmişlik anlayışı…

1. 
   yaşanan travmaları yenmek için
   
2. 
   Anlam arayışı çerçevesinde
   

… oluşmuş ve benimsenmiştir

• 
  Eçilmişlik şerefin yanında büyük bir sorumluluktur. Yahudiler kendilerini tanrının şahitleri olarak görürler (tanrının birliğine şehadet edenler). Kendilerinin kutsal ruhbanlar olduklarını söylerler
  

5. 
   MESİH:
   

• 
  Mesih (Aramice: ܡܫܝܚܐ Mşiho, Arapça: المسيح El-Mesih, İbranice: מָשִׁיחַ Maşiah, Yunanca: Μεσσίας Mesias;) "kutsal yağ ile ovulmuş, meshedilerek kutsanmış", "ayrıca birtakım inanç grupları tarafından kurtarıcı olarak beklenen" kişi
  
• 
  Yahudi kurtarıcı, dünyanın sonunda gelecek, onun gelmesi, kıyametin en büyük alametlerindendir
  
• 
  Hz. Davud soyundan güçlü bir kral, İsrail’i esaretten kurtaracak, Diyasporadaki Tahudileri tekrar israil’de bir araya getirecek, onlara dini ve siyasî özgürlük verecek; 3. Ma’bed’i inşaa edecek, 40 yıllık (400-,1000) kötülüğün ve adaletsizliğin olmadığı hükümranlık sürecek (Kurtdun kuzuya zarar vermediği dönem); deccal ile savaşacak-Armageddon savaşı
  
• 
  Kelimenin kökenine dair: Kutsal yağ ile mesh etme törenine maşiya denir. Genel olarak Kutsal göreve gelmek isteyen yağlanır. Burada Davud’un yağlanması referans alınır.
  
• 
  Mesih kavramı Babil’de, esir hayatında oluşmuştur. İranlılardan alınmadır muhtemelen
  
• 
  2. MA’bed zamanı M.Ö 520’den sonra Yahudiler ne zaman sıkıntıya düştüklerinde bu inanca sarılmışlardır. Yahudiler genel olarak ne zaman sıkıntıya düştüyseler bu inanca sarılmışlardır
  
• 
  M.S 165 yılında Daniyel Kitabında bu zikredilir
  
• 
  M.S 60 yılında Romalılara isyanı Mesih’in geldiğini zannettikleri için yapmış ve hüsrana uğramışlardır
  
• 
  Rahip ZADOK’un soyundan baş rahip ile kral mesih, 2 Mesih mesih vardır (kral mesih ve rahip mesih)
  
• 
  Mesih’in doğum sancıları (alametleri) önce İlyas’in gelip ona işaret etmesiyle açıklanır. İlyas “İşte bu mesihtir” diyecek (İncilde Yahya İsa’yı müjdelemiştir. Yahudiler hala sünnet törenlerinde sünnette önemli olan KIRVE İLYAS TAHTINA oturu. Bunun nedeni- Her doğan çocukta Mesih beklenir
  

• 
  Yahudiler Mesihi beklemekteler. Tarih boyunca birkaç defa Mesih geldi inancına kapılarak isyan etmişlerdir. En son Sabatay Sebi Osmanlı zamanında zuhur etmştir
  

EK:

“1626’da İzmir’de yahudi bir ailenin çocuğu olarak dünyaya geldi. Din adamı olarak yetiştirilen Sabetay Sevi, 39'uncu yaşının eşiğinde yoğun bir mistisizme saplandı. Toplumu kurtarabilecek ilâhi bir güce sahip olduğunu söylemeye başladı ve 31 Mayıs 1665 tarihinde Mesih olduğunu ilân etti. Yahudi inancına göre Mesih (kurtarıcı), kendilerine bu günkü İsrail topraklarında bağımsız bir devlet kuracak ve dünyanın dört bir yayına dağılmış olan Yahudiler'i bir araya toplayacaktır. Sabetay Sevi, haham olarak sinagoglarda ateşli konuşmalar yaptı ve taraftarlarının sayısını her gün arttırdı. Avrupa'dan Yemen'e, Kuzey Afrika'dan Anadolu'ya kadar geniş bir coğrafyada yaşayan insanlar arasında dalgalanmalar, kaynaşmalar oldu. Bunun sonucunda heyecan kasırgası ile Yahudiliğin resmî tutumundan ayrı, yeni ve radikal bir akım doğdu(...)Sultan Dördüncü Mehmet, çok uzun süren yargılamayı perde arkasından takip etti. Yargılama sonunda Sabetay Sevi'nin önüne iki seçenek kondu: İddialarından vazgeçmezse öldürülecek, Müslümanlığı kabul ederse, hayatı bağışlanacaktır. Sevi: "Bu can bu bedende olduğu sürece Müslüman'ım." der, Aziz Mehmet Efendi adını alır. Taraftarlarının bazıları bu ihaneti kabullenmez ve intihar ederler. Çoğunluk ise Müslümanlığı kabul eder. Mesih, yâni kurtarıcı, kendisini kurtarabilmek için dinini değiştirmiştir. Bir müddet sonra da taraftarları arısındaki intiharları durdurabilmek ve insanları kendisine çekebilmek için bir çıkış yapar: Cübbesinin içine bir kuş yerleştirerek topluluğunun huzuruna çıkar. Burada cübbesinin önünü açarak sakladığı kuşu uçurur. "Can bedenden çıktı." Diyerek, eski dinine döndüğünü îma eder.

Sabetay Sevi ve yandaşlarına, dinlerinden döndükleri için, 'dönme' veya 'avdeti' denilir. Fakat onlar, İslâmiyet'i kabul ettiklerini söylemelerine, görünüşte Müslüman gibi hareket etmelerine rağmen, gerçekte Musevîliğe inanmaktadırlar. Bu durum, yetkililerin gözünden kaçmaz. 1676 yılında Arnavutluk'a sürgüne gönderilirler ve Sabetay Sevi, aynı yıl Arnavutluk'ta ölür.”

Not: Muhtemel bu kavramlar, seçilmişlik, ahit vs Tora’nın yeni yazılması çerçevesinde, yani M.Ö 5. Asırda EZRA peygamber döneminde eklenmiştir (Wellhausen bu görüşte)

28/10/2013:

Yahudilik Tarihi:

• 
  genel olarak 3 ana bölümdür. Her dönemin kendine ait şartları, özellikleri ve belirli dinamikleri vardır
  
• 
  3 ayrı dönemden bahsediyoruz, zira Yahudilerin başına gelen belirli değişimler sebebiyle Yahudilik dini yeniden yorumlanıyor!
  

1. 
   M: Ö 900- M.S 70 = Kitab-ı Mukaddes dönemi:
   

• 
  Vahye dayalı Kitab-ı Mukaddes bu dönemlerdeki olaylara paralel gelişiyor
  
• 
  Yaklaşık 2000 yıl sürmüştür – en uzun dönem!
  
• 
  Ma’bed M.Ö 10. Asırda, yani 922’de dua ile hizmete açılır. Taki M.Ö 565 yılında Buhtunnasr Yahudiliğin Ma’bed’ini yıkmasına kadar devam etmektedir
  
• 
  2. Mabed M.S 70 yılında yıkılır
  
• 
  3. Ma’bed Mesias tarafından inşaa edilecektir
  
• 
  Yahudiliğin merkezinde, bütün ibadetlerin merkezinde mabed vardır.
  
• 
  Büyük İSYAN: isyan 66 yılında başlamış ve 70’te, Kudüs’ün harabeye dönmesi ve Tapınağın yıkılmasıyla sonuçlanmıştır. Bu isyan ilk sonuçları itibariyle çok sayıda Yahudi’nin ölümüne sebep olmasına karşın diğer yönüyle, Yahudiler arasında dinî ve kültürel bilincin yeniden canlanmasını sağlamıştır.¹⁴
  
• 
  Mabed’in olmayışı büyük bir travmadır. Mabed’in yok oluşu, dinin yok oluşu anlamına gelmekteydi.
  
