Dövlət və bələdiyyə idarəetməsinin müasir problemləri

Tdşkilati-hüquqi  münasibətlər.  Dövlətlə  bələdiyyələr  arasında  təşkilati-hüquqi 
münasibətlər dövlət tərəfindən bələdiyyələrin fəaliyyətinin inzibati tənzimlənməsi 
nəticəsində meydana çıxır. Yerli özünüidarəetmə sahəsində həm mərkəzi,  həm də 
yerli  dövlət  idarəetmə  orqanlan  bir  sıra  inzibati  tənzimləmə  səlahiyyətlərinə 
malikdir.  Bu  səlahiyyətlərdən  bəzilərinin  reallaşdmlması  onlar  arasmda  təşkilati-
hüquqi münasibətlərin yaranmasına gətirib çıxanr. Dövlət hakimiyyət orqanlanmn 
bu səlahiyyətlərinə aşağıdakılar daxildir: 
1) 
Yerli  özünüidarəetıriə  sahəsində  hüquqi-normativ  aktlan  qəbul  etmək  və 
onlara riayət olunmasma nəzarət etmək; 
2) 
Yerli  özünüidarəetmənin  inkişafina,  bu  sahədə  islahatlara  dair  dövlət 
proqramlan qəbul etmək; 
3) 
Yerli  idarəetmə  sahəsində  dövlətin  öhdəliklərinin  həyata  keçirilməsinə 
təminat yaratmaq; 
4) 
Bələdiyyə  qurumlarmm  yaradılması,  birləşdirilməsi,  yenidən  təşkili  və  ya 
buraxılması,  onlann  sərhədlərinin  və  adlannm  dəyişdirilməsi  qaydalannı 
müəyyənləşdirmək; 
5) 
Dövlətlə  bələdiyyələr,  habelə  ayn-ayn  bələdiyyə  qurumlan  arasmda 
səlahiyyətlərin  və  fəalİ
3^ət  dairəsinin  bölüşdürülməsi  qaydalarım 
müəyyənləşdirmək; 
6) 
Vətəndaşlann  yerli  özünüidarəetmə  hüqüqlanm  müdafiə  etmək  və 
tənzimləmək; 
7) 
Bələdiyyə  seçkiləri  zamam  vətəndaşlann  seçki  hüqüqlanna  dövlət 
zəmanətini təmin etmək; 
8) 
Bələdiyyələrin  və  onlann  vəzifəli  şəxslərinin  qanun  pozuntu-  lanna  görə 
məsuliyyətini  müəyyənləşdirmək  və  tənzimləmək,  onlann  fəaliyyətində 
qanunçuluğun qorunması üzərində dövlət nəzarətini həyata keçirmək; 
9) 
Sərhədyanı  ərazilərdə,  qapalı  inzibati-ərazi  vahidlərində,  habelə  dövlətin 
təhlükəsizliyi  üçün  xüsusi statusu olan digər  ərazilərdə,  müvafiq tarixi və 
digər ənənələrlə şərtlənən aynca ərazilərdə yerli özünüidarəetmənin təşkili 

---

139 
 
xüsusiyyətlərini tənzimləmək; 
10) 
Bələdiyyə qulluğunun hüquqi əsaslanm müəyyənləşdirmək; 
11) 
Yerli  özünüidaretmənin  həyata  keçirilməsi  ilə  əlaqədar  inzibati  hüquq 
pozuntulan məsələlərini tənzimləmək; 
12) 
Bələdiyyələr  və  onların  nizamnamələrinin  qeydiyyatı  Üzrə  qaydaları 
müəyyənləşdirmək;  bələdiyyə  orqanlanna  seçkilərin  hazırlanmasında  və 
keçirilməsində iştirak etmək; 
13) 
Bələdiyyələrin  ərazilərində  asayişin  və  əmin-amanlığın,  vətəndaşlann 
təhlükəsizliyinin,  hüquq  və  azadlıqlannm,  habelə  qanuni  mənafelərinin 
qorunması; qanunlann və hüquq qaydalanmn gözlənilməsini təmin etmək, 
digər yerli problemlərin həllində bələdiyyələrə köməklik göstərmək. 
Bu  deyilənlər  dövlət  hakimiyyətinin  yerli  özünüidarəetməyə  təsirlərini 
xarakterizə  edir.  Lakin  qarşılıqlı  fəaliyyət  ikitərəfli  münasibətlərlə  xarakterizə 
olunduğu  üçün  yerli  özünüidarəetmənin  dövlət  hakimiyyətinə  təsir  göstərmək 
imkanlannı da aydınlaşdırmaq lazımdır. 
Demək olar ki, bütün dövlətlərdə qanunvericiliyə görə yerli özünüidarəetmə 
orqanlan  dövlət  orqanlan  qarşısında  qanunvericilik  təşəbbüsü  ilə  çıxış  etmək 
hüququna  malikdir.  Beləliklə,  yerli  özünüidarəetmə  orqanlan  səlahiyyətinə  aid 
edilən  hər  hansı  bir  məsələni  həll  etmək  lazım  gəldikdə  idarəetmə  subyekti  kimi 
qanımvericilik təşəbbüsü ilə çıxış edir və onlar üçün lazımlı olan qanun layihəsini 
təklif  edirlər.  Bu  zaman  qanımla  müəyyən  edilir  ki,  yerli  özünüidarəetmə 
orqanlannın müraciətinə, o cümlədən qanun layihələrinə dövlət orqanlan tərəfindən 
məcburi şəkildə baxılmalıdır. 
Dövlət  hakimiyyət  orqanlan  ilə  yerli  özünüidarəetmə  orqanlan  arasmda 
qarşılıqlı təşkilati-hüquqi münasibətlər aşağıdakı vasitələrlə reallaşdınlır: 
- 
yerli özünüidarəetməyə dair normativ-hüquqi aktlann qəbul edilməsi; 
- 
müqavilə və sazişlərin bağlanması; 
- 
müvəqqəti  və  ya  daimi  fəahyyət  göstərən  əlaqələndirmə,  məsləhət, 
məşvərətçi və digər işçi orqanlann yaradılması. 
Təhlillər  göstərir  ki,  dövlətlə  yerli  özünüidarəetmə  orqanlan  arasmdakı 

---

140 
 
münasibətlərdə  əsas  maneələrdən  biri  kimi  səlahİ
3^ət  bölgüsü  sahəsində 
qanunvericiliyin  mükəmməl  olmaması,  bələdiyyələrin  müstəsna  səlahiyyətlərinin 
müəyyənləşdirilməsidir. Səlahiyyətlərin bölgüsünün çətinliyi onunla əlaqədardır ki, 
bu  orqanlar  mahiyyətcə  funksional  baxımdan  bircins  olub,  eyni  işləri  yerinə 
yetirirlər.  Bu  mənada  səlahiyyətlərin  siyasi-  hüquqi  və  idarəetmə  baxımından 
rasional  bölgüsünün  təşkili  üçün  əsas  rolunu  həm  də  funksiyalann  bölgüsünü 
nəzərdə tutan prinsiplərin müəyyənləşdirilməsi vacibdir. 
Dövlət orqanlan və yerli özünüidarə orqanlan arasmda səlahiyyət və funksiyalanın 
bölgüsü apeırarkən bir sna amillər, o cümlədən, göstəriləcək fəaliyyət və ya xidmətin 
təsirinin yayıldığı ərazi, bu fəaliyyət nəticəsində üçüncü tərəflər üçün müəyyən zərər 
və ya faydalanm yaranması da nəzərə alınmalıdır. Dövlət tərəfindən təklif olunan 
mal və xidmətlərin təsirinin yayıldığı ərazi onlann növlərindən asılı olaraq fərqlənir. 
Öz əhəmiyyəti və həcminə görə bəzi məsələlər yerli ərazi birliWərinin sərhədləri və 
maraqlan çərçivəsindən kənara çıxır ki, bunların həllini yerli özünüidarə orqanlanna 
həvalə  etmək  məqsədəuyğun  deyildir.  Bir  sıra  işlər  də  vardır  ki,  onlann  həyata 
keçirilməsində  həm  dövlət  idarəetmə  orqanlan,  həm  də  yerli  özünüidarəetmə 
orqanlan  iştirak  edirlər.  Belə  məsələlərin  həllinə  xüsusilə  diqqətlə  yanaşılmalı, 
konkret  olaraq,  hər  bir  sahədə  dövlət  orqanlan  və  yerli  özünüidarə  orqanlannm 
səlahiyyətləri dəqiq müəyyənləşdirilməlidir. Əks halda bu, dövlət orqanlan ilə yerli 
özünüidarəetmə  orqanlan  arasında  səlahiyyətlər  uğrunda  lazımsız  və  zərərli 
mübarizəyə, ya da mühüm əhəmiyyətli işlərin görülməməsi ilə bağlı məsuliyyətin 
bir-birinin  üzərinə  atılması  ilə  nəticələnən  sonluğa  gətirib  çıxarar.  Bu  tip  işlərin 
həyata  keçirilməsində  yerli  özünüidarə  orqanlanmn  fəaliyyətinə  iki  tərəfdən 
yanaşmaq olar.