Dr nazim beratli

KİTİUMLU ZENON

STOACILIK ' IN KURUCUSU

Antik çağın en önemli felsefe okullarından biri olan Stoacı, düşüncenin kurucusu Zenon, bir Kıbrıslı'dır. Kendisi, bugün Larnaca'nın bulunduğu yerde olan, Citium'da doğmuş, daha sonra Atina'da ünlenmiş; Sir Harry Luke'un deyimiyle, " yarı Grek, yarı Finikeli; adanın çok kültürlü yapısına uygun" birisidir.

Zenon, MÖ 336'da bugünkü Larnaka'da doğdu. Sonradan kurucusu olduğu düşünsel sistem, hristiyanlığın doğuşuna kadar, bütün Orta – Doğu’da egemen oldu. Ama Zenon’un asıl meşhur