Divan-ü luğat-it tüRK


ırmaqlı : arıq. arx. - ırmaqlı



Yüklə 8,02 Mb.
səhifə19/66
tarix03.06.2018
ölçüsü8,02 Mb.
#52477
1   ...   15   16   17   18   19   20   21   22   ...   66

ırmaqlı : arıq. arx. - ırmaqlı: arıqlıka.

ırraka : utanma. ır. ir. ıra.

ırtalış : irtəliş. 1. arayış. axtarış. tə'qib. - irtəli nə: aranan nərsə. 2. təhqiq.

ırtaş : irtəşka. irtiş. əriş. yırtış. yırtaş. yirtəş. yartış. irişmə. çəkişmə. savaş.

ısı : ısın. xoş. yapışan. gözəl. iyi. (# ısız: yava. şərr. pis. kifir)

ısıqka : isik. 1. doğu. şırıq. şərq. (# savaq: soyuq. batı). - ısıq savuq: doğu batı. 2. isik. həyalı. uyan. uyat. uğqa. uğaq. oğaq. 3. sıcaq. 4. saf. açıq. gen. - isiq yerka: uzayıb gedən bozqır.

ısıqlııqka : isiqliıqka. 1. səvdalı. seviklik. 2. sıcaqlıq. mehribançılıq.

ısılmaqka: yesilmək. yasılmaq. azalmaq. əksilmək.

ısın : ısı. xoş. yapışan. gözəl.

ısınmaq : isiqləmək. qızışmaq. ısışmaqka. isişmək. səvmək.

ısınmaq : isinmək. sevmək. xoşlanmaq. xoşu gəlmək. - birbirizə isinin: birbirizə sevilin.

ısırqanməkka: isirqenməkka. qızışmaq.

ısırmaqka: 1. soxmaq. sığırmaq. sığdırmaq. yerləştirmək. 2. dişləmək. - heyva bərkdi, ısırma: dişivə salma.

ısırmaqka: pöşləmək. pöttəmək. yaxcı pişirməmək, çiğ qaldırmaq. issitib götürmək. öldürmək. - göyü pöşlə: ısır:

ısırtmaqka: dişləmək.

ısışmaqka: isişmək. ısınmaq.

ısızka : isiz. əsiz. əssiz. ıssız. isiz. 1. ısıqsız. həyasız. - ər isiz diləkdi: kişi pisliyə ad çıxardı. 2. pis. kötü. xərab. fasid. şərr. pis. yava. kifir. (# ısı: iyi. xoş). - ısızlığı anınma: yamanlığı düşnmə, işləmə. 3. görkəmsiz, quraq nərsə. 4. ətaci. 5. darqaşayıd. küçə uşağı. aralıqda yava yavuz işlər görən. 6. əsiz. əssizka. ıssız. isiz. yazıq. təssüf. hayıf. əfsus. diriğ. 7. şuluq. ələ. avuca sığmayan. haşarı cocuq. utanmaz. arsız. ırsız. yaman. kötü. həşər.

ısızlanmaqka: isizlənməkka. səvimsizləşmək. yaramazlaşmaq. duzsuzlanmaq. sırtılmaq. şuluqluq edmək.

ısızlıq : isizlikka. ıssızlıq. yamanlıq. kötülük. həşərlik. şərrlik. pislik. yavalıq. yamanlıq. kötülük. həşərlik. şərrli. (# ısı: iyi. xoş). - ısızlığı anınma: yamanlığı düşnmə, işləmə.

ıslanmaq: sulanmaq. çilənməkka. çiminmək. yaşlanmaq. tərləmək.

ıslatmaq: çiləməkka. çilətmək. çiylətməkka. çiğlətməkka. yaşartmaq. sulamaq. ölləmək. tərlətmək.

ıslıq çalmaq: sıqırmaqka. fışqa çalmaq.

ısraq : 1. öz kefinə gəzən. rind. comərt. 2. qısraq. qısrıq. qısqın. özündə olan. özünə çəkilən.

ısrıqka : qovuq. qopuq. ıraqlanmış. dışlanmış (dişlənmiş). rədd olunmuş. məlun. - elindən ısrıq, özükdən (özündən) üzrük, savından dönrük: eldən qovulmuş, sevikdən ( eşqdən) üzülmüş, əhdindən dönmüş.

