Doğa ve coğrafya doğal unsurlar

DOĞA VE COĞRAFYA

1.DOĞAL UNSURLAR

İnsanoğlu var olduğu günden beri çevresindeki doğal unsurlarla devamlı etkileşim içindedir. Doğada bulunan insanoğlunun elinin değmediği ve değiştirmediği her şey doğal unsur olarak adlandırılır. Doğal unsurlara örnek olarak; akarsu, dağ, ova, iklim, deniz, gökyüzü, taş verilebilir. Akarsu doğal unsurdur ama akarsu üzerine kurulan baraj doğal unsur değildir. İnsan elinin değdiği her şeyi yapay unsur olarak adlandırabiliriz. Taşın kendisi doğal unsurdur, taştan yapılan bir köprü doğal unsur değildir. Çünkü artık insan eli değmiştir. Doğal unsurların dünyadaki dağılımı insan yaşamı ve faaliyetleri üzerinde doğrudan etkilidir. Çok sıcak bölgede yaşayan insanların giyim ve ekonomik faaliyetleri ile çok soğuk bölgede yaşayan insanların giyim ve ekonomik faaliyetleri birbirinden çok ayrıdır.

 2. DOĞAL ORTAMLAR 

Doğal unsurlar, dört doğal ortam içinde bulunurlar. Bu doğal ortamlar atmosfer, biyosfer, litosfer ve hidrosferdir. Bunlara muhteşem dörtlü adı da verilir.

Atmosfer(havaküre):Dünyamızı saran gaz küreden oluşur. Canlıların hayatlarınınım devamı için önemlidir. Yağmur, bulut, şimşek gibi doğal unsurlar bu doğal ortam içinde yer alır. Tüm iklim olayları atmosferde gerçekleşir.

Biyosfer(canlılar küresi):İnsan, bitki, hayvan ve diğer tüm canlılar biyosferi oluşturur. Canlıların yaşam süreçleriyle ilgili tüm olaylar biyosferde gerçekleşir.

Litosfer(taşküre):Kayaçların oluşturduğu doğal ortamdır. Kayaçların çözünmesi sonucu toprak örtüsü oluşur. Erozyon, heyelan, tüm tarım faaliyetleri litosferde gerçekleşir.

Hidrosfer(suküre):Okyanus, deniz, göl, akarsu ve tüm su kaynakları hidrosfer içinde yer alır.

Bu dört doğal ortam sürekli birbiriyle bağlantılıdır, birbirlerini tamamlarlar.

COĞRAFYANIN TANIMI VE KONUSU YARDIMCI BILIMLERI , BÖLÜMLERI VE ÖZELLIKLERI

Tanımı : Coğrafya, geo(Yer ) ile graphein ( tasvir etmek ) sözcüklerinin birleşmesinden meydana gelmektedir. Coğrafyanın konusu yeryüzüdür. Coğrafyanın konusu içerisine yaşam içerisinde var olan bir çok şey girmektedir. Örneğin çevreyi
oluşturan taşküre(litosfer),suküre(hidrosfer),havaküre(atmosfer) ve canlılar küresi ( biyosfer ) coğrafyanın araştırması kapsamına girmektedir.

Coğrafya insanın yaşadığı doğal çevre ile ilişkilerini konu edinen bir bilimdir. Coğrafyanın tanımı yapılırken en çok yapılan hatalardan biri de coğrafyayı sadece bir dağın yüksekliğini bilmek ya da bir akarsuyun kaç km olduğunu bilmek sanmaktır. Biraz önce yapılan açıklamadan da anlaşılacağına göre doğal ortam ve bu doğal ortamın etkileri önemlidir. Bir coğrafyacı dağların yüksekliğini tam olarak bilmeyebilir ama o dağın tarım, ulaşım, turizm ve nüfuslanma üzerindeki etkilerini çok bilir.

Coğrafya Biliminin İlkeleri nelerdir : Her bilim dalının olduğu gibi coğrafyanın da kendine özgü metot ve ilkeleri bulunmaktadır. Coğrafya bir olayı incelerken şu ilkelerden yararlanmaktadır. Bu ilkeler şunlardır ;

1. Nedensellik İlkesi nedir: Coğrafi olayların araştırılması sırasında olayların nedenleri sorulmakta ve bunlara yanıtlar aranmaktadır. Örneğin Yağmur nasıl yağmaktadır ? , Depreme neden olan faktörler nelerdir ?

2. Dağılış İlkesi : Coğrafi olayların yeryüzündeki dağılımı incelenmektedir. Coğrafyacı bir olayın sadece nedenini araştırmakla kalmaz bu olayın yeryüzü genelinde dağılımını da incelemektedir. Yukarıda sorulan sorulara coğrafyacı şöyle devam eder ; Yağmurun ülkemizdeki coğrafi dağılımı nasıldır ? Türkiye'de depremler hangi sahalarda daha fazladır ? Dağılış ilkesi sadece coğrafya ya has bir özelliktir.

3. Karşılıklı İlgi(Bağlılık) İlkesi: Coğrafi olayların birbirleri ile olan bağlantıları da incelenmektedir. Örneğin Yağışın basınçla, sıcaklığın Güneş ışınlarının düşme açısı ile olan ilişkisi ya da Dağlık ve engebelik alanların nüfus ve yerleşme üzerindeki etkileri de incelenmektedir.

Coğrafya Biliminin Yararlandığı Diğer Bilim Dalları

1. 
   Astronomi : Uzay bilimi

   2. Jeoloji : Yer Bilimi

   3. Jeofizik : Dünyanın iç yapısının inceleyen bilim dalı

   4. Hidroloji : Sular bilimi

   5. Meteoroloji: Atmosfer olaylarını inceleyen bilim dalı

   6. Kartografya :Harita bilimi

   7. Zooloji : Hayvan bilimi

   8. Botanik : Bitki bilimi

   9. Antropoloji : İnsan bilimi

   10.Etnoloji : İnsan ırklarını inceleyen bilim dalı

   11.Sosyoloji : Toplum inceleyen bilim dalı

   12.Demografi : Nüfus bilimi

   
   

Coğrafya temelde fiziki coğrafya ve beşeri coğrafya olarak ikiye ayrılır.

FİZİKİ COĞRAFYA ALT DALLARI

Doğal ortamın unsurları ile doğal ortamda meydana gelen ve insan topluluklarını etkileyen doğal olaylar, fiziki coğrafyanın konularıdır. Fiziki coğrafyanın başlıca dalları şunlardır:

Jeomorfoloji (Yer şekilleri Bilimi): Yer şekillerinin oluşumunu, gelişimini, bunların yerin yapısındaki taşlarla ve iklimle ilişkilerini araştıran fiziki coğrafya dalıdır.

Hidrografya(Sular Coğrafyası): Yer altı yer üstünde bulunan tüm su varlığın inceleyen bilim dalıdır.

Klimatoloji (İklim Bilimi): Dünyamızda görülen tüm iklim olayları, iklimi oluşturan elemanları, iklimlerin dağılışı inceleyen bilim dalıdır.

Biyocoğrafya (Canlılar Coğrafyası): Yeryüzünde bulunan bitki ve hayvan topluluklarını, bunların birbirleriyle ilişkilerini dağılışlarını, diğer doğal ortamlarla etkileşimlerini inceleyen bilim dalıdır.

Pedoloji(Toprak Bilimi):Toprakların oluşum ve dağılışını İnceler. Coğrafi etmenler ile toprak arasındaki bağlantıyı araştırır.

BEŞERİ COĞRAFYA

İnsanın varoluşunu, özelliklerini, Dünya’da dağılışını ve etkilerini inceler.

Nüfusun Yapısı: İnsanın yaş, cinsiyet ve ırk, dil, din, eğitim gibi kültür özelliklerini inceler. Genel beşeri coğrafyanın konuları içerisinde; nüfusun artışı, yapısı, dağılışı ve ayrıca göçler, köy-kent nüfusları, bunların özellik ve etkileri yer alır.

Yararlandığı bilimler: Demografi, (nüfus bilimi), istatistik, sosyoloji, tarih, sanat tarihi, arkeoloji vb. beşeri bilimlerden yararlanır.

DEĞERLENDİRME SORULARI

1. 
   Aşağıdakilerden hangisi doğal çevreyi oluşturan temel ortamlardan biri değildir?
   

1. 
   Biyosfer B)Magma C) Hidrosfer D) Atmosfer E) Litosfer
   

2. 
   Aşağıdaki doğal unsurlardan hangisi hidrosfer içinde yer almaz?
   

A)Akarsu B)Toprak C)Deniz D)Göl E)Okyanus

3.Aşağıdakilerden hangisi coğrafyaya yardımcı olan bilim dallarından biri değildir?

A)Hidroloji B)Jeoloji C)Zooloji D)Botanik E)Nümizmatik

4. 
   I. İnsanların tüneller yapması
   

II. İnsanların su kaynaklarına yakın yerlere yerleşmeleri

III. Buzullarla kaplı olan Antarktika’da yerleşik hayatın olmaması

Yukarıdakilerden hangileri doğanın insan yaşamına etkisine örnektir?

A)Yalnız I B)Yalnız II C)II ve III D)Yalnız III E) I,II,III

5.Aşağıdaki seçeneklerin hangisinde coğrafyadaki o bölümün inceleme alanı olmayan bir etkinlikle birlikte verilmiştir?

A)Delta oluşumu - Jeomorfoloji D)Depremler - Hidrografya

B)Yağış Rejimi - Klimatoloji E)Yer Altı Suları - Hidrografya

C)Toprak Çeşitleri – Pedoloji

6. İnsanların bazı bölgelerde doğal çevre üzerindeki etkileri daha sınırlı olduğundan bu bölgelerde sayıları azdır.

Aşağıdakilerden hangisi bu bölgelerden biri değildir?

A)Kıyı Ovaları D)Yağmur ormanları

B)Kutup Çevreleri E)Yüksek dağlar

C)Çöller

7. I. Canlılar küresine verilen addır.

II. Yerkürenin kabuğuna verilen isimdir.

Yukarıda tanımlanan doğal ortamlar hangi seçenekte doğru verilmiştir?

I II

A) Atmosfer Biyosfer

B) Litosfer Hidrosfer

C) Atmosfer Litosfer

D) Hidrosfer Biyosfer

E) Biyosfer Litosfer

8. Aşağıdakilerden hangisi insanın doğal sistemler üzerindeki etkisini gösteren bir örnektir?

A)Japonya’da sıkça deprem olması

B)Sicilya Adası’nda volkanik patlamaların olması

C)Türkiye’de yanlış arazi kullanımının erozyonu tetiklemesi

D)Okyanus kıyılarında gelgit olayının fazla olması

E)Tropikal kuşakta şiddetli kasırgaların görülmesi