Dövlət və bələdiyyə idarəetməsinin müasir problemləri

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

46 
 
Mövzu 5. Yerli idarəetmə orqanlarının sosial-iqtisadi inkişaf 
proqramları və onların reallaşdırılması problemləri 
 
5.1. Bələdiyylərin sosial-iqtisadi inkişaf proqramlarının əsaslandırılması. 
5.2. 
Bələdiyyələr 
səviyyəsində 
sosial-iqtisadi 
inkişaf  proqramlarının 
hazırlanması mərhələləri. 
5.3. Yerli sosial-iqtisadi inkişaf proqramlar.  
5.4. Yerli sosial müdafıə və sosial inkişaf proqramları. 
5.5. Yerli ekoloji proqramlar. 
 
              
5.1. Bələdiyylərin sosial-iqtisadi inkişaf proqramlarının əsaslandırılması. 
Yerli əhəmiyyətli problemlərin həllini təşkil etmək, ərazidə yaşayan və çalışan 
vətəndaşların sosial qayğılan ilə məşğul olmaq, sakinlərin yaşayışı və istirahəti üçün 
sağlam  mühit  yaratmaq  və  qorumaq  bələdiyyələrin  ümdə  vəzifələrindən  biridir. 
Qeyd  edilən  istiqamətlərdə  hər  bir  ərazinin  konkret  problemləri  aşkar  edilməli  və 
dərindən  öyrənilməlidir.  Bunun  ardınca  problemlərə  qarşı  sakinlərin  münasibəti 
tədqiq edilməlidir. Bütün bu işlər üçün müəyyən resurslar və texnologiyalar (bilik 
və vərdişlər) gərəkdir. 
Bələdiyyələrin 
fəaliyyətinin 
genişlənməsi 
və 
gücləndirilməsində 
aşağıdakıların həyata keçirilməsi tələb olunur: 
Ərazidə  fəaliyyət  göstərən  bütün  subyektləri  tammaq,  onlarla  iş  birliyi 
əlaqələri yaratmaq; 
Ərazinin  sosial-iqtisadi  inkişafına  mane  olan  real  problemləri  aşkar  etmək, 
onlann mahiyyətini və daşıyıcılarım dərindən öyrənmək və səmərəli həlli yollanm 
müəyyənləşdirmək; 
Bələdiyyələrin  fəaliyyət  strategiyası  bir  qayda  olaraq  ərazinin  sakinləri 
sırasından  təşəbbüskar  və  işgüzar  vətəndaşlann  işə  cəlb  olunmasına  yönəlməli, 
onlann iştiraketmə motivasiyasmı yaratmalı və inkişaf etdirməli, müxtəlif formada 
vətəndaş qurumlanmn təsis olunmasına yardım etməli. 
Bu  işin  mənası  -  ərazinin  sosial  inldşaf  problemlərinin  həllində  yerli  sosial 
kapitalm səfərbər edilməsi deməkdir. 
Bələdiyyələrin  fəaliyyəti  üçün  minimal  şəraitin  yaradılmiiası  ilə  bağlı 
aşağıdakı tələblər ödənilməlidir: 
Birincisi, fəaliyyət predmeti və obyekti (problemlər və onlarm dislokasiyası) 
müəyyən edilməli; 
İkincisi, sakinlərin maddi və intellektual potensialı, yəni sosial kapitalm ərazi 
və sosial demoqrafik qruplar üzrə paylanması öyrənilməli; 

---

47 
 
Üçüncüsü,  problemlərin  həlli  üzrə'  işin  təşkili  sahəsində  bilik,  təcrübə  və 
vərdişlər  təkmilləşməlidir  ki,  yerli  bələdiyə  orqanlarmm  fəaliyyəti  ərazinin 
uzunmüddətli inkişaf layihələrinin hazırlanması və həyata keçirilməsinə yönəlsin. 
Ərazinin inkişafı ilə bağlı hər bir kompleks proqram ərazinin sosial-iqtisadi 
inkişafina dair orta və uzunmüddətli meyllər nəzərə alınmaqla işlənməli, bu zaman 
ərazinin  iqtisadi  bazasmm  yenidən  qurulması  və  yaxud  inkişaf  etdirilməsi,  sosial 
şərait və onun dəyişməsi meyan dəqiq təhlil olunmalıdır. Bundan başqa,  ərazinin 
əsas  problemlərinin  həllinə  yönəlmiş  məqsədli  proqramlar  uzunmüddətli 
proqnozlara əsaslanmalıdır. 
Ərazinin sosial-iqtisadi inkişafı ilə bağlı bələdiyyələr öz fəaliyyətini konkret 
strategiya  əsasında  təşkil  etməlidirlər.  Strategiya  aşağıdakı  məsələləri  əhatə 
etməlidir: 
Strategiya  dedikdə  bələdiyyənin  fəaliyyət  mühitini  nəzərə  almaqla  bütün 
mümkün (qanuni) imkanlar çərçivəsində uzunmüddətli inkişaf məqsədlərinə xidmət 
edən, əsaslandınlımş və bir-birilə uzlaşdınimış fəalij^ət istiqamətlərini. 
Strategiyam tətbiq etmək üçün strateji görünüşü ayırd etmək vacibdir. 
Bu,  təşkilatın  və  təsisatm  (bələdiyyənin)  ətraf  mühitdəki  dəyişiklikləri 
qavramaq,  öz  ehtiyatlarmı  qiymətləndirmək,  daxili  mexanizmləri  tətbiq  etmək 
qabiliyyəti və dtemativ fəaliyyət növlərinin nəticələrini öncədən dəyərləndirməkdən 
ibarətdir.  Strateji  görünüş  əsasmda  qəbul  edilmiş  konkret  müddətli  fəaliyyət 
proqramı bələdiyyənin strateji planmda öz əksini tapmalıdır. 
Missiyanm  konkret  müddətdə  bağlanması  (məsələn,  5  il)  və  dəqiq- 
ləşdirilıhəsi  birbaşa  ixtiyarda  olan  əməliyyat  potensiah  ilə  (ehtiyatlarla) 
bağlanmalıdır  və  qiymətləndirilməlidir.  Bunlara  təbii  ehtiyatlar  və  fiziki 
infiustruktur, müəssisə, təşkilat və digər qurğu,və tüdlilər, əhali qrupları, müəyyən 
peşə işlərinə hazır olan ayn- ayn şəxslər, maliyyə, texniki avadanhq, kommunikasiya 
vasitələri, nəqliyyat, bilik və informasiya bazalan, hüquqi-normativ baza (hüquqlar, 
normalar, qadağalar) və s. daxildir. 
Bütün  maddi  və  digər  ehtiyatlar  haqqında  məlumatlar  tam  formalaşdıqdan 
sonra onlardan ən səmərəli istifadə yollan işlənilməlidir. 
Bunlarm hüquqi təminatından (Bələdiyyə Şurasmm qəran) sonra fəaliyyət və 
əlaqələndirmə mexanizmləri işə salınmalıdır. 
Hər bir ərazidə inkişaf konsepsiyası işlənərkən aşağıdakı sahə və istiqamətlərə 
xüsusi diqqət yetirmək məqsədəuyğundur: 
ərazinin (rayonun) inkişafında mövcud problemlərin təsnifatı: rayonun müasir 
simasının  formalaşmasında  əsas  mərhələlər;  iqtisadi  baza;  əhali,  demoqrafik 
vəziyyət; əhalinin məşğulluq sektoru; həyat səviyyəsi və əhalinin sosial müdafiəsi; 
sosial infinstruktur; fiziki infrastruktur;  ətraf  mühitin ekoloji vəziyyəti; yer-toıpaq 

---

48 
 
statusu  və  münasibətləri;  sərmayə-  quraşdırma  kompleksi;  maliyyə-büdcə  sahəsi; 
rayonun sosial- inkişaf problemlərinin öyrənilməsi. 
rayonun  uzunmüddətli  (strateji)  inkişaf  konsepsiyası  və  perspektiv  inkişaf 
mərhələlərinin  təsnifatı;  sosial-iqtisadi  problemlərin  həlimdə  istiqamətlər  və 
tədbirlər;  iqtisadi  bazamn  müasirləşdirilməsi  və  dəstəklənməsi;  demoqrafik 
durumun  sabitləşdirilməsi;  məşğulluğun  və  sosial  müdafiənin  səviyyəsinin 
yüksəldilməsi; sosial infi^trukturun təkmilləşdirilməsi; mühəndis infrastrukturu və 
ekologiyanm  yaxşılaşdırılması;  maliyyə  ehtiyatlarının  hesablanması  və 
mənbələrinin  müəyyənləşdirilməsi;  rayonun  inkişafı  üzrə  təşkilati-təsərrüfat, 
maliyyə,  sosial  və  digər  həyata  keçirmə  mexanizmləri,  maliyyə-büdcə  sahəsi, 
sərmayə  kompleksi,  yer  torpaq  münasibətlərinin  tənzimlənməsi,  inzibati-hüquq 
mexanizmləri;  ərazinin  sağlam  və  rahat  yaşayış,  məhsuldar  və  yaradıcı  fəaliyyət 
üçün cəlbedici məkana çevrilməsi; 
İnkişaf  strategiyası  və  bununla  bağlı  bələdiyyə  fəaliyyəti  elmi  prinsip  və 
qaydalara tabe olmalıdır. 
Bu  gün  ölkəmizdə  ərazinin  sosial-iqtisadi  inkişafı  ilə  bağlı  strategiyanın 
həyata keçirilməsi bələdiyyələrin fəaliyyətinin üç əsas istiqaməti ilə bağlıdır: 
Dövlət proqramlannın həyata keçirilməsində bələdiyyələrin iştirakı. 
Bələdiyyə maliyyəsinin idarə olunmasımn səmərəliliyinin artmiması. 
Bələdiyyə idarəçiliyi strukturunun optimallaşdıniması. 
Bələdiyyənin fəaliyyətindən gözlənilən nəticələr onun missiyasını təşkil edir. 
Kompleks  sosial-iqtisadi  inkişaf  bələdiyyə  resurslannm  (bələdiyyə 
qurumunun əsas  fondlan, torpaq-əmlak  kompleksi,  əmək,  maliyyə  və  informasiya 
resurslan) müəyyən həcminə və strukturuna əsaslamr ki, onlarm da qarşılıqlı əlaqəsi 
və  qaşılıqlı  təsiri  ənənəvi  fəaliyyət  növlərinin  möhkəmləndirilməsinə  gətirib 
çıxardığı kimi, yerli iqtisadiyyatın yeni impulslanna və innovasiya istiqamətlərinin 
meydana çıxmasına səbəb olur.