Doğu Anadolu Bölgesinde Buğdayda Hastalık Yapan Fungal Etmenlerin ve Yayılış Alanlarının Tespiti Üzerine Araştırmalar (1979-1982)

Morphological Characterization of Apple Genotypes in Eastern Anatolia Region

Biological diversity is that it is connected with ecology, economy, culture, spiritual richness of communities and their past. Despite their great importance, biological and genetic diversity is quickly cutting down. This study was planned and carried out to determine morphological characterization according to the UPOV criteria of the apple genotypes collected in the scope of Eastern Anatolia Project of Fruit Genetic Resources and kept at Erzincan Horticultural Research Station collection garden in 2009 - 2010. In this study, the ripening time, morphological, phenological, pomological and chemical characteristics of apple genotypes and their degrees of genetic affinity have been defined. Thirty-one apple genotypes in 2009, fifty-two apple genotypes in 2010 flowered and produced fruit. In this respect, over the years, genotypes producing fruit were evalued individually.

More than 70% of apple genotypes grow vigorously and are upright and spread form. 2/5, 4/4, 5/3, 6/6, 7/4, 8/4, 9/4, 10/4, 11/5, 13/4 and 14/3 genotypes are at the quality that can be taken directly to nature. Apple genotypes from full blossom until harvesting time date 97-98 days for (10/5) and 160-170 days for (8/4) were identified. Fruit weight in 2009, between 45 g (8/6) and 311.58 g (6/6), in 2010, between 77.21g (1/5) and 361.44 g (3/3) were determined. Fruit hardness of apple genotypes in 2009, 10.80 lb (6/2)-31.28 lb (8/6), in 2010, the 11.97 lb (14/2) and 31.98 lb (3/4) were established. TSS content changed between 12.90% (6/2) and 18.25% (8/6) in 2009, between 10.60% (12/4) and 19.20% (2/4) in 2010, in the dendrogram of apple genotypes, 6 different major groups in 2009 and 10 in 2010 formed. This refers to wide variation and causes the value of the collection to increase. In addition this study that the morphological characterizations of apple genotypes are revealed, also the molecular characterization of genotypes should be made.

Key Words: Apple, Eastern Anatolia, genetic resource, morphological characterization, dendrogram

DOĞU ANADOLU BÖLGESİ ARMUT GENOTİPLERİNİN MORFOLOJİK KARAKTERİZASYONU

Mehmet Hüsrev ÖZ(¹) Prof Dr. Rafet ASLANTAŞ(²)

Ülkemizde genetik kaynakların toplanması, korunması ve değerlendirilmesi amacıyla, ülke çapında ilk çalışmalara 1978 yılında başlanılmıştır. Erzincan Bahçe Kültürleri Araştırma Enstitüsü’nde ise bu konudaki çalışmalara 1994 yılında "Doğu Anadolu Meyve ve Bağ Genetik Kaynakları Projesi" isimli çalışma ile başlanılmıştır. Bu kapsamda toplanan ve Erzincan Bahçe Kültürleri Araştırma İstasyonundaki koleksiyon parselinde muhafaza edilmekte olan armut genotiplerinin morfolojik karekterizasyonu amacıyla bu çalışma planlanmış, 2010 ve 2011 yıllarında yürütülmüştür. Koleksiyon parselinde bulunan 78 farklı armut genotipinden 2010 yılında meyve veren 19 genotipin, 2011 yılında meyve veren 17 genotipin morfolojik özellikleri itibarı ile karakterizasyonunda gerekli olan gözlem, ölçüm ve değerlendirmeler UPOV tarafından geliştirilmiş olan tanımlama listesine göre yapılmıştır. Armut genotiplerinin olgunlaşma zamanı, morfolojik ve kimyasal özellikleri ile genetik akrabalık dereceleri de ortaya konulmuştur.

Armut genotiplerinin büyük çoğunluğunun orta kuvvette gelişme kabiliyetine sahip olduğu (2010 yılında %52,64, 2011 yılında %47,06) belirlenmiştir. Armut genotiplerinin tam çiçekten hasada kadar geçen süre 2010 yılında 128 gün (10/4) ile 163 gün (7/6) arasında; 2011 yılında ise 126 gün (6/3) ile 159 gün (3/5) arasında; meyve ağırlığının 2010 yılında 34,06 g (3/3) ile 476,41 g (2/6) arasında, 2011 yılında 30,77 g (2/4) ile 240,76 g (5/4) arasında olduğu; C vitamini içeriğinin 2010 yılında 31 mg/l (10/4) ile 273 mg/l (2/3) arasında, 2011 yılında ise 30 mg/l (11/6) ile 195 mg/l (2/5) arasında, SÇKM içeriğinin 2010 yılında %13,4 (3/3) ile %20,8 (9/5) arasında, 2011 yılında ise %10,0 (14/2) ile %18,2 (2/5) arasında olduğu belirlenmiştir. Armut genotiplerinin iki yıldaki dendogramında da üç farklı ana gurup belirlenmiştir. 1/2, 1/6, 3/2, 5/4, 9/6, 11/6, 12/4, 14/2 nolu armut genotipleri doğrudan üretim programlarına alınabilecek niteliktedir. Armut genotiplerinin morfolojik karekterizasyonun ortaya konulduğu bu çalışmaya ilave olarak, genotiplerin moleküler karekterizasyonun da yapılması gerekmektedir.

Anahtar Kelimeler: Elma, Doğu Anadolu, genetik kaynak, morfolojik karekterizasyon, dendogram

Morphological Characterization of Pear Genotypes in Eastern Anatolia Region

Biological diversity is that it is connected with ecology, economy, culture, spiritual richness of communities and their past. Despite their great importance, biological and genetic diversity is quickly cutting down. This study was planned and carried out to determine morphological characterization according to the UPOV criteria of the apple genotypes collected in the scope of Eastern Anatolia Project of Fruit Genetic Resources and kept at Erzincan Horticultural Research Station collection garden in 2009 - 2010. In this study, the ripening time, morphological, phenological, pomological and chemical characteristics of apple genotypes and their degrees of genetic affinity have been defined. Thirty-one apple genotypes in 2009, fifty-two apple genotypes in 2010 flowered and produced fruit. In this respect, over the years, genotypes producing fruit were evalued individually.

More than 70% of apple genotypes grow vigorously and are upright and spread form. 2/5, 4/4, 5/3, 6/6, 7/4, 8/4, 9/4, 10/4, 11/5, 13/4 and 14/3 genotypes are at the quality that can be taken directly to nature. Apple genotypes from full blossom until harvesting time date 97-98 days for (10/5) and 160-170 days for (8/4) were identified. Fruit weight in 2009, between 45 g (8/6) and 311.58 g (6/6), in 2010, between 77.21g (1/5) and 361.44 g (3/3) were determined. Fruit hardness of apple genotypes in 2009, 10.80 lb (6/2)-31.28 lb (8/6), in 2010, the 11.97 lb (14/2) and 31.98 lb (3/4) were established. TSS content changed between 12.90% (6/2) and 18.25% (8/6) in 2009, between 10.60% (12/4) and 19.20% (2/4) in 2010, in the dendrogram of apple genotypes, 6 different major groups in 2009 and 10 in 2010 formed. This refers to wide variation and causes the value of the collection to increase. In addition this study that the morphological characterizations of apple genotypes are revealed, also the molecular characterization of genotypes should be made.

Key Words: Pears, Eastern Anatolia, genetic resource, morphological characterization, dendrogram

ERZİNCAN İLİ FASULYE EKİM ALANLARINDA EKİM NÖBETİNİN VERİMLİLİK VE KALİTE ÜZERİNE ETKİLERİ

Selçuk YILMAZ(¹) İbrahim ULUKAN(¹)

Alpaslan GÜRSOY(¹) Harun ALICI(¹)

Tarımsal üretimde ekim nöbeti; birim alandan elde edilen verimi etkileyen en önemli kültürel uygulamalardan biridir. Bitkisel üretimde başarıya ulaşabilmenin önemli unsurlarından biri, planlı bir ekim nöbeti sisteminin uygulanmasıdır.

Bu çalışma; Kurum arazisinde 2006 yılında ön çalışma ile başlamış ve 2007–2012 yılları arasında yürütülmüştür. Projede Ana bitki olarak bölgede yetiştiriciliği yaygın olarak yapılan Erzincan Yerel Dermason Fasulyesi, alt bitki olarak ise Buğday, Şeker Pancarı ve Silajlık Mısır kullanılmıştır. Deneme Tesadüf Blokları Deneme Desenine göre üç tekerrürlü kurularak, parsellerden toprak örneği alınmış ve analizleri yapılarak gerekli gübreleme programı ve bakım işlemleri uygulanmıştır. Sonuçlara varyans analizi uygulanarak önemli çıkan ortalamalar Duncan testi ile gruplandırılmıştır.

Çalışmada, ekim nöbeti sistemlerinin fasulyede bitki boyu, ilk bakla yüksekliği, birim alan tane verimi, bitkide bakla sayısı, baklada tane sayısı, hasat indeksi, biyolojik verim, protein oranı ve yüz tane ağırlığına etkisi araştırılmış ve çalışmanın sonunda Erzincan ekolojik koşullarında kuru fasulye yetiştiriciliği açısından önemli sayılabilecek sonuçlar elde edilmiştir.

Denemede en yüksek birim alan tane verimi, genellikle dörtlü münavebe yapılan parsellerden elde edilmiş bunu ikili münavebe yapılan parseller takip etmiş en düşük veri ise münavebe yapılmayan parsellerden alınmıştır.

Ekonomik analizler sonucunda en yüksek gelirli münavebe sisteminin dörtlü münavebe sistemi olduğu sonucuna varılmıştır.

Anahtar Kelimeler: Kuru Fasulye, Ekim Nöbeti, Verim, Kalite

The Effects on Productivity and Quality of Crop Rotation in Field of Sowing Bean in Erzincan

Crop rotation in agricultural production is one of the best cultural practices affecting the yield obtained from per unit area. One of the important factors of reaching success in crop production is application a planned rotation system.

This study was carried out between the years of 2007-2012 the grounds of the Authority. The project, the main plant is widely grown in the region of Erzincan Local Dermason Bean, Wheat, Sugar Beet and Corn silage was used. Trial randomized complete block design with three replications was established, plots soil samples were taken and analyzed and the results applied to operations and maintenance necessary fertilization program. Important application of the results of the analysis of variance and Duncan test were grouped averages.

In this study, bean rotation systems, plant height, first pod height, seed yield, number of pods per plant, number of seeds per pod, harvest index, biological yield, protein content, and studied the effect of the weight of a hundred and Erzincan ecological conditions at the end of the study in terms of dry bean breeding considerable results have been achieved.

The highest grain yield per unit area of ​​the experiment, it is often obtained from the plots of four binary alternation in alternation has followed the parcels are parcels without alternation of the data in the lowest.

As a result of the economic analysis of the high-income crop rotation system was concluded that four-crop rotation system.

Key words: Dry Beans, Rotation, Yield, Quality

ERZİNCAN YEREL KURU FASULYE ISLAH ÇALIŞMALARI

İbrahim ULUKAN(¹) Selçuk YILMAZ(¹)

Harun ALICI(¹) H.Reşat AKBAŞ(¹)

Bölgemizde yoğun olarak yetiştirilen yalancı dermason olarak adlandırılan bu populasyon saflığını yitirmiştir. Yöre halkının aynı zamanda severek tüketmesi nedeniyle de bu populasyonun saflaştırılıp üretime kazandırılması amaçlanmıştır.

Bu amaç doğrultusunda, 2007-2011 yılları arasında yapılan bu çalışmada 39 adet yerel populasyon kullanılmıştır. Saf hat seleksiyon yöntemi ile ıslah çalışması yapılmıştır. Ekilen bitkiler gözlenmiş ve bu gözlemler sonucu 262 adet tek bitki seçilmiş, seçilen bitkilerden tek bitki sıraları oluşturulmuştur. 51 tek bitki sırası ümitvar olarak seçilmiş ve hatlar oluşturulmuştur. Oluşturulan hatlar gözlem bahçesine alınmış ve burada da 23 e düşürülmüştür. 23 hattan ön verim denemesi kurulmuş verim ve verim unsurlarına bakılarak sayı 6 ya indirilmiştir. Verim denemesinde şahit olarak Terzibaba çeşidi ve Populasyonun kendisi kullanılmış ve populasyon ortalamasını aşan hatlar bölge verim denemesine alınmıştır. Tesadüf blokları deneme desenine göre 3 tekrarlamalı olarak ekimler yapılmıştır.

Çalışmada hat ve çeşitlere ait bitki boyu, ilk bakla yüksekliği, bitkide dal sayısı, bitkide bakla sayısı, baklada tane sayısı, 100 tane ağırlığı ve tane verimi özellikleri incelenmiştir. Bu araştırma sonuçlarına göre kontrol çeşidin tane verimi 194,92 kg/da olurken hatların tane verimleri 159,07 - 226,31 kg/da arasında olmuştur. Yine kontrol çeşidin 100 tane ağırlığı 36,29 g olurken hatların 100 tane ağırlıkları 40,89 – 55,82 g arasında değişmiştir.

Denemede incelenen özellikler dikkate alınarak yapılan değerlendirmeler sonucunda iki hat (10/2 ve 35/1 nolu hatlar) çeşit adayı olarak belirlenmiş ve 10/2 nolu hat (Erzincan Dermasonu) tescile sunulmuştur.

Anahtar Kelimeler: Islah, seleksiyon, kuru fasulye

The Erzincan Domestic Dry Bean  Breeding Works

The population called Yalancı dermason grown intensively in our region was lost purity. Since local public consume fondly, it was aimed that the population was purified and entered into production.

For this purpose, in this study, 39 units local population were used in 2007-2011. Breeding study was made with pure line selection method. . Plants sown were observed, 262 unit individual plants were selectedthe results of the observation and single plants rows from selected plants were formed. 51 individual plant rows were selected as promising and lines were formed. The lines were transferred into observation garden and were decreased by 23 lines. Pre-yield trial from 23 lines was established and they were reduced by 6 being examined yield and yield features. In the yield trial Terzibaba cultivar as a control and population itself were used. Lines in excess of the average population transferred into regional yield trial. Plants were sown according to randomized block design with 3 replication.

In this study, the plant height of the lines and varieties, first pod height, number of branches per plant, number of pods per plant, number of seeds per pod, 100 grain weight and grain yield fetures were investigated. According to the results of this research while the grain yield of control cultivar was 194.92 kg / da, the grain yield of lines was among 159.07 to 226.31 kg / da. 154,00-264,25 kg/da.

In the trial investigated, traits in the result of the assessments made by taking into consideration two lines (10/2 and 35/1 numbered lines) were identified as a cultivar candidate and 10/2 numbered lines (Erzincan Dermasonu) were submitted for registration.

Key Words: Breeding, selection, drybean

DOĞU ANADOLU BÖLGESİNDE TUTA ABSOLUTA (Lep.: Gelechiidae) VE DOĞAL DÜŞMANLARININ TESPİTİ İLE POPULASYON TAKİBİNİN YAPILMASI

Uzm. Adnan CANBAY(¹) Uzm. İsmail ALASERHAT(¹)

Bu proje ile Doğu Anadolu Bölgesi’nde Domates güvesi (Tuta absoluta) ile bulaşık alanların belirlenmesi, bu alanlardaki zararlının doğal düşmanlarının tespit edilmesi ve zararlı ile doğal düşmanlarının popülasyon takibinin yapılması amaçlanmıştır. Çalışmalar, bölgemizde domates yetiştiriciliğinin yoğun olarak yapıldığı Erzincan ve Iğdır illerinde, örtüaltı ve açık alanda, 2011-2013 yıllarında yürütülmüştür.

Domates güvesinin bölgemizdeki yayılışı ve bulaşıklık oranını belirlemek amacıyla Erzincan ve Iğdır illerinde, 2011-2012 yıllarında sürvey çalışmaları yapılmıştır. Sürveylerde, zararlının tespiti için gidilen sera veya tarladan tesadüfen 30–40 bitki seçilerek bitkilerin tüm aksamı lup yardımıyla incelenmiştir. Bitkilerde zararlının ergin öncesi herhangi bir biyolojik dönemi veya zarar belirtisi bulunduğu takdirde, o bitki ve alan bulaşık kabul edilerek kaydedilmiştir.

Domates güvesi ve doğal düşmanlarının popülasyon takibi, Erzincan ilinde 2012-2013 yıllarında yürütülmüştür. Zararlının ergin döneminin popülasyon gelişimini tespit etmek için fide dikiminden sonra Delta tipi eşeysel çekici (feromon) tuzak asılmış, ergin öncesi dönemlerinin popülasyon gelişimini saptamak için ise tesadüfen 20 bitki seçilerek, bitkinin tüm aksamındaki zararlının biyolojik dönemleri ayrı ayrı kaydedilmiştir. Gözlemler sırasında rastlanılan predatörler ağız aspiratörü yardımıyla çekilmiştir. Parazitoitlerin örneklenmesinde zararlı ile bulaşık bitki örnekleri laboratuvarda kültüre alınmıştır.

Çalışmalar sonucunda; Doğu Anadolu Bölgesi’nde, Erzincan ve Iğdır illerinin domates yetiştiriciliği yapılan alanlarının büyük bir bölümünün Domates güvesi ile bulaşık olduğu saptanmıştır. Domates güvesinin 2011 yılındaki genel bulaşıklık oranı Erzincan’da %6.13, Iğdır’da %3.08 olarak tespit edilmişken; 2012 yılındaki oranı Erzincan’da %3.65, Iğdır’da %9.21 olarak belirlenmiştir. Domates güvesinin Erzincan’daki popülasyon gelişimine bakıldığında yıllara ve lokasyonlara göre değişmekle birlikte mayıs sonu-haziran başlarında ilk erginlerin görüldüğü, haziran ayında düşük bir popülasyonda seyrettiği, temmuz-ağustos aylarında yükselen popülasyonun eylül-ekim aylarında en yüksek seviyeye ulaştığı ve kasım ayında da düşme eğiliminde olduğu gözlenmiştir. Ayrıca çalışmanın yürütüldüğü alanlarda T. absoluta’nın predatörlerinden Miridae familyasından Dicyphus (Dicyphus) errans (Wolff, 1804), Macrolophus melanotoma (A. Costa, 1853), Macrolophus pygmaeus (Rambur, 1839) ve Nesidiocoris tenuis (Reuter, 1895) türleri saptanmıştır.

Anahtar Kelimeler: Domates, Tuta absoluta, Domates güvesi, Doğal düşmanlar, Popülasyon takibi, Doğu Anadolu Bölgesi, Erzincan, Iğdır

Determination of Tuta absoluta (Lep.: Gelechiidae) and Its Natural Enemies and Their Population Monitoring in Eastern Anatolia Region.

In this Project, it is aimed to identify areas infested with Tomato leaf miner (Tuta absoluta) in Eastern Anatolia Region, to be determined in these areas of the natural enemies of pests, to be followed the population of natural enemies and pests. Studies were conducted in Erzincan and Iğdır provinces where in our region in greenhouse and fields, tomato was grown heavily in 2011-2013.

To determine T. absoluta spread in our region and the infection rate in the provinces of Erzincan and Igdir, studies were carried out surveys in 2011-2012. In the survey for the detection of pests all parts of plant were investigated via lup by being randomly selected 30-40 plants from attended greenhouse or field. In the event of any biological immature period or signs of damage of pest in the plants, the area and plant were recorded as infected.

The monitoring of population of Tomato leaf miner and its natural enemies was carried out in Erzincan province in 2012-2013. To determine development of population of the pest adult stage, after seedlings were planted delta-type sexual attractive (pheromone) traps were suspended and to determine the population development of immature stages of pests pests biological periods in all components of plant were recorded separately by being coincidentally selected 20 plants. Predators encountered during observations were drawn by means of mouth aspirator. Plant samples contaminated with pests in sampling of parasitoids were cultured in the laboratory.

At the end of the study; a large part of areas heavily grown tomatoes in Erzincan and Iğdır provinces of Eastern Anatolia Region were found to be infested with Tomato leaf miner. In 2011, the common infestation rate of tomato moth were determined as 6.13% in Erzincan, 3.08% in Igdır; in 2012, 3.65% in Erzincan, 9.21% in Iğdır. In the light of the population development of tomato leaf miner in Erzincan province, it was observed that adult ones emerged in late may and early june, they seemed at low population in june, were in increasing population in july-august, reached peak in september–october and tended to lower in november by changing with regard to years and locations. In addition, in areas grown tomatos in Erzincan and Iğdır provinces, Dicyphus (Dicyphus) errans (Wolff, 1804), Macrolophus melanotoma (A. Costa, 1853), Macrolophus pygmaeus (Rambur, 1839) and Nesidiocoris tenuis (Reuter, 1895) species from Miridae family of predators of T. absoluta were determined.

Key Words: Tomato, Tuta absoluta, Tomato leaf miner, Natural enemies, Population monitoring, Eastern Anatolia Region, Erzincan, Iğdır

HASANBEY KAYSI ÇEŞİDİNDE KLON SELEKSİYONU

KEMAL ÇUKADAR(¹) H.MURAT ÜNLÜ(¹)

Mürrüvet pamir(¹) sELÇUK AVCI(²)

CEMİL ERNİM(²) ALİ RIZA ŞAHİNOĞLU(²)

ABDULLAH ERDOĞAN(²) YAŞAR ZENGİN(²) HASAN KOÇ(²) ALİ RECEP NAZLI(²)

Erzincan ve Malatya illerinde yetiştiriciliği yapılan Hasanbey kayısı çeşidi içerisinde oluşmuş verimli ve kaliteli klon adaylarını tespit etmek amacıyla 2009-2013 yılları arasında yürütülmüştür.

Bu amaçla; Erzincan ve Malatya il ve ilçelerinde 2009 yılında Hasanbey kayısı çeşidinin yetiştirildiği alanlar taranarak proje çalışmaları başlatılmıştır. Tespit edilen klon adaylarınaa ait pomolojik ve teknolojik özellikler belirlenmiştir. Meyve ağırlığı bakımından klon adayları; Erzincan lokasyonuda 29,92-60,93 gr, Malatya lokasyonunda 40,15-57,55 gr, klon adaylarının S.Ç.K.M değerlerinin ise sırasıyla 15,37-22,10 ile 15,77-19,80 arasında yer aldığı yapılan ölçüm ve tartım sonucu tespit edilmiştir. Verimlilik durumu bakımından klon adayları; Erzincan lokasyonunda 7,00-9,33 puan, Malatya lokasyonunda 6,67-8,33 puan, klon adaylarının albeni durumları bakımından ise sırasıyla 6,33-9,33 ile 5,67-7,67 arası puan almıştır.

Erzincan’da 46 klon adayı, Malatya’da ise 11 klon adayı meyve ağırlığı, verimlilik, albeni ve S.Ç.K.M dikkate alınarak yapılan “Değiştirilmiş Tartılı Derecelendirme” sonucu Erzincan’da 10 (240203, 240403, 240405, 240407, 240408, 240410,240411, 240419, 240904 ve 241101), Malatya’da ise 2 (441402 ve 441403) Hasanbey klon adayı en yüksek puan alarak seçilmiştir.

Anahtar Kelimeler: Hasanbey, Klon Seleksiyonu, Verim, Kalite, Erzincan, Malatya

Clone Selection in Hasanbey Apricot Cultivar

This study was conducted to determine fertile and quality clone candidates in Hasanbey apricot varieties grown the provinces of Erzincan and Malatya between 2009-2013.

For this purpose; Project studies were initiated by being scanned the areas grown Hasanbey apricot varieties in Erzincan and Malatya provinces and their districts, in 2009. The pomologic and technologic features of clone candidates identified, were established. The clone candidates in terms of fruit weight; 29.92 to 60.93g at the location of Erzincan, 40.15 to 57.55g at the location of Malatya solid soluble values of the clone candidates from 15.77 to19.80 and from 15.37 to22.10, respectively, where the measurements were determined and the weighing result. It was given to Clone candidates; in terms of yield 7.00- 9.33 points at the location of Erzincan, 6.67 to 8.33 points at the Malatya location and in terms of attractiveness, clone candidates achived 5.67 to 7.67 and from 6.33 to 9.33 points respectively.

The result of "Modified Weighted Rating " by ​​considering fruit weight, efficiency, attracriveness and solid soluble, 10 (240203, 240403, 240405, 240407, 240408, 240410, 240411, 240419, 240904 and 241101), 2 (441402 and 441403) Hasanbey clones from 46 clone candidates in Erzincan, and 11 clone candidates in Malatya was selected respectively by aqcuiring highest score.

Key Words: Hasanbey, Clon Selection, Yield, Quality, Erzincan, Malatya

DOĞU ANADOLU BÖLGESİNDE SEBZE OLARAK TÜKETİLEN YABANİ BİTKİ TÜRLERİNİN TESPİTİ

ZAKİNE KADIOĞLU(¹) KEMAL ÇUKADAR(¹) MERAL ASLAY(¹) N.NAZAN KALKAN(¹)

HÜSEYİN VURGUN(¹) NİHAL ERTÜRK(¹)

Bu proje ile sebze olarak tüketilen doğal bitki türlerini tespit etmek, teşhislerini yaptırmak, kullanım şekillerini belirlemek, bitkilerden muhafaza amacı ile tohum örnekleri alınarak bu materyalleri erozyona uğratmadan gelecek nesillere aktarmak amaçlanmıştır.

Bu amaçla yapılan çalışmamızda Erzurum ve Erzincan İllerinde 2011-2013 yıllarında Nisan ve Ekim ayları arasında sürvey çalışması yapılmıştır. Bu çalışma sonucunda sebze olarak tüketilen 37 familyada 182 bitki türü tespit edilmiştir. Bu türlerden 99 türün tohum örnekleri alınmıştır. Toplanan bitkilerin herbaryumları hazırlanıp teşhisleri yaptırılmıştır. Bu bitkilerin yöresel adları, bulunduğu yerin adresi, rakımı, enlem ve boylamları, bitkinin kullanılan kısımları, kullanım şekilleri öğrenilerek kayıt altına alınmıştır. Kayıt altına alınan bilgiler, herbaryum örnekleri ve alınan tohum örnekleri Ege Tarımsal Araştırma Enstitüsü Ulusal Gen Bankası ve Türkiye Tohum Gen Bankasına gönderilmiştir

Çalışmamızda, bitkilerin, kök, gövde, sürgün, çiçek, dal, yaprak, tohum ve yumru gibi kısımlarını sebze olarak tüketildiği, bitkinin yenilen kısımlarının yöreden yöreye farklılık gösterdiği tespit edilmiştir. Bölgede tespit edilen bu bitki türleri taze olarak tüketildiği gibi, kurutarak, salamura edilerek, turşuya işlenerek, dondurularak veya konserve şeklinde muhafaza ederek uzun süre tüketilmektedir. Yöre halkı tespit edilen bitkileri genellikle, çiğ (salata), yemek, sarma, çorba, börek içi, turşu, reçel olarak değerlendirmektedir. Bu bitki türlerinden bazılarının ise aynı zamanda, baharat olarak, tat ve koku vermek için, çay olarak ve tedavi amacı ile de kullanıldığı tespit edilmiştir.