• 
  Tevrat çok önemli konuma sahip. Genel olarak tevratın yapısı: tanrı yaratılıştan bahseder; Kenan diyarını vaad eder, Mısır’da esaret altında kalan İsrailoğullarını kurtarır (Exodus), Sina dağında bunlarla ahitleşir… vs vs…
  

1. 
   Patriark¹⁵- Büyük Atatlar Dönemi:
   

1. 
   Hz. İbrahim:
   

• 
  Tanrıya sonsuz itaati örnek alınır. Yahudiliğin atasıdır, Yahudiliğin başlangıcı onunladır. Hz. İbrahim Ur şehrinden Harran’a göçmüştür. 75 yaşında iken tanrı “Kenan diyarına göç et” der
  
• 
  İbrahim’İn hikayesi tevhid’İn hikayesidir, onun tevhid mücadelesi anlatılır.
  
• 
  İbrahim ile tanrı akitleşiyorlar: Akdin sembolü SÜNNET
  
• 
  Hz. İbrahim insanlara yeni bir ideal sunar: MONOTEİZM. Dünya tarihinde aşkın monoteizm Hz. İbrahim ile bilinir olundu
  
• 
  Kıtlıktan sonra Hz. İbrahim Mısır’a göçer. Orada Hz. Lut ile İbrahim yollarını orada ayırır (iki kuzen)
  

TEKVİN 13:5-18)“5. Avramla birlikte göçen Lutun da davarları, sığırları, çadırları vardı.

6. Malları öyle çoktu ki, toprak birlikte yaşamalarına elvermedi; yan yana yaşayamadılar.

7. Avramın çobanlarıyla Lutun çobanları arasında kavga çıktı. -O günlerde Kenanlılarla Perizliler de orada yaşıyorlardı.-

8. Avram Luta, «Biz akrabayız» dedi, «Bu yüzden aramızda da çobanlarımız arasında da kavga çıkmasın.

9. Bütün topraklar senin önünde. Gel, ayrılalım. Sen sola gidersen, ben sağa gideceğim. Sen sağa gidersen, ben sola gideceğim.»

10. Lut çevresine baktı. Şeria Ovasının tümü RABbin bahçesi gibi, Soara doğru giderken Mısır toprakları gibiydi. Her yerde bol su vardı. RAB Sodom ve Gomora kentlerini yok etmeden önce ova böyleydi.

11. Lut kendine Şeria Ovasının tümünü seçerek doğuya doğru göçtü. Birbirlerinden ayrıldılar.

12. Avram Kenan topraklarında kaldı. Lut ovadaki kentlerin arasına yerleşti, Sodoma yakın bir yere çadır kurdu.

13. Sodom halkı çok kötüydü. RABbe karşı büyük günah işliyordu.

14. Lut Avramdan ayrıldıktan sonra, RAB Avrama, «Bulunduğun yerden kuzeye, güneye, doğuya, batıya dikkatle bak» dedi,

15. «Gördüğün bütün toprakları sonsuza dek sana ve soyuna vereceğim.

16. Soyunu toprağın tozu kadar çoğaltacağım. Öyle ki, biri çıkıp da toprağın tozunu sayabilirse, senin soyunu da sayabilecek.

17. Kalk, sana vereceğim toprakları boydan boya dolaş.»

18. Avram çadırını söktü, gidip Hevron'daki Mamre meşeliğine yerleşti. Orada RAB'be bir sunak yaptı.

(Tekvin 13:5-18)

• 
  İsmail ile Hacer’in olayından 14 yıl sonra İshak müjdeleniyor
  
• 
  Sara çocuğunun olacağı haberini duyduğunda gülmüşütr İTSAK¹⁶
  
• 
  İbrahim 175 yaşında vefat eder. Sare ile kabri Hebronda MAKBELA da!
  

2. 
   İshak¹⁷:
   

• 
  Babası 100, annesi 90 yaşında iken doğmuştur
  
• 
  Tekvin 22’de¹⁸ Yakılı Kurban olarak anlatılır. Kurbanlar Kutsal Mabed’de masanın üzerinde yakılmışlardır. O masada kurban kokusu asla dinmiyor. Sürekli tanrıya kurbanlar adanır, onun kokusu tanrının en sevdiği koku olduğuna inanırlar. O koku onu teskin ediyor diyorlar. İshak’ın kurban edilmesine AKEDA YİTZAK denir.¹⁹
  
• 
  İshak’ın eşi önemli konuma sahip. İtaatlik edip tanımadığı adam, İshak ile evlenmiştir. 2 çocuğu olmuştur. İkiz olan Esav ve Yakup.
  

3. 
   Yakub:
   

• 
  Rivayete göre Esav büyük olan, ilk o doğmuş. Ancak bazı rivayetlere göre Yakup önce elini şıkarmış, sonra Esav’ın topuğuna tutunmuş ve ondan sonra çıkmıştır
  

• 
  (Tekvin 25:21-34)
  

• 
  21. İshak karısı için RABbe yakardı, çünkü karısı kısırdı. RAB İshakın yakarışını yanıtladı, Rebeka hamile kaldı.
  
• 
  22. Çocuklar karnında itişiyordu. Rebeka, «Nedir bu başıma gelen?» diyerek RABbe danışmaya gitti.
  
• 
  23. RAB onu şöyle yanıtladı: «Rahminde iki ulus var,Senden iki ayrı halk doğacak,Biri öbüründen güçlü olacak,Büyüğü küçüğüne hizmet edecek.»
  
• 
  24. Doğum vakti gelince, Rebekanın ikiz oğulları oldu.
  
• 
  25. İlk doğan oğlu kıpkırmızı ve tüylüydü; kırmızı bir cüppeyi andırıyordu. Adını Esav koydular.
  

• 
  26. Sonra kardeşi doğdu. Eliyle Esavın topuğunu tutuyordu. Bu yüzden İshak ona Yakupfö adını verdi. Rebeka doğum yaptığında İshak altmış yaşındaydı.
  
• 
  27. Çocuklar büyüdü. Esav kırları seven usta bir avcı oldu. Yakupsa hep çadırda oturan sakin bir adamdı.
  
• 
  28. İshak Esavı daha çok severdi, çünkü onun getirdiği av etlerini yerdi. Rebeka ise Yakupu severdi.
  

• 
  Yakup ilk oğulluk hakkını almak için hileye başvurmuştur. 2 hile’den bahseder Tevrat:
  

1. 
   Babası çorba ister ve ona der ki ancak beni kutsarsan sana çorba getirirm (Tekvin 29…)²⁰
   
2. 
   Annesiyle beraber hile düşünür: Tekvin 27:6-19²¹
   

Yakub’un 12 oğlu olur ve Mısır’a göçerler

• 
  İsrailoğulları esaret altında kalırlar. M.Ö 1200 yılında Musa onları tanrının inayetiyle esaretten kurtarana kadar
  
• 
  Musa Yahudiliğin en temel şahsiyeti, Tora’yi ve kıyamete kadar bakÎ kalacak olan şeriatı getirmiştir. Tanrı ile akdin sembolü TORA ve ŞABATtır
  
• 
  Moşe= sudan çıkarılmış anlamında.
  
• 
  Musa orada birisni öldürür ve kaçar. Rauel (Şuayb’ın) kızıyla tanışır. Kız kardeşi ile birlikte su sularken Musa onlara yardım eder. Şuayb bunun karşılığında kızlarından sevdiğini teklif ediyor
  
• 
  Daha sonra abisi Harun ile birlikte Firavunun huzuruna çıkar ve halkını rahat bırakmasını ister. 10 defa ister, 10 defa reddeder, tanrı Mısır halkına felaket gönderir:²²
  
• 
  Tanrı’nın İsrailoğullarına yardım etmesi ve Mısır’dan kurtarması vs. bunlar “Tanrının tarihe müdahele ettiği” fikrini ortaya çıkarmıştır. Burada Yahudilerin seçilmişliğine işaret vardır. Köle iken, esaretten çıkarılmışlardır. Tanrı onları seçmiş ve kutsamış…
  

2. 
   Matriark (ata anneler dönemi)
   

1. 
   Sara
   
2. 
   Rebecca
   
3. 
   Lea ve Rachel
   

(buradan 2. Döneme geçiş söz konusudur)

2. 
   Rabbinik (klasik) Yahudilik (m.s 70-1900)
   

• 
  Rabbinilik, klasik yahudilik, orthodoks ve (mutlak anlamda) YAhudilik isimlerle anılır
  
• 
  Mabedin yıkılmasının bir kaç neticeleri var:
  
  1. 
     Kurban Takdimleri yapılamaz oldu (kurban temel ibedetlerden)-mabed olmadığı için şu an yapılan kurbanlar sembolik
     
  2. 
     Dünya Yahudilerin birleşme merkezi yok oldu. MABEDin gitmesiyle yani yok olmasıyla büyük bir travma yaşadılar (bizim Kabeye verdiğimiz değerden cok daha değerli konumda onlar için). Diaspora olsa da MA’BED oldukça din vardır deniliyordu. Herşezin merkezi, dini düşüncenin dahi merkezi MABED
     
  3. 
     Rahip Sadukiler konumlarını kaybettiler. MAbed görevleri ortadan kalktı
     
  4. 
     Yahudilik tümüyle yok olmak üzereydi
     
• 
  Yahudiler yok olmadan koruyan:
  

1. 
   YUHANNA BEN ZEKKAİ (bir Ferisi alimi) ve bir kaç kişi kaçıyorlar ve YAVNE’de SANHEDRİN²³ (din meclisini) kuruyorlar 70yılında
   
2. 
   70 de mişna yazılıyor… bu dönemdeki ilim adamlarına TANNAİM (ilk dönem ilim adamları) denir
   
3. 
   Bu sanhedrin 71 üyeli dini meclis (fetva komisyonu)
   
4. 
   Ferisiler ve sadukilerden oluşuyor
   
5. 
   Hatta bunlar İSA’yı yargılıyorlar (katli vacibtir diyorlar)--- bu tür hat cezaları bu meclisten çıkıyor ve bu hükümleri Romalılar uyguluyor. Pontius sadece o emri yerine getiriyor). Onu krallık iddiası şle yaftalıyorlar
   

3. 
   REFORM harekatı- MUHAFAZAKAR AKIM (Siyonistler)
   

• 
  Evrensel bakış açısı, modern algıdan etkilenerek kutsal kitaba birtakım eleştirileri dikkate alıp rasyonel düşünceye sahip olanlar.
  
• 
  M:s 70- 19.YY’a kadar monolojik bir yapı var, Diyaspora’ya uygun şeriat oluşturan bir görüş, yeniden yorumlanma, reform Yahudilik başta olmak üzere modern akımlar alternatifli Yahudiliği oluşturmuştur (nicht mehr unisono, sondern alternativ und facettenreich)
  

1., 2. Ve 3. Dönemler ayrı ayrı dönemlerdir. Yahudilik farklı şekillerde algılanmıştır

04/11/13:

(Yeşu ve Hakimler kitabında İsrail/Kudüs istilası anlatılır)

• 
  Hz. Musa Kudüse varamadan ölür ve böylece ilk 5 kitap sonra erer
  
• 
  Onun yerine Yeşu lider olur ve Arz-ı Mevud’un neredeyse tamamını fetheder. Jericho ve Ai’yi alır
  
• 
  Yeşu’dan sonra filistin bölgesi 12 kabileye bölünür. Bu 12 kabile küçük beylikler kurarlar. Dinî ve siyasÎ, karizmatik liderler yönetir. Bu döneme HAKİMLER dönemi denir. Bu dönem önemlidir. Yahudi kimliğinin oluştuğu ve seçilmişlik anlayışını yaygınlaştığı dönem. MillÎ bayramlar beraberce kutlanır. Tanrının tarihi yönlendirdiğine inanırlar. Bu dönemde tanrıyla İsrail’in ilişkisinin pekiştiğini söyler. Ma’bed yok ama Musa tarafından kurulan çadır var. Kutsal çadırda yapılır ayinler, kurbanlar vs… Ayrıca Kutsal ma’bed’in merkezinde Kodesh ha kodeshim’de Kutsal Sandık bulunmakta- AHİT SANDIĞI- ARK OF THE COVENANAT/TESTİMONY)
  

• 
  Kur’an’da da Ahit sandığından bahsedilir: Bakara 248:
  

وَقَالَ لَهُمْ نِبِيُّهُمْ إِنَّ آيَةَ مُلْكِهِ أَن يَأْتِيَكُمُ التَّابُوتُ فِيهِ سَكِينَةٌ مِّن رَّبِّكُمْ وَبَقِيَّةٌ مِّمَّا تَرَكَ آلُ مُوسَى وَآلُ هَارُونَ تَحْمِلُهُ الْمَلآئِكَةُ إِنَّ فِي ذَلِكَ لآيَةً لَّكُمْ إِن كُنتُم مُّؤْمِنِينَ

Peygamberleri onlara şöyle dedi: “Onun hükümdarlığının alameti, size o sandığın gelmesidir. Onda Rabbinizden bir güven duygusu ve huzur ile Mûsâ ailesinin, Hârûn ailesinin geriye bıraktığından kalıntılar vardır. Onu melekler taşımaktadır. Eğer inanmış kimselerseniz, bunda şüphesiz sizin için kesin bir delil vardır.”

• 
  1050 yılında Hakimler Afet’te filistine karşı mağlup olur. Bunun üzerine birleşip birlik olma kararı alırlar
  
• 
  Saul (Talut) onlara kral tayin ediliyor. Ancak onlar onu beğenmiyorlar, daha güçlü ve kudretli birini istiyorlar…
  
• 
  Hakimler dönemi M.Ö 1200’den 1050’ye kadar devam eder!
  

Birleşik Monarşı Dönemi (M.Ö 1020-922)

• 
  İlk defa Yahudiler doğru düzgün devlet görürler
  
• 
  Tanrı otoritesiyle Saul’u seçer
  
• 
  Saul’un başarısız olmasıyla Samuel peygamber ondan desteğini çeker. Davud o sırada Saul’un ordusunda başarılı, cengaver ve dinamik bir asker. Goliath ile savaşır ve onu yener. Saul onu kıskanır. Saul savaşta yenildikten sonra Davud onu öldürür ve onun yerine geçer. Samuel Peygamber onu kutsar, yağ ile kutsar (MAŞİAH- Mesih’in kutsanması da buraya dayandırılır)
  
• 
  Kudüsü fethetmek Davud’a nasip olur. Ahit sandığını Kudüse getirir. Yahudilerce çokça hata yapmış olsa da onun hakimiyeti ideal alınır
  
• 
  Samuel’den sonra Nathan peygamber olur. Davud komutanının karısını o yıkanırken görür ve ona aşık olur. Onunla birlikte olmak için komutanını savaşa en başta yollar. Onun ölmesini ister. Sonra karısıyla birlikte olur. Nathan Peygamber bunu öğrenir ve ona kızar “Allah senin lanetini verecek” der. Betşeba ile 2 oğlu olur. Birinci oğlu ölür, ikinci oğlu Süleyman doğar ancak annesi ölür. Böylece tanrı ona cezasını vermiş olur aslında
  
• 
  Süleyman bilge birisidir. Mabed’i inşa eder
  
• 
  Mabed iç içe avlulardan oluşur ve kutsal-profan ayrımı esası üzerinedir. İlk avlu ilk kutsal alan. Oraya Yahudi olan da olmayan da girebilir. Daha sonraki avlu sırf Yahudiler Kodesh ha kodeshim’de sırf Baş rahip içindir…
  

FASIL:

Tevrat ve Biblical Criticism:

• 
  Renaissance ile beraber 16yy’dan sonra, Protestanlığın ortaya çıkmasından sonra başlar.
  
• 
  Modern Araştırma metodları Tevrat tarihini analize eder ve bir takım çelişki ve hatalar bulur. Bu Avrupa ve Amerika’da önemli akademik metod haline gelir
  

Örnek: Tevratta anlatılan hikayelerin gerçeklik payları nelerdir?. Maimonides’in 13 maddelik amentüsünde “Tora’nın bir bütün olarak Musa’ya indiğine inanmak” esası geçer. Biblical criticism bu amentüye karşı aslında. Tevratta bir takım çelişkiler mevcuttur:-

• 
  Yusuf’un hikayesinde çelişkilier:
  

1. 
   Bir yerde Ruben, başka yerde Yehuda Yusuf’u kuyuya atmayalım diyor
   
2. 
   Yusuf’u kuyudan alan İsmailli mi Medyenli mi belli değil
   

• 
  Hz. Musa kendi ölümünü nasıl anlatır
  

• 
  Julius Wellhausen (ölümü 1918) 19’yy’ın sonlarına doğru bu çelişkileri açıklar. En az 4 kaynaktan faydalanarak daha sonra alimler tarafınca bir araya getirilmişti
  

Bunun endeni, her dönemin ayrı dil özellikleri vardır. Bundan yola çıkaraktan hangi metin-pasaj hangi döneme ait olduğunu söylemek mümkündür
4 KAYNAK:

1.