Diyanet iŞleri başkanliği trabzon-akçaabat-darica eğİTİm merkezi MÜDÜRLÜĞÜ kur’an-i keriM’deki tekrarlar IV. Dönem BİTİrme tezi Hazırlayan Metin koca danışman

II. KUR’AN-I KERİM’E GÖRE TEKRAR

“Tekrar”ın genel bir tarifini yaptıktan sonra, Kur’an’da bu kelimenin nasıl kullanıldığına ve kendisinin dışında hangi lafızlarla ifade edildiğine bir göz atalım:

“Tekrar” kelime olarak Kur’an’da “ كر” (kerre) kökünden türeyip, “dönüş, hamle, defa, öldükten sonra yeniden dirilme…”⁶ manalarında “كرة ” şeklinde kullanılmıştır.

Kelimenin bizzat “تكرار ” tabiriyle kullanılışına rastlanılmamaktadır.

Şimdi “tekrar” lafzının geçtiği ayetleri sırasıyla görelim:
“وقال الذين اتبعوا لو ان لنا كرة فنتبرا منهم كما تبرؤا منا”
“ Ve (kafirlere) tabi olanlar: “Bizim için (dünyaya) bir dönüş olsaydı da (bugün) bizden uzaklaştıkları gibi biz de (o gün) onlardan uzaklaşsaydık” demişlerdir.⁷
“ثم رددنا لكم الكرة عليهم وامددنا كم باموال وبنين وجعلنا كم اكثر نفيرا”
“ Bunun ardından da sizi onlara tekrâr gâlip getirdik, mallar ve oğullarla size yardım ederek sayınızı artırdık.”⁸

“فلو ان لنا كرة فنكون من المؤمنين”

“ Bizim için hakikaten bir geri dönüş olsaydı da biz de müminlerden olsaydık.”⁹

“او تقول حين ترى العذاب لو ان لي كرة فاكون من المحسنين”

“ Veya azâbı görürken, “Benim için (dünyaya) bir dönüş daha olsaydı da iyi hareket edenlerden (müminlerden) olsaydım” diyeceği (gündür).”¹⁰
“قالوا تلك اذا كرة خاسرة ”
“ Onlar: Öyle ise bu (yeni hayata dönüş) ziyanlı bir dönüştür” dediler.”¹¹
“ثم ارجع البصر كرتين ينقلب اليك البصر خا ساً وهو حسير”
“ Sonra gözü (nü) iki kere daha çevir. (Nihayet) o göz hor ve hakir olarak yine sana dönecektir.”¹²
“ Tekrar” manasında kullanılan “ كرة” kelimesi, yukarıdaki ayetlerde görüldüğü üzere Kur’an’da beş yerde bulunmakta ve bunun tesniyesi olan “ كرتين” de sadece, mülk suresinde, bir yerde geçmektedir.

“Tekrar” kelimesi, kendi kökünden bir siğa ile Kur’an’da altı yerde bulunmakla beraber, aynı manayı ifade eden, fakat değişik kökten gelen başka kelimeler de vardır.

Kur’an’da “tekrar” ifade eden kelimeler:
a- Tasrif:
Bu kelime lügatta “sözün bazısından bazısını türetmek suretiyle yeni bir söz meydana getirme”¹³, “bir şeyi çok çevirip döndürmek, yönlendirmek, açıklamak, işi idare etmek”¹⁴ manalarına gelir.
Konumuz açısından “tasrif”e gelince onu, “Aradan zaman geçmesi sebebiyle, birinci lafzın unutulması korkusuyla mananın gönüllerde iyice yerleşmesi için, o lafzın aynısını ya da eşanlamlısını tekrar etmektir”¹⁵ diye tarif edebiliriz.
Kur’an-ı Kerim’in çeşitli ayetlerinde “tasrif” kelimesi bu manada kullanılmıştır.
Bu ayetlerden örnek verecek olursak:

“وكذالك انزلناه قرانا عربيا و صرفنا فيه من الوعيد لعلهم يتقون او يحدث لهم ذكرا ”

“ Biz onu böylece Arapça bir Kur’an olarak indirdik. Onda tehditlerden (nicesini) tekrar tekrar açıkladık. Belki korunurlar yahut o (tehditler) kendilerinde yeni bir hatıra ve ibret canlandırır.”¹⁶
A’raf suresinin 58. ayetinde de Yüce Allah “tasrif“ kelimesini “ tekrar tekrar beyan etmek” manasında kullanmıştır. Şöyke ki:

“والبلد الطيب يخرج نباته باذن ربه والذي خبث لايخرج الا نكدا كذالك نصرف الايات لقوم يشكرون”

“(Toprağı verimli) güzel memleketin nebatı, Rabbinin izniyle (bol) çıkar. Fena olandan ise faydası pek az olandan başkası çıkmaz. İşte şükredecek bir kavim için ayetleri böyle çeşitli olarak açıklarız.”
b- Tezkir:
Bu kelime lügatta “ va’z u nasihatte bulunmak”, “kılıç ve baltanın başlarına çelik denilen bir demir koymak”¹⁷,”müennesliğin zıddı müzekker kılma ¹⁸ manalarındadır.
Kur’an’da ise bazı ayetlerde “tekrar” mânasında kullanılmıştır. Yani “tekrâr tekrar hatırlatmak, tekrar tekrar öğüt vermek ” anlamlarına gelir.

Bu ayetlere örnek verecek olursak:

“قتول عنهم فما انت بملوم و ذكرفان الذكري تنفع المؤمنين”

“ O halde (Habîbim) onlardan yüz çevir. Artık sen kınanacak (mes’ul olacak) değilsin. Sen sadece Kur’an ile öğüt ver. Çünkü öğüt müminlere fayda verir.¹⁹

Müfessir Zemahşeri (538/1143) bu ayetleri şöyle tefsir ediyor:
“ Kendilerini tekrar tekrar davet etmene rağmen icabet etmeyenlerden yüz çevir. Anladın ki onlar inat ve küfür içindeler, risaletini tebliğ ettikten ve davet konusunda sonuna kadar mücadele verdikten sonra, sana, onlardan yüz çevirmenden dolayı bir kınama yoktur. Fakat onlara, Allah’ın (azap) günleriyle öğüt verme işini tekrarla, nasihate devam et. Bundan vazgeçme. Çünkü öğüdü tekrarlamak, Allah’ı bilenlerin kalplerinde te’sir meydana getirir. Onlar ki, imana gelmişlerdir kendilerine öğüt tekrarlandığı takdirde imanları artar ve kuvvetlenir.²⁰

c- İade:

“ İade” lügatta, “bir şeyi döndürmek, reddetmek, tekrar etmek²¹ manalarına gelir.

Kur’an’daki çeşitli surelerde “ tekrar ” manasında kullanılan bu kelimenin geçtiği ayetlerden bir örnek verecek olursak:
“ام امنتم ان يعيدكم فيه تارة اخرى فيرسل عليكم قاصفا من الريح فيغرقكم بما كفرتم ثم لاتجدوا لكم علينا به تبيعا “

“ Yoksa sizi tekrar oraya iade etmesinden, sonra da üzerinize şiddetli bir rüzgar gönderip de küfrettiğinizden dolayı sizi gark edeceğinden emin mi oldunuz? Sonra kendiniz için bize karşı intikam alacak da bulamazsınız.²²

Ebu Hilâl el-Askeri (395/1007) “el-Firakü’l-Lüğaviyye” de “tekrar ”ın aksine “iade”nin sadece bir defa olduğunu ifade etmektedir. “İade” kelimesi, “falanca o şeyi defalarca iade etti” şeklinde bir cümlede kullanılmaz. Bu ancak halk arasında, edebi lisanın dışında hareket eden kimseler tarafından kullanılabilir. Fakat “tekrar” lafzı, “ falanca o şeyi peş peşe defalarca tekrarladı” gibi bir cümlede kullanılabilir. Çünkü “tekrar” ne birle, ne de üçle sınırlandırılabilir.²³ Zira er-Rahman suresinde:
“ فباُى اّلاٍ ربكما تكذبان ”, “ O halde Rabbinizin hangi nimetlerini yalanlıyorsunuz? ”²⁴, ayeti 31 defa, el-Mürselât suresinde de, “ ويل يومئذ للمكذبين”, “ O gün hakkı yalanlayanların vay haline.”²⁵, ayeti 10 defa tekrarlanmıştır.

İşte bu ayetler gibi, Kur’an-ı Kerim’de bir defadan fazla tekrarlanma durumuna “ iade ” değil, “tekrar” denir. Buradan da anlıyoruz ki, her “iade” bir tekrârdır, fakat her “tekrar” bir iade değildir.

d- Terdid:

“ Terdid” lügatta, “ söz vs’ yi tekrar etmek, bir şeyi tekrarlamak, bir cismin yankı

yapması²⁶ gibi manalara gelmektedir. Aynı zamanda, “tekrar” kelimesinin de kendisinden dönüştürüldüğü “رد” kökünden türemiş bir mastardır. Bu lafızda Kur’an’ın bazı ayetlerinde “tekrar” anlamında kullanılmıştır.

Konumuzu bir ayetle örneklendirecek olursak:
“قل ان الموت الذى تفرون منه فانه ملاقيكم ثم تردون الى عالم الغيب والشهادة فينبئكم بما كنتم تعملون

“ De ki:” Sizin hakikaten kaçıp durduğunuz ölüm (yok mu?) o size elbette gelip çatıcıdır. Sonra (hepiniz) gizliyi de aşikarı da bilen (Allah’a) döndürüleceksiniz.²⁷

e- Rücu:

“ Tekrar” kelimesinin kökü olan “كرة ” aynı zamanda “رجوع ” manasına gelir.

O takdirde “tekrâr”; “düşman üzerine arka arkaya hamle yapmak”, “ bir şey üzerine dönmek”²⁸ şeklinde tarif edilir.

Kur’an-ı Kerim’de “rücu” kelimesinin “tekrar” mânasında kullanıldığı bazı ayetlerden örnekler verecek olursak:

“الذين اذا أصابتهم مصيبة قالوا انا لله و انا اليه راجعون”
“ O sabredenler ki, kendilerine bir bela geldiği zaman “biz (dünyada) Allah’ın (teslim olmuş kullarıyız) ve biz (ahirette de) ancak O’na dönücüleriz” diyenlerdir.”²⁹
Bakara suresinin 28. ayetinde bu kelime daha belirgin bir tarzda ifade edilmiştir. Şöyle ki:
“كيف تكفرون بالله وكنتم امواتا فاحياكم ثم يميتكم ثم يحييكم ثم اليه ترجعون”

“Allah Teala’yı nasıl inkar ediyorsunuz ki, sizi ölüler iken O diriltti. Sonra sizi öl dürecektir. Sonra da tekrar O’na döndürüleceksiniz.”³⁰

Kur’an-ı Kerim’de, kendisinin dışında, yukarıda örnekler vererek açıklamaya çalıştığımız kelimelerle de ifade edilen “tekrar”, yüce kitabımızın esrarengiz üslup özelliklerinden biridir. Bu metot, Kur’an’ın insanları, benzerini getirmetken aciz bırakıcı üstün belagatının ve erişilmez fesahatının sırlarını açıklar. Te’kid, tasvir, tehvil vs. gayelerini en güzel bir şekilde işleyerek, mananın gönüllerde yerleşmesi hususunda gerçekten büyük bir te’sir icra eder. ³¹