Doğu anadolu projesi’NİN (dap) tra düzey bölgesi İÇİn uygulanabiLİRLİĞİNİn değerlendiRİlmesi raporu

1.8TİCARET VE İNŞAAT

1.8.1Ticaret

DAP Ana Planı’nda da belirtildiği üzere ticaret sektörünün DAP Bölgesi GSYİH’sı içindeki payı ve bu sektörde ön plana çıkan istihdam oranı yıllar itibarıyla artmaktadır ve Türkiye ortalamasına yaklaşmaktadır. DAP Bölgesi illerinde ticaret sektörü tüm ekonomik faaliyetler içerisinde önemli bir yere sahiptir. Gerek işyeri sayısı gerekse istihdam açısından bölge içerisinde ise en büyük paya sahip iller Elazığ, Erzurum, Malatya ve Van’dır. Bölge’nin dış ticaret yapısı incelendiğinde ise, hem ihracatta hem de ithalatta Türkiye toplam dış ticaretinin çok küçük bir kısmını karşılamaktadır. Bölge iller itibarıyla incelendiğinde Ağrı, Erzurum, Malatya ve Van ihracat içinde en yüksek paya sahip olan illerdir. İthalat açısından ise, Malatya en yüksek paya sahiptir. Van, Kars, Erzurum, Iğdır ve son yıllarda Ağrı artan bir ithalat hacmine sahip illerdir.

DAP’a göre üretilen malın iyi bir pazarlamayla tüketiciye ulaştırılıp paraya dönüşmesi sağlanamazsa, üretim faaliyetini devam ettirmek mümkün değildir. Doğu Anadolu'daki üreticilerin ve özellikle de tarım sektöründe faaliyette bulunanların en önemli sıkıntısı, öteden beri pazarlama işlevinin gereği gibi yerine getirilememesi olduğu vurgulanmaktadır. Şüphesiz üretimi artırmak için üreticinin eğitimi, mali destek sağlanması vs. gibi yerine getirilmesi gereken birçok koşul olduğu, ancak tarımsal üretimi artırmak için psikolojik bir engeli daha aşmak gerektiği ve bu psikolojik engelin üretilecek malın pazarlanmasıyla ilgili olduğu belirtilmiştir. Zira tarımsal faaliyette bulunan üretici, kronik bir sıkıntı olan üretilen malın gereği gibi pazarlanamaması sorunuyla çok eskiden beri iç içe yaşadığından, tarımsal üretimi artırmaya yönelik her girişimin, pazarlama konusunda da ciddi çözüm önerileriyle ortaya çıkması gerektiği ortaya konulmaktadır. Üretici, üretimi artırdığı takdirde malını pazarlayabileceğine inanmaktadır. Ancak, üretim miktarında kısa sürede büyük artışlar gerçekleştirilmesi planlanıyorsa pazarlamanın nasıl yapılacağı konusunun da incelenmesi ve çözümünün geliştirilmesi zorunludur. Nitekim DAP Ana Planı’yla da Bölge’de ciddi bir üretim artışı önerilmektedir. Zira DAP Ana Planı’ndaki en kötümser senaryoda bile Doğu Anadolu Bölgesi’nde kişi başına gelirin 20 yılda üç kat artması öngörülmüştür. Dolayısıyla Bölge’nin gayrisafi üretiminin de üç kat artacağı öngörülmüştür. Üretimin bu şekilde yükseltilmesi ve bu yüksek seviyede kalıcı kılınması hatta daha da yükselmesi pazarlama sorununun da çözülmüş olması anlamına gelmektedir.

Ticaret Sektörünün Bölge’deki işlevleri üç ana grup altında incelenmiştir;

1. 
   Türkiye'nin diğer bölgelerinde ve yurtdışında üretilen ürünleri Bölge’ye getirerek tüketicinin kullanımına sunmak ve böylece Bölge tüketicisinin ihtiyaçlarının bir kısmının karşılanmasını sağlamak,
   
2. 
   Bölge’de üretilen malların Bölge içi ve dışında pazarlanmasını sağlayarak bir yandan Bölge üreticilerinin pazarlama sorununun çözümüne yardımcı olmak diğer yandan da Bölge tüketicisinin ihtiyaçlarının karşılanmasına yardımcı olmak,
   
3. 
   Tüketicilerin talep ettikleri malların cins ve kalitesi hakkında üreticilere doğru ve yeterli bilgi sağlayarak onların pazarlanabilir ürünler üretmelerine ve pazar paylarının artmasına yardımcı olmak.
   

1.8.2İnşaat

DAP Ana Planı’nda inşaat sektörünün Bölge’nin gayrisafi hasılası içinde göreli olarak küçük bir paya sahip olduğu ifade edilmesine karşın geri bağlantı etkileri dolayısıyla ekonominin itici gücü olduğuna vurgu yapılmaktadır. Dolayısıyla Doğu Anadolu'da inşaat sektörünün gelişmesi hem istihdamı ciddi olarak artıracak, hem de inşaat sektörüne girdi veren madencilik ve imalat sanayi sektörlerinde yeni iş alanları ve yatırım imkanları doğuracaktır.

Planda inşaat sektörü, "bina inşaatı" ve "bina dışı inşaat" alt sektörlerine ayrılmıştır. Bina dışı inşaat karayolu, demiryolu, havaalanı, kanalizasyon şebekesi, içme suyu şebekesi, telefon şebekesi gibi hemen hemen tamamen kamu tarafından gerçekleştirilen inşaat faaliyetlerini kapsamaktadır. Bina dışı inşaat faaliyetleri kamu tarafından yürütülmektedir.

Bina inşaatı alt sektöründe gerek DAP Bölgesi gerekse Türkiye'de en büyük payın konut inşaatına ait olduğu belirtilmektedir. Bölgede yapılan konutlarda özel sektörün payı Türkiye ortalamasının altında iken, kooperatiflerin ağırlığını Türkiye ortalamasının üzerine çıkması, bölgede özel sektörün kısmen gelişmiş olduğunu ve ayrıca Bölge’nin gelir düzeyinin Türkiye ortalamasının gerisinde olduğunu göstermektedir.

Sayıca bölgede özel sektörün ve kooperatiflerin yaptırdığı konutların Elazığ, Erzurum ve Malatya’da yoğunlaştığı görülmektedir.

Planda gerek konut gerekse sınaî ve ticari yapıların olsun, iskâna açılan binaların aynı dönemde Türkiye’de iskâna açılan binalara oranının çok küçük değerler taşıdığı ifade edilmektedir.

Doğu Anadolu Bölgesi'nde inşaat sektöründe faaliyette bulunan inşaat şirketleri faaliyetlerini konut inşaatının yanı sıra, konut dışındaki diğer bina (ticari, sınaî ve sosyal yapılar) inşaatlarıyla ve bina dışı inşaatlarıyla da (yollar, köprüler, altyapı inşaatları vs.) sürdürmektedirler.

1.8.3Ticaret Sektöründeki Öncelikler:

1. 
   Alt yapı eksikliklerinin giderilmesi:
   

-Bölgede karayolları ulaşım kalitesini artırmalıdır.

-Komşu ülkelerle demiryolu bağlantıları gözden geçirilerek kalitesi yükseltilmelidir.

-Doğu Anadolu bölgesindeki mevcut havaalanlarında kargo taşımacılığı imkanları geliştirilmeli, bu çerçevede yabancı uçakların bu Bölge’nin havaalanlarına kargo amaçlı inmelerine izin verilmelidir.

-Sınır kapılarının sayısı artırılmalıdır.

-Erzurum Doğu Anadolu Serbest Bölgesi bir takım nedenlerle işletilememiş olmasına rağmen, ilin coğrafi ve stratejik konumu düşünüldüğünde serbest bölge nimetlerinden istifade edilmesi ve bu konuda çalışmalar yapılması gerekir.

-Türk Standartlar Enstitüsü’nün bölgede temsilcilikler açması sağlanmalıdır.

2. 
   Ticaret konusunda nitelikli eleman yetiştirilmesi:
   

Bölge’nin ihracatını artırabilmesi için dış ticaret konularında yetiştirilmiş, dil bilen nitelikli insan gücüne ihtiyaç duyulacaktır. Devletin bu konuda gerekli önlemleri alması gerekmektedir. Bu amaçla, Bölge’deki ticaret liseleri ile üniversitelerin eğitim programları, gözden geçirilerek gerekli düzenlemeler yapılmalıdır. Ayrıca, ihracatla ilgili firmaların mevcut elemanlarının hizmet içi eğitimine özel önem verilmeli ve Bölge Ticaret Odalarıyla işbirliği halinde kapsamlı hizmet içi eğitim programları düzenlenmeli ve bu programlara süreklilik kazandırılmalıdır.

3. 
   Ürün bazında örgütlenmiş, ürünlerin sınıflandırma, ambalajlama ve pazarlamasına yönelik özerk tarım satış kooperatifleri kurulması:
   

Doğu Anadolu Bölgesi’nin en önemli sorunlarından birisinin pazarlama olduğu bilinmektedir. Bu sorun tarım sektörünün gelişmesinde de çok önemli bir darboğaz oluşturmaktadır. Bölge’de halen mevcut ticaret sektörü de bu sorunun çözümüne yeteri kadar katkıda bulunamamaktadır. Tüccarların bu konuda daha etkin olabilmeleri için alınması gereken önlemlere ve uygulanacak projelere aşağıda değinilmiştir. Ancak, Bölge’nin toptan ve perakende ticaret sektörünün daha etkin bir yapıya kavuşturulabilmesi için üreticilerin de kendi pazarlama örgütlerini kurmaları ve ticari faaliyette bulunmaları sağlanmalıdır. Bu tür bir faaliyet için en uygun örgütlenme biçimi tarım satış kooperatifleridir. Tarım satış kooperatiflerinin ürün bazında örgütlenmeleri mümkündür. Böylece aynı ürünü üreten çiftçiler bir araya gelerek o ürünü pazarlama konusunda uzmanlaşmış bir örgüt yaratabilirler. Bu örgüt söz konusu ürünün daha iyi koşullarla pazarlanabilmesi için ve o ürün üzerinde yapılacak işlemler (sınıflandırma, ambalajlama vs.) için tesisler kurabilir. Doğu Anadolu'da bu örgütlenme biçimine uygun çeşitli tarımsal ürünler bulunmaktadır; yumurta, bal, kayısı, patates, baklagiller bunlardan bazılarıdır.

4. 
   Finansman tedarik, nakliye, sigorta ve gümrükleme gibi ihracatla ilgili faaliyetlerde bulunacak sektörel dış ticaret şirketlerinin kurulması:
   

Doğu Anadolu Bölgesi’nde ticaret sektörünün mevcut yapısı bir ihracat atılımını gerçekleştirecek durumda değildir. Bu nedenle ayrı bir uzmanlık gerektiren ihracat konusunda yeni bir örgütlenmenin teşvik edilmesi gerekmektedir. Sektörel dış ticaret şirketleri ihracat ve ilgili konularda (finansman, tedarik, nakliye, sigorta, gümrükleme vb.) faaliyette bulunmakta olup, devlet KOBİ'lerin de ihracat konusunda aktif olmalarını sağlayabilmek için sektörel dış ticaret şirketleri şeklinde örgütlenmelerini özendiren, düzenlemeler yapmıştır.

Kurulacak sektörel dış ticaret şirketleri, üyelerinin ihracatlarını artırmak için; pazar araştırması yapmak, üyelerinin yurtdışında ilişki kurmalarına yardımcı olmak ve bu çerçevede fuar, sergi, iş gezisi vb. organizasyonları gerçekleştirmek, üyelerinin finansman, hammadde temini, nakliye, sigorta, gümrükleme gibi ortak sorunlarına çözümler geliştirmek, üyelerinin dış ticaret elemanları için eğitim programları düzenleyerek teknik beceri düzeylerini yükseltmek gibi konularda faaliyette bulunmalıdır.

5. 
   Diğer gayrimenkuller yanında, ticaret sektörünün ihtiyaç duyacağı depo, antrepo, ofis binası, toptancı sitesi ve iş ve alışveriş merkezi yapımında faal olabilecek gayrimenkul yatırım ortaklıklarının faaliyete geçmesi:
   

Kalkınma çabalarının karşı karşıya kaldığı finansman sıkıntısının giderilmesi ve mülkiyetin tabana yayılmasında, küçük tasarrufların doğrudan yatırımlara yönlendirilmesinin büyük önemi vardır. Bu çerçevede Sermaye Piyasası Kurulu'nun tebliğleriyle yürürlüğe giren ve son yıllarda giderek yaygınlık kazanan gayrimenkul yatırım ortaklıkları, küçük tasarrufların yatırımlara yönlendirilmesinde, oldukça etkin ve avantajlı bir araç olarak gündeme gelmiştir.

Bu model, sınai yatırımlar için de çok uygun bir ortam yaratmaktadır. Gayrimenkul yatırım ortaklığı bir fabrika binası inşa edip, bir üretici şirkete kiraya verdiği taktirde, üretici şirket sadece makine ve ekipman sağlamak zorundadır. Bilindiği gibi makine ve ekipmanı "leasing" veya satıcı kredisi yoluyla finanse etmek çok kolaydır. Toptan ve perakende ticaret sektörünün ihtiyaç duyacağı depo, antrepo, ofis binası, toptancı sitesi ve iş veya alışveriş merkezi türünden tesisler için de aynı şey söz konusudur. Tüccarlar, bu tür tesislerin yapımı için para harcamak zorunda kalmayacak, birikimini sınırlı miktardaki makine ve cihaz ile işletme sermayesi ihtiyacı için kullanacaktır.

6. 
   Yerel kuruluşlar arasında işbirliği geliştirilmelidir:
   

Pazarlamada, tanıtımın önemi büyüktür. Bu amaçla; yurtiçi ve yurtdışı fuarlara katılmak ve diğer tanıtım faaliyetlerinde bulunmak gerekmektedir. Bu kapsamda belli bir ürünün tanıtımı kadar genel amaçlı tanıtımın da büyük önemi vardır. Bölge kuruluşlarının fuarlara katılımını sağlamak, bölgede fuarlar organize etmek ve genel tanıtım çalışmalarında bulunmak üzere; Bölge’deki özel ve kamu kuruluşları arasında iletişim ve işbirliği geliştirilmelidir.

1.8.4İnşaat Sektöründeki Öncelikler:

1. 
   Bütün kamu yatırımlarının maksimum düzeye çıkarılması:
   

İnşaat sektörü talebinin incelendiği bölümde de açıklandığı gibi DAP Bölgesi inşaat sektörünün canlandırılmasında kamuya önemli görevler düşmektedir. Çünkü kamu sektörü yapacağı yatırımlar aracılığıyla inşaat sektörünü doğrudan etkileme imkanına sahiptir; hatta altyapı inşaatlarında kendisi doğrudan inşaat yapma ve böylece inşaat sektörü üretimini doğrudan artırma imkanına sahiptir. Doğu Anadolu'nun birikmiş altyapı ihtiyaçları olduğu düşünülürse, kamunun imkanları ölçüsünde bina dışı inşaata mümkün olduğu kadar fazla kaynak tahsis etmesinin Bölge inşaat sektörü üzerinde olumlu etki yaratacağı anlaşılmaktadır.

2. 
   İnşaat sektörüne girdi üreten imalat sanayi ve madencilik dallarında yatırımları özendirmek:
   

İnşaat firmaları; başarılı olabilmek için ucuz ve kaliteli girdiye ihtiyaç duymaktadır. Bu çerçevede, özellikle taşımaya duyarlı girdilerin, Bölge’de yaygın bir şekilde üretilmesi önem kazanmaktadır. İnşaat hacmindeki büyük artış, inşaat malzemelerine olan talepte de artışlara yol açacaktır. Bu yüksek talep ortamında da, optimum ölçekli tesisler kurma imkanı doğacaktır. Dolayısıyla taşımaya duyarlı olmayan girdilerin üretimi de mümkün hale gelebilecektir.

3. 
   Bölge inşaat sektörünün modern inşaat teknolojilerini ve çeşitli inşaat malzemelerini benimseyip kullanmasına yönelik önlem ve projeler :
   

Kamuya düşen görevlerden birisi, Bölge’nin inşaat sektörünü çağdaş bir yapıya kavuşturacak önlemleri almaktır. Çağdaş bir inşaat sektörünün unsurlarından birisi, kaliteli ve ucuz inşaat malzemeleri üreten imalat sanayi tesislerin varlığıdır. Bölge’de artacak inşaat hacmine paralel olarak bu tür tesislerin kurulması için teşviklere ihtiyaç bulunmaktadır.

Kaliteli ve ucuz girdiye ek olarak çok çeşitli malzemeye ihtiyaç vardır. Bu nedenle Bölge’nin sahip olduğu perlit ve ponzanın üretiminin artırılması ve bu hammaddelerden hafif inşaat malzemelerinin üretilmesi teşvik edilmelidir.

Yurtdışındaki inşaat malzemeleri endüstrisi yakından izlenerek; yeni üretime giren ve Türkiye'de henüz kullanıma girmemiş malzemelerin potansiyeli değerlendirilerek, bunlardan uygun olanların Doğu Anadolu'da üretilmesi sağlanmalıdır.

Sektörün temel girdisi olan çimento ihtiyacının inşaat sektörü hasılasında öngörülen artışın yaratacağı talebi karşılaması için mevcut çimento fabrikalarına ilaveten yenilerinin kurulması gerekmektedir. Yine inşaat sektörünün temel girdisi olan tuğla ve benzeri malzemelerin üretimi için Bölge'de yeterli potansiyel mevcut olup bu malzemelerin üretimini artırıcı tesislerin kurulması sağlanmalıdır.

Bölge’deki inşaat firmalarının, dünyadaki çağdaş ve ileri inşaat teknikleri konusunda bilgilenmelerini ve bu teknolojileri kullanır hale gelmelerini sağlayacak önlemler üzerinde durmak gerekmektedir. Firmaların bu teknolojileri kullanabilmek için yatırım yapmaları gerekiyorsa, bu konuda teşvik tedbirleri devreye sokulmalıdır.

Yapı taşıma sistemleri üretecek tesislerin kurulması veya prefabrik yapı elemanları endüstrisinin geliştirilmesi ile Bölge’nin soğuk iklimine uygun ve depreme dayanıklı yapıların üretilmesi sağlanmalıdır.

İnşaat kalitesinde yetişmiş ve kaliteli işgücü ihtiyacı fazla olduğundan; inşaat sektöründe çalışacak işgücünün eğitimi için çıraklık eğitim merkezleri geliştirilmeli ve çoğaltılmalı, orta ve yüksek öğretimde kaliteli işgücü yetiştirmeye yönelik ek tedbirler alınmalıdır. DAP Bölgesi’nde geniş rezervlere sahip, bazalt taşı ve yapı taşı yatakları bulunmaktadır. Bölge'de köylerdeki konutların büyük bir kısmı topraktan imal edilmiş bulunan ve dayanıklılığı olmayan kerpiçten yapılmıştır. Kerpice göre daha dayanıklı, sağlıklı ve estetik olan yapı taşlarının bölgede kullanımı yaygınlaştırılmalıdır.

4. 
   Konut İnşaatının Özendirilmesi:
   

Bölge'de özellikle konut ihtiyacının giderilmesi ve bu yolla inşaat sektörünün de canlandırılması hususu ayrı bir proje kapsamında ele alınmalıdır. Bu amacın gerçekleşmesi yönünde önemli rol oynayabilecek yapı kooperatifleri teşvik edilmeli; diğer bölgelere göre düşük faizli kredilerin verilmesi, sadece bu bölge kooperatifleri için ek kredi tahsis edilmesi gibi önlemler de bu çerçevede değerlendirme konusu yapılmalıdır. Toplu Konut İdaresi (TOKİ) düşük faizli kredi veya arsa tahsis ederek yardımcı olabilmelidir. Yapı kooperatiflerinin kaliteli yapı üretmelerinin sağlanması için gerekli önlemler alınmalı, bu konuda kooperatif yöneticilerinin eğitimini sağlayacak projeler geliştirilmelidir.

5. 
   Bölge’nin Şirketlerine İhalelerde Öncelik Sağlanması:
   

Bölge müteahhitlerinin kamu yatırımlarından daha fazla pay almalarını sağlamak ve böylece bölgede sermaye birikimine yardımcı olmak amacıyla, Dünya Bankası’nın uluslararası ihalelerde projenin uygulandığı ülkelerin müteahhitlerine tanıdığı ayrıcalıklara benzer bir uygulamaya gidilmelidir.

6. 
   İnşaat Sektörünün Örgütlenme ve Yardımlaşma Faaliyetleri:
   

Bölge müteahhitlerinin kendi aralarındaki dayanışmayı artırmak, ortak sorunlarının çözümü için birlikte hareket etmelerine yardımcı olmak ve mesleki standartlar belirleyerek, müteahhitlik hizmetlerinin kalitesini artırmak amacıyla birlikler kurarak örgütlenmeleri sağlanmalıdır. Bölge’deki ticaret ve sanayi odalarının bu amacı gerçekleştirmek için daha aktif olarak çalışmaları sağlanmalıdır. Bu çerçevede Bölge ticaret ve sanayi odaları, ortak komiteler kurarak, birlikte çalışmalar yapmalı ve üyeleri arasındaki işbirliği ve iletişimi artırarak ortak iş yapma imkanlarını geliştirmelidir. Üyelerinin; yurtdışındaki fuarlara katılımı, bölgede fuarlar düzenlenmesi, yabancı işadamları ve inşaat firmalarıyla ortak iş yapma imkanlarının yaratılması bu komitelerin ve ticaret ve sanayi odalarının öncelikli görevleri olmalıdır.

7. 
   Makine Ekipman İşletmecisi Şirketler Kurulması:
   

Doğu Anadolu inşaat sektörünün gelişmişliği değerlendirilirken, incelenecek konulardan birisi de bu sektörün büyük ve karmaşık altyapı yatırımlarının müteahhitliğini üstlenip üstlenemeyeceğinin irdelenmesi olmalıdır. Bunun başarılabilmesi için de müteahhit şirketlerinin büyük pahalı ve ileri düzeyde uzmanlaşmış makine ve ekipmana sahip olmaları gerekmektedir. Ancak, bir şirketin sahip olduğu bu makineleri sürekli olarak kullanacak işinin olması, ülkemiz koşullarında oldukça zordur. Zira; bu durum, zamanla büyük bir atıl makine parkının oluşmasına yol açabilir. Böylesi bir kaynak israfını önlemek ve müteahhit şirketlerin büyük altyapı inşaatlarını üstlenebilmelerini kolaylaştırmak için; makine ekipman yatırımlarının ayrı şirketler tarafından yapılması ve müteahhitlerin ihtiyaç duydukları makineleri bu şirketlerden kiralamaları özendirilmelidir. Bu tür şirketlerin, bölgede faaliyette olan müteahhitlik firmalarının ortaklığıyla kurulması uygun bir çözüm olabilir.

1.8.5Ticaret Sektörü İçin Değerlendirme Ve Sonuç:

1. 
   Bölgede ticaret sektörü potansiyeli ortaya konulmalı, bölge içinde ve dışında faaliyet gösterecek toptancı ve perakendecilere tanıtımı sağlamak amacıyla bir bilgi altyapısı oluşturulmalıdır. Yeni yatırımlara ve ticari ilişkilere yön verecek bilgiler toplanarak bir rehber oluşturulur ve iletişim araçları vasıtasıyla faaliyet yapılabilecek alanlara ilişkin bölge dışındaki fuar, kongre, teşvik, kredi, fon gibi gelişmelerden haberdar olması sağlanmalıdır.
   
2. 
   Bölgede ticaret sektörüne hareketlilik kazandıracak, aynı ticari faaliyetlerde bulunan girişimciler arasında karşılıklı güven, işbirliği ve örgütlenmeyi teşvik eden bir sektörel ve mekansal yığılma modeli geliştirilmelidir. Sektör temsilcilerine örgütlenme ve firmalara kurumsallaşma eğitimi verilmelidir. Ortaklık kültürü eksikliği göze çarpmaktadır. Bunun sonucu olarak büyük sermayeli şirketlerin kurulması güçleşmekte ve ekonomik büyüme sağlanamamaktadır.
   
3. 
   Bölge ticaretinde üstünlük sağlayan üretim kalemlerinde uzmanlaşma faaliyetlerine ağırlık verilip üretimde standartlaşma ve müşteri beğenileri de göz önüne alınarak belirli kalite seviyesinde üretime gidilmelidir. Bunun için de Bölge’nin diğer bölgelere göre ayırt edici ve avantaj sağlayacak ürünlerinin üretimine ağırlık verilmeli ve etkin pazarlama yöntemleriyle bölgede ve bölge dışına pazarlanmalıdır.
   

Bölge’nin kendine has tarımsal ürünlerinin markalaşması gerekmektedir. Erzurum civil peyniri, Erzincan tulum peyniri, Hizan Yaylası Balı ve Adilcevaz Cevizi, bunlara birer örnektir. Bu ürünlerle ilgili düzenli pazarlama ve satış olanaklarını artırmak için bu ürünler tescil edilmeli ve paketleme sorunları çözülmelidir

Örneğin, DAP Bölgesi Türkiye bal üretiminin %20'sini karşılamaktadır. Mevcut bal üretimi standardize edilerek gıda sektörü kapsamında kaliteli balın paketlenmiş halde pazarlanması düşünülmelidir. Kurulacak bir entegre arıcılık (üretim ve paketleme) tesisleri ile Bölge’nin bu hammadde kaynağının değerlendirilmesi mümkün olacaktır. Böylece kurulan entegre bal üretim ve paketleme tesisleriyle bal ürünlerinin tüketiciye belli standartlarda ve katma değeri yüksek bir şekilde ulaştırılması hedeflenmelidir.

1.8.6İnşaat Sektörü İçin Değerlendirme Ve Sonuç:

1. 
   İnşaat sektöründe kayıt dışılığı azaltmak ve sosyal güvenlik şemsiyesi altındakilerin sayısını artırmak gerekmektedir. Bu bakımdan, bilgi veri bankasının oluşturulması son derece önem arz etmektedir. Bunun yanı sıra, inşaat sektöründe yeni teknolojilerin kullanılması ve bu hususta ülkenin değişik bölgelerinde düzenlenen ve sektördeki son gelişmelerin tanıtıldığı inşaat ve yapı fuarlarına katılımın teşvik edilmesi, bu konudaki fonlar hakkında tanıtım yapılması gerekmektedir. Ayrıca, bölgede organize edilecek bir yapı fuarı, mevcut işletmelerin pazarlama faaliyetlerine katkı sağlayacaktır. Bunun yanı sıra, böyle bir organizasyon, Bölge’nin potansiyelinin ortaya konulup dış yatırımcının çekilmesine imkân sağlayacaktır.
   
2. 
   Geri kalmış ekonomilerin itici gücü olan ve kalifiye olmayan işçi istihdam eden inşaat sektörü büyük oranda Bölge’nin kaynaklarını kullanmaktadır. Bu itibarla Bölge’nin özellikle ucuz işgücü potansiyeline sahip olması inşaat sektörüne maliyet yönünden avantaj sağlamaktadır. Ancak, kalifiye olmayan ve ucuz işgücü, imalatta kalitesizliğe yol açmakta olup, nitelikli mesleki ve teknik eğitimin sağlanması, mesleki yetkinliğin belgelendirilmesi, teknik hizmetlerde sorumluluk – ücret dengesinin kurulması, kalite bilincinin geliştirilmesi, yapı malzeme ve üretim kalitesinin ve kamu alımlarında etkinliğin artırılması sağlanmalıdır.
   
3. 
   Bölgede yer alan inşaat firmaları genelde küçük çaplı olup, bunların bölge içi ile bölge dışındaki büyük ihalelere katılabilmeleri ve rekabet güçlerinin artırılması açısından işbirliğine gitmeleri önemlidir. Bu konuda sektör temsilcilerine örgütlenme eğitimi verilmeli ve firmalar arasında karşılıklı güven ve işbirliği sağlanmalıdır. İnşaat sektöründeki firmalar arasında sosyal sermaye ve örgütlenmeyi sağlayacak projelere destek verilmelidir. Böylece kümelenme ve örgütlenme teşvik edilerek sermaye birikimi artırılmış olup, bölgede hakim olan finansman sorununa kalıcı çözümler üretilebilmektedir.
   
4. 
   İnşaat sektörünün bölgesel ve ülke çapında rekabet edebilirliğini, değişime uyum sağlayabilmesi için bölgede bilgi ve teknoloji düzeyi artırılmalıdır. İnşaat sektörü, bünyesinde çok çeşitli yapı malzemeleri barındırmaktadır. Bölgede inşaat sektörüne yönelik imalat yapan işletmelerin yüksek kaliteli ürünler üretebilmeleri hem dışa açılmaları hem de rekabet düzeylerinin artırılması yönünden önemlidir. Bu nedenle teknopark ve OSB’lerde ortak laboratuar ile kalite kontrol merkezleri kurulmalıdır.