Xitoyga kirib kelishi. Buddizmning Maxayana yo’nalishi Xitoyga I asrda kirib kelgan. III-VI asrlarda buddizm Xitoy hududida keng tarqaldi. Bu vaqtda poytaxt yaqinidagi Loyana hamda Chanani kabi shaharlarda 180 ga yaqin buddizm ibodatxonalari hamda diniy markazlari faoliyat yuritgan.
Maxayananing shakllanishida Kushon davlatining ham roli katta bo’ldi. Aynan Kushon davlatidan, ayniqsa, Kanishkaning to’rt qurultoyidan so’ng buddizmning Maxayana yo’nalishi Markaziy Osiyo davlat va shaharlariga tarqala boshladi. Buyuk ipak yo’li orqali ilk buddist targ’ibotchilar mil. av. II asrdayoq Xitoyga kelgan edilar. Buddizmning Xitoyga kirib kelishi haqida keyinchalik ko’plab rivoyat va asotirlar paydo bo’ldi. Biroq, xitoy manbalarida ham, diniy rivoyatlarda ham Xitoydagi birinchi buddistlar haqida biror aniq ma’lumot mavjud emas. Ilk davrga taalluqli ma’lumotlardan biri imperator Min-Dining tushi haqidagi rivoyat hisoblanadi. Unga ko’ra, Min-Di tushida oltindan yasalgan bir but ko’rgan. U Buddaning timsoli ekanligini o’z maslahatchisi Fuidan so’rab bilgach, milodning 60-yillarida buddizm asoschisi va uning ta’limoti bo’yicha diniy matnlar keltirish uchun Hindistonga elchilar yuborgan. Shundan so’ng Xitoyga Hindistondan bir necha buddizm targ’ibotchilari kelib, ular uchun maxsus qurilgan «Baymasi» («Oq ot ibodatxonasi»)ga joylashganlar.
Buddizmning xitoylashuvi va tarqalish jarayonini o’rganish qiyin va murakkab ilmiy masaladir. Buddizm Xitoy hududida yoyilishi bilan alohida yangi shakl ham kasb etdi. IV-V asrlarda buddizm katta muvaffaqiyatga erisha boshladi. Ushbu ta’limot o’lkaning janubiy viloyatlariga yanada chuqurroq joylashdi. IV asrning o’rtalariga kelib Xitoyda ayollar ibodatxonalari, ayol monaxlar va tinglovchilar paydo bo’lgan. Shu asrning oxiriga borib, podshohlar buddizm ibodatxonalariga doimiy ravishda katta miqdordagi xayriyalar beradigan bo’lganlar. Bu davrda Sharqiy Tszin davlatining o’zidagina 1786 ta sangxa, 24 ming monax mavjud bo’lgan. Xususan, imperator Siyaou-Di 381 yil birinchi bo’lib o’zini buddist deb e’lon qildi. U saroyida ibodatxona barpo qildirib, unga monax keltirishni buyurdi. Lyao sulolasidan bo’lgan U-Di hokimligi davrida (502-549) buddizm mamlakat janubida rasmiy din sifatida tan olindi.
Shunday qilib, buddizm mil. av. birinchi ming yillik oxirlarida Markaziy Osiyoni o’z ichiga olgan Kushon imperiyasiga kirib keldi. Bizning diyorimizda olib borilgan arxeologik qazilmalar asnosida O’ra-tepa, Dalvarzin-tepa, Quva, Zar-tepa, Qorovul-tepa, Ayritom mavzelaridan topilgan Shakyamuni sanamlari, hayvon haykalchalari, ramziy g’ildiraklar va stupa qoldiqlaridan Kushon imperiyasida buddizmga katta ahamiyat berilganini anglash mumkin.
Dostları ilə paylaş: |