ısrılmaqka : ısırılmaq.

ısrımka : 1. tutuq. büzük. 2. bədəxlaq. hirsli. - ısrım kişika: suratsız. sıxıntilı adam.

ısrınka : bədəxlaq. hirsli.

ısrınmaqka: 1. öfgələnip dərlənmək. toplanmaq. çəkilmək. büzülmək. qayıqmaq. 2. pöşlənmək. pöttənmək. yaxcı pişirilməmək, çiğ qaldırılmaq. issitib götürülmək. öldürülmək. - göyü ısır: pöşlə.

ısrışmaqka : dişləşmək. bir bir dişləyib, qapmaq. qapışmaq.

ısrumaq: dişləmək. - daşı ısrumasa, öpmüş gərək: daşa dişin batmazsa, öpməlisən.

ısrumaqka: ısırmaq.

ıssız : əsiz. əssizka. ısız. isiz. yazıq. təssüf. hayıf. əfsus. diriğ. ağlaqka. boş, xəlvət, çoraq. - ıssız kişika: üzsüz. iyilik bilməz adam.

ıssızlıqka: isizlikka. ısızlıq. yamanlıq. kötülük. həşərlik.

ısuq : asuq. uca. hündür.

ış : yumuş. məşquliyyət. - işi uzatma. burbağka. yorbağ. burbaşlama. buruşdurma. sürüşdürmə. - iş güdükka: iş qüç. işçıka: - tarfaq ışçı: qıvraq. çalışqan işçi.

ışıq : 1. aşıq. yaşıq. eşq. sevinc. 2. kəvik. oruncka. urunc. açaq. rüşvət. - qara bulutu yel açar, urun bilə il açar: rüşvət düğün açar.

ışıqlataq: yalrutmaq. yalrıtmaq. alovlandırmaq.

ışıqlı : parlaq. yaşın.

ışuq : ıyuq. açuq. qutuq. qutlu. mübarək.

ıtləməkka: 1. qöpəklətmək. 2. söğmək-.

ıyınmaqka: ığınmq. yığınmaq.

ıyuq : ışuq. qutuq. qutlu. mübarək.
x


xaqanka : əfrasyab'a verilən unqun.

xalta : xaral. kəsürgəka. kəsrük. dağarcıq. qap.

xam : körpə. pişməmiş. çiğ. taxtuka. taxut. əğrilməmiş nərsə.

xan : türklərin ən böyük başbuğu. əfrasyab oğullarına verilən unqun, onqun.

xandaka : qanda. qayda. qayuda. nərədə.

xapsika : qapsı. qapas. qasıb. kiçik qutu, qab. qabuc. hoqqa.

xaral : tağarka. çuval. xurcun. tağarcıq. tulum. qapka. xalta. kəsürgəka. kəsrük. dağarcıq. qap.

xələcka : < qal ka !. girib tutunmuyun !. qalın !. bəkləyin !.

xəmirka : əmir. bəy.

xəznə : davarlıqka. tavrıq. durdaq. qoyaq. ambar.

xəznəçi : ımqaka. imaq. qamı. təhsildar.

xıx : qığ. yinka. en. ən. qoyun pisliği, tərsi.

xıxlatma : çök çök. çökətmək. xıxlamaq. dəvəyi xıxtırmaq üçün kullanılır bir söz.

xım : him.

xırda mırda : tək tük. çək çük. dəğərsız nərsə.

xirə : qamarka - xirə göz: qamar göz:

xış : büqürsika/ sapan. teş. deş.

xıt xıt : əmirçgə. quzruf.

xudik : qudik. cicik. xurduş.

xumar : çağrat. çaxır. - çağrat gözlü: xumar gözlü.

xumarlamaq: çağratmaq. - gözüvü belə çağratma.

xumarlıka: varisli. miraslı.

xumaruka: 1. andıra. andaç. savğa. qoya. qoya. tökürgə. miras. irs. geriyə buraxılan nərsə. buraxılan mal davar. - xumaru qoymaq: andıra, savğa buraxmaq. - oğlum sənə qozarmən, ərdəm öğüt xumaru. - buda məndən sənə xumaru. - xumar gözlər kimdən sana xumaru. - bunu atamdan xumaru buldum. 2. yadigar. anıt. bəllə. bəllək. 3. yadbub. xatirə. 4. sayqı, sevgi göstərmək üçün sunulan töhvə. ərməğan. 5. əmanət. uzağa gedən adamın tanışına buraxtığı mal.

