Doktorantura və dissertanturada Namizədlik minimumu üçün proqram

On üçüncü mövzu: Elmi idrak və onun metodları

Plan: 1. İdrak fəlsəfi təhlilin predmetidir

2. İdrak prosesində praktikanın rolu

3. Biliyin mahiyyəti və quruluşu

4. İdrakın pillələri və formaları

5. Elmi idrakın metodları

İdrak-obyektiv gerçəkliyin insan beynində inikasıdır. Dünyanın dərk olunması problemi. Aqnostisizm. İdrakın dialektik xarakteri. Dialektika, məntiq və idrakın vəhdəti. İdrakın pillələri və formaları, hissi idrak: duyğu, təsəvvür, qavrayış. Rasional (məntiqi) idrak: anlayış, mühakimə, əqli nəticə. Hissi və rasionalın vəhdəti. Sensualizm və rasionalizm

Fəlsəfədə həqiqət problemi. Mütləq və nisbi həqiqət, həqiqətin konkretliyi. Praktika – idrakın əsası və həqiqətin meyarıdır. Praktikanın növləri: maddi istehsal, sosial-siyasi və elmi eksperimental praktika. Elm-gerçəkliyin dərk olunmasına və onun praktiki dəyişdirilməsinə yönəldilmiş insan fəaliyyətidir. Elmin meydana gəlməsi və sosial funksiyaları. Elmi idrakın quruluşu: anlayış, mühakimə, əqli nəticə, fakt, problem, prinsip, qanun, model, fərziyyə, hipoteza, nəzəriyyə. Problem – köhnə bilikdən yeni biliyə keçid formasıdır. İdeya – nəzəriyyənin əsası və elementidir.

Nəzəriyyə - inkişaf edib formalaşmış ideyadır.

Hipotez – hər hansı bir hadisənin səbəbini izah edən, lakin səhihliyi. haqqında hazırda hələ sübut edilməmiş elmi fərziyyədir. Nəzəriyyə elmi idrakın ən yüksək formasıdır. Onun vəzifəsi təsvir və izah etməkdir.

Metod. Xüsusi, ümumi, ən ümumi metodlar. Ümumi metodlar: müşahidə, müqayisə, ölçmə, eksperimet, ideallaşdırma, formalaşdırma, aksiomatik metod, abstraktdan konkretə keçmə, analiz və sintez, induksiya və deduksiya, modelləşdirmə, tarixlik və məntiqilik.

Sosial gerçəkliyin dərk olunması xüsusiyyətləri: proqnoz və uzaqgörənlik.

Ədəbiyyat:

F.Ramazanov. Fəlsəfə. Bakı, 2001

Ə.Məmmədov. Elmi idrak və onun inkişaf dialektikası. Bakı, 1996

A.Şükürov. Fəlsəfə. Bakı, 1997

Z.Hacıyev. Fəlsəfə. Bakı, 2007

H.İmanov. Fəlsəfənin əsasları. Bakı, 2007