Doktorantura və dissertanturada Namizədlik minimumu üçün proqram

On dördüncü mövzu: Dialektika, onun qanun və kateqoriyaları.

Plan: 1. Dialektika və onun prinsipləri

2. Dialektikanın qanunları

3. Əsas fəlsəfi kateqoriyalar

4. Dialektikanın qanun və kateqoriyalarının praktiki əhəmiyyəti

Dialektika – varlığın universal əlaqələri və inkişafı haqqında elmdir. Dialektika və onun inkişaf tarixi.

Dialektikanın prinspləri: Hadisələrin ən ümumi əlaqəsi, obyektivlik, inkişaf, determinizm, tarixilik, həqiqətin konkretliyi.

Dialektikanın quruluşu: Sadəlövhmaterialist dialektika, idealist, mexaniki, metafizik

Dialektikanın funksiyaları: Ontoloji, dünyagörüşü, məntiqi, qnoseoloji, metodoloji və qabaqgörənlik

Dialektik əlaqələr: Genetik müstəqil, dolayı, daxili və xarici, mühüm və qeyri-mühüm, zəruri və təsadüfi

Dialektika – Təbiət, cəmiyyət və insantəfəkkürünün ən ümumi inkişaf qanunları haqqında elmdir.

Qanun. Predmet və hadisələr arasındakı obyektiv, ümumi, mühüm, zəruri, nisbi sabit və təkrarlanan, müəyyən şərait daxilində proses və hadisələrin ümumi inkişaf istiqamətini müəyyən edən fəlsəfi kateqoriyadır. Hüquq qanunlarından fərqi.

Qanunların təsnifatı: Təbiət və elm qanunları, xüsusi, ümumi və ən ümumi qanunlar. Onların qarşılıqlı əlaqəsi.

Kəmiyyət dəyişmələrinin keyfiyyət dəyişikliklərinə keçməsi və əksinə

Əksliklərin vəhdəti və mübarizəsi qanunu

İnkarı inkar qanunu

Kəmiyyət, keyfiyyət, xassə və ölçü kateqoriyaları. Təkamül və inqilab. Sıçrayış

Eyniyyət, fərq, əkslik və ziddiyyət

ziddiyyətlər: daxili, xarici, əks, q-Əks, başlıca, q-başlıca,

tipləri: antoqonist, q-antoqonist

Dialektik və metafizik inkar

Dialektikanın kateqoriyaları: Kateqoriya anlayışı. Ayrıca, təkcə, ümuni,

Ayrıca- öz aralarında qarşılıqlı surətdə əlaqələnən element və hissələrdən təşkil olunan sistemdir.

Təkcə - ayrıcaya məxsus olan və onu bütün başqalarından fərqləndirən fərqli, spesifik, təkrarolunmaz cəhətlərin, xassələrin məcmusudur.

Ümumi – Eynisində daxil olan cisimlərin, hadisələrin oxşar, təkrarlanan cəhətlərinin məcmusudur.

Səbəb və nəticə - Determinizm və nideterminizm. Səbəb və vəsilə

Zərurət və təsadüf – Zərurət prosesin daxili, mühüm əlaqələrindən irəli gələn, qanunauyğun, hadisələrin bütün əvvəlki inkişafı ilə hazırlanan, mövcud şəraitdə baş verməsi labüd olan hadisədir. Təsadüf – baş verən hadisələrin daxildən deyil, xarici əlaqə və münasibətlərdən törəyən və mövcud şəraitdə baş verməsi ehtimalı vahiddən kiçik olan hadisələr. Onların səbəbiyyətlə əlaqəsi.

Məzmun və forma : Məzmun – sistemin bütün xassələrilə birlikdə götürülmüş məcmusuzdur. Forma – Sistemin əlamətlərinin və onlara məxsus hərəkətlərin təşkilidir. Məzmun müəyyənedicidir. Aralarında ziddiyyət və o da inkişafın mənbəyidir.

Tam və hiss, sistem, element və struktur. Tam öz aralarında qarşılıqlı əlaqələnən hissələrdən təşkil olunanvə ehtiva etdiyi hissələrdə olmayan bir sıra əlavə xassələrə malik olan sistemdir. 1. Mexaniki tam, 2. Mütəşəkkil tam, 3. Üzvi tam

Hissə - Tamın tərkibinə daxil olan və nisbi müstəqilliyə malik olan kompanentdir. Sistem – Qarşılıqlı əlaqədə olan elementlər kompleksidir. Struktur – Sistemi təşkil edən elementlərin dayanıqlı, stabil əlaqələrinin məcmusudur. Sistem – Stabil, funksional, dinamiksistemdir.

Mahiyyət və təzahür: Mahiyyət Proses və hadisələrin daxili, nisbi dayanıqlı tərəfdənonun təbiətini müəyyən edən zəruri cəhətlərin məcmusudur, Aparıcıdır.


Ədəbiyyat:

F.Ramazanov. Fəlsəfə. Bakı, 2001

Ə.Məmmədov. Elmi idrak və onun inkişaf dialektikası, Bakı, 1996

A.Şükürov. Fəlsəfə. Bakı, 1997

Z.Hacıyev. Fəlsəfə. Bakı, 2007

H.İmanov. Fəlsəfənin əsasları. Bakı, 2007

Ə.Məmmədov, A.Mustafayev. Təbii elmi idrak və insan dünyası. Bakı, 2011