xumarulanmaqka: tökürgələnmək. mirasçılanmaq. miras aparmaq. mirasa qonmaq.

xunka : qaba. qara. assız. asısız. boş, sonsuz, faydasız nə. - xun qara işləmə: boşuna işləmə. - xun xara ışlamaqka: qaba. faydasız iş. ləmək.

xurcun : bancuq. mancuq. buxca. heybə. arçıka. sanaçka. sağnaç. tuluğ. dağarcıq.

xurduş : xudik. qudik. cicik.

xüçünəkka: xuçunqa. "qırlanqıç" daha deyilən bənəkli, gözəl qoxulu kiçik qavun.

x >q

i


ibibik quşu : übgük. übüpka.

ibríq : ıvrıqka. qumğanka. kova. gügüm. susıq. aftafa.

icəş : irtiş. əriş. ırtaş. irtəşka. zəhmət. əzab.

icrəşmək: icəşmək (c <> t ) itrəşmək. ütrüşmək.

: hər nəyin incəsi, yufası. içdən olan. öz. məğz. yaxın. tanış. əqrəba. məhrəm. xodi. sırtıqka. mahiyyət. - öz kişi. - ət: incə sırıx, sərik ət. - sözka: sır. yürəktəki gizli şey. - iç quşağı. uçqur: içqurka. - iç ətka: ciğərə bitişiq olan incə ət. - iç donu qiymək. iştonlanmaq: içtonlamaqka. - içə sinən. nuş həzmolunan. sinğika. - iç ağrısı: talaquka. - iç yağı: piy. yaqrıka. yağrıka. yağır. - alat: quruqsaqka. qurqursaqka. :- təqmə kişi öz olmaz\\ yadla yağuq düz olmaz.

içək6 : 1. içəquka. möhtəva. 2. bağırsaq.

içəquka : 1. içək. möhtəva. 2. içiriq. içalat.

içəmək : sınqırmaq. sınrmaq. utmaq.

içənmək: işənməkka. inanmaq. güvənmək.

içika : əçə. əçi. yaşça böyük olanlara verilən ad.

içiqmək : içikməkka. sınmaq. təslim olmaq.

içim : öpümka. yudum. yeyim. - bir içim mun: bir udum sup.

içinka : 1. icin. birlikdə. - için gəlin: bərabər gəlin. - için gəldi için geddilər. - için ərtişməyin: birbirizlə savaşmayın. 2. ara. iç. orta. - olar için eytişdilər: olar öz aralarında barışdılar, curlaşdılar. - öz için bölüşün: öz arazda.

içinmək : öpünməkka. içər kimi görünmək:

içirmək : içürməkka. öpürməkka.

içirtmək : öpürtməkka.

içişməkka: içərmək. sormaq. - köynək təri içişdi.

içqər : içgər. içər. içən. içir. havi. - oğulu içər (içən) ata anadı. - bu kitab bu qonuları içir, içgər: havidir. - bu ona içgər, içməz: bu ona keçər, sığar, sığmaz.

içqərmək: içgərmək. 1. içərmək. içə ötürmək. - uşağı evə içər gəl. - bu sözləridə kitabıva içər. - bu kitabda içrən oykular, fikirlər. 2. çuğullamaq. birinin iç sözün başqasına çatdırmaq. - o məni bəyə içgərdi. 3. içəriyə qoymaq. suclarını savalamaq, qoğlamaq.

içqin ərka: mültəci.

içqumka : böyük süfrə.

içqurka : iç quşağı. uçqur.

içqüka : içqi. içilən şey. içləmək iç keçirmək. astarlamaq.

içlənməkka : 1. içlənmək. dənələnmək. iç tutmaq. tuxumlanmaq. 2. nərsənin içi ilən uğraşmaq. örnəyin "bir yeməklə içlənmək: bir yeməyin içindən, ortasından yemək".

içlikka : yəhər keçəsi.

içməkka : 1. içərmək. içəri çəkmək. öpmək. hopmaq. höpürtmək. opmaq. sormaq. tutmaq. içinə almaq. - oğulu içər (içən) ata anadı. - bu kitab bu qonuları içir, içgər: havidir. - bu ona içgər, içməz: bu ona keçər, sığar, sığmaz. 2. quzu dərisindən yapılmış olan kürk.

içrəka : də. içində. içərisində.

içrişmək: uçruşmaq. ucruşmaq. biribirinə qoğuşmaq. quculaşmaq.

içrüşməkka: içirişmək.

içsəməkka: içmək.

içtonlamaqka: iç donu qəymək ·. iştonlanmaq.

içtürməkka: içirmək.

içüqka : samur. təkin kimi heyvanların dərisindən yapılan kürk.

idi : idika edi. iyə. yiyə. əfəndi. - iyim nə der: ağam nə buyuyur. - iyimiz yarlığı: ağam buyruğu.

idiş : edişka. 1. qədəh. tas. qap. bardaq. 2. mal müll.

idrik : iğrik. iyrik. irikka. 1. ərpik. əprik. əsgi olan hər nəsnə. 1. qaba. gobud. qatı olan nəsnə.

iki : - iki tirəli kimsə: yatuqka.

iq : . yiğ. yiqka. kəsəl - iqli tutruğu yiğ bulur: kəsəl vəsiyyəti yey (qutlu. yaxcı) olur. - dəğmə türlük iğ iğlədi: hər cürə xəstəlik tutdtu.

iqçil : çox xəstə.

iqdiş : iğdiş 1. bəcəlka. bıçıl. biçilmiş. bükinka. bükülmüş buruq. xacə. ənin. enik. əxdə. xədim daşşağı çıxarmaq. arıtmaqka. ərtəmək. ərətmək. cocuğu sünnət edmək. ərkəkləşmək. tutuqka. əniş. eniş. enənmiş. əxdə. 2. nənədən bir olan (qandaş: dədədən bir olan).

iqdişləmək: iğdişləmək. tutuqlamaqka. enəmək. korlamaq. əxtələmək.

iqdükka : ikdükka. yiktük. yekdük. (< yiğküt. yığtük < yıq). pənir kimi bir orun. sütdən yoğurttan yapılan orun, hasıl.

iqə : igə. iyə. malik.

iqəmək : igəməkka. ikəməkka. 1. əğələmək. 2. qıcırdatmaq. - o pıçaq ikədi. 3. inat edmək. sıxıb sıxışdırmaq. - o ona igədi.

iqəməka : əkəmə. bir çeşit saz qopuz kimi çalınan bir çalqı·.

iqən : igən. iyən. malik. sahib. - qaz qopsa, ördək gölü igənür: qaz gedsə, ördək gölü iyələnür.

iqənmək: igənmək. iyənmək. iyələnmək. malik olmaq.

iqəşməkka: ikəşməkka. igəşməkka. (1 < ək. 2 < iki ). 1. əkişmək. arxa olmaq. güvənmək. - birbirizə ikəşin. - ikəşən ellər sarsılmaz. 2. icəşmək. çarpışmaq. ısırışmaq. boğuşmaq. - iki boğra igəşdi: tutuşdu. 3. əğələmək. yontmaq. kəsmək. tıraşlamaq. savaşmaq. - ikisi birgə əgişdi.

iqid : igid. salcuqka. saltuq. salsuq. salan. sallayan. cuman. arslan. - salcuq su başıka: yügrək ( iti, üyrəkli). qoşun başı. - iqidlik edən: yaqutqanka. yağlaştıran. yağlayan. igitqan. igidlik edən.

iqidməkka: əkitmək. tərbiyə edmək. əğitmək. yetiştirmək.

iqika : sayıda iki. ikki.

iqinci : ikinci. ikindika.

iqindi : ikindi. əkindika. öbürü. ötəki.

iqindika : ikindi­ka. . 1. ikinci. 2. bəzisı. ötəki. ikinci·. - əkindi. 3. birbirinin. - boyun ikindi: xalq birbirini.

iqirçqünka : ikirçgünka. ikirgin. ikircim. tərəddüt. ikircimli. tərəddütlü. - könlüm ikirgün oldu.

iqiş : ikişka. əkəş. ası, qudurqan at.

iqitka : ikitka. yalan.

iqitqan : igitqan. yaqutqanka. yağlaştıran. yağlayan. igidlik edən.

iqitlik : comətlik.

iqka. : xəstəlik.

iqqizka : ikiz. - iqqiz oqlan. ikiz cocuq.

iqləlməkka: iğlənmək. iylənmək. xəstələnmək.

iqləməkka: əkləmək. soxmaq. ilişdirmək.

iqləməkka: ikləməkka. yikləmək. xəstə olmaq. ağrımaq.

iqlənməkka: iklənməkka. yiklənmək. xəstələnmək.

iqləş : iğləş. xəsdə. sağ olmayan.

iqləşməkka: iğləşmək. 1. xəstələnmək. - arıq iqləşdim: lap xəsdə düşdüm. 2. yığlaşmaq. ağlaşmaq. - oğlan ağlaşdı: uşağı ağlamaq basdı. 3. əkləşmək. birbirinə uyup durmaq. bir şeyi ayaqla çiğnəmək.

iqlətmək: iklətməkka. 1. xəstələtmək. - bu yer onu iklətdi. 2. əklətmək. çiğnətmək. bastırmaq.

iqlikka : iklik. xəstə.

iqnə : iğnə. - böyük iğnə: təmən. tümənka.

iqrahçı : buxsan. büksəyən. irgənən.

iqrenmək: iğrenmək. iqrimək yiqrənmək. dikəlmək. qalxınmaq. ünkünmək. yerməkka. çiğrimək.

iqrənc : iğrənc. qusıncıqka. qusunc.

iqrənç : iğrənç. yarsıncıqka. arsıncıq. murdar. pis.

iqrəti : iğrəti. əlik. əllik. borc. qoluqka.

iqrik : iğrik. irikka. idrik. iğrik. yerik. . 1. ərpik. əprik. əsgi olan hər nəsnə. 2. qaba. gobud. qatı olan nəsnə. 3. məzəmmət. sərzəniş

iqrimək : 1. iğrenmək. yerməkka. çiğrimək. bəğənməmək. 2. təhqir edmək. sərzəniş edmək.

iqtüləməkka : iktüləməkka. bəsləmək. əktüləmək.

iqtüləməkka : iktüləməkka. əktüləmək. bəsləmək.

il başıka : ata baxan.

il bolmaqka: sulh olmaq. barışmaq.

il : - il yazıqdı: yaz gəldi.

il : ilka. 1. ata verilən adlardan. at türkün qolu qanatı olduğundan, bu adı almış. - el başı: ılxıçı. 2. qapı ağzında olan həşti. 3. düğün. 5. in. ilka. düş. - atdan il.

ilanka : - nək ilanka: əjdərha.

ilə : ’ilə’ anlamına ək: -lıqın ( -likin)ka.

ilək : ilkə. ərəfə. başlanqıc.

iləlka : (böyüklərə cəvap verilirqən) evət.

iləncka : 1. qınama. qınanc. danlaq. ayıblama. çıxışma. məlamət. sərzəniş. töhmət. 2. şikayət. ötük.

iləncli : şikayətçi. ötüklü.

ilənməkka: 1. qınamaq. kötüləmək. danlamaq. ilənmək. ayıblamaq. məlamət, sərzəniş edmək. 2. peşman olmaq. - qılmışına iləndi. - gəlməmişə güvənmə, keçmişinə ilənmə.

ilər : 1. ilgər. nümayiş. sunu. 2. olar. hadis. hadisə. başa gələn.

ilərməkka: ilgəşmək. ilgişmək. bəlqürmək. bəlirmək. görünmək. üzə çıxmaq. gəlmək. xatırlamaq, yadlamaq. canlanmaq. numayiş edmək. - qaqlar qamuğ gölərdi, dağlar başı ilərdi. - keçən günlər gözümdə ilərdi. - keçmişləri ilərmə: xatırlama, yadlama.

ilərmiş : görünmüş. numayiş edilmiş. - ilərmiş olay. - ilərmiş çav, xəbər.

ilərsükka: igərşük. şalvar uçquru.

ilərti : 1. xiyal. ilqım. 2. fərz.

ilərtməkka: iliştirmək. iliştirtmək.

iləs : ılıs. ilrəs. ilsə. 1. bənd. bağ. içqur. - şalvarımın iləsi atdı: şalvarımın bəndi atdı. 2. ilişgi. irtibat. - iləs qurmaq. - iləsin yoxdu, nə istirsən. - iləslə qurulur gücün sənin. - ılıslı: ilişgili. irtibatlı. - ılıs qıran, könül sındıran.

ilət : daşıt. nəqliyyə.

ilətməkka: aparmaq. götürmək. daşımaq. - keçiti su ilətdi: apardı, götürdü: işlər əldən çıxdı. - yükləri içəri ilətin.

ilgəç : ədat.

ilgər : ilər. nümayiş. sunu.

ili : yapışıq. ilməkli. yanaşıq. örtülü. (bağlı, kiplənmiş, kiritlənmişin qarşıtı). - ili qapuqka: iliştirilmiş, örtülmüş qapı.

ilikka : ilik. - murdar ilik: yulunka. qoxar ilik. nuxa'.

ilin : ilinq. 1. girov. - ilin qoyduq, ilin götürdük. - ilinsiz borc vermərəm. - ilin istirsən, mən ilin. - ilin bazarı: güvənc olmayan yerdə, ilinlə (girovla) işlərin görülməsi. 2. əsir. 3. zamin.

ilinq : bax > ilin. 1. girov. 2. əsir. 3. zamin.

ilinmək : ılınmaqka. ilişmək. tutulmaq. uğramaq. yaxalanmaq. taxılmaq. düşmək. giriftar olmaq.
- quş duzağa dən üçün ilinur.
- tanrı qarqaqınqa ılınma.
- ər yağıya ilinməsin: kişi düşmana tutulmasın.
- geyik duzağa ilindi.
- tikan dona ilindi.
- yağı mənə ilindi: tutuldu.

iliş : ılış. 1. dosd. yoldaş. 2. uyu. həmrah. - bir özü iki ılışı, uyuşü, yoldaşı.

ilişdirmək: soxmaq. əkləmək. basmaq. tavşamaq. təvşəmək. buruşdurmaq.

ilişik : 1. gir. ilmək. - ilməkli: girli. 2. mərbut.

ilişməkka : ılışmaq. 1. birbirinə ilişmək, girmək, çatışmaq. asışmaq. ılınmaqka. ilinmək. tutulmaq. uğramaq. taxılmaq. - birbirinə ilişdi. 2. enişmək. enmək. 3. sikişmək. sevişmək. - qancıq ilişdi. - iki ayqr ilişdi. 4. asaqlanmaq. ayaqlanmaq. əngəl olmaq.

ilit : 1. tutqun. tutsaq. zindani. 2. seçgin. gözdə. 3. aydın. roşənfikr. 4. numayəndə. depdat.

ilkə : ilək. ərəfə. başlanqıc.

ilq : ilkka. hər şeyin başı.

ilqar : bək. əhd. peyman

ilqaşmaq: bəqmək. sözləşmək. əhdləşmək.

ilqək : ilgək. ırqaqka. çəngəl.

ilqətmək: ilgətmək. nisbət edmək.

ilqin : ilgin. elgin. yelgin. (ilişən. ilən. gələn. yel kimi dəğib keçən). ılqın. yılqın. (< ilişmiş). alqın. qonuq. yolçu. müsafir. qonaq. köçür. yelgin. - ilgin olub ol keçdi.

ilqişmək: ilgişmək. yılpışmaqka. ılpışmaq. yapışmaq. - nə mənə yılpışırsan.

ilməka : inmə. enmə. düşmə. - atdan ilmə.

ilməkka : ılmaq. 1. ilişmək. girmək. uzanmaq. - tikən dona ildi: ilişdi. 2. yönəlmək. çəkilmək. - ər dağdan quyı ildi: kişi dağdan aşağı endi. 3. enmək. inmək. düşmək. - çıxması qolay, ilməsi güc dağ. - harda gördün, orda il: en. düş. - quş duzağa, dəndən ilir. 4. gir. ilişik. - ilməkli: girli. 5. im. him. püf. - ilməyin bilir, gizlədir.

Yüklə 8,02 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   15   16   17   18   19   20   21   22   ...   66




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©muhaz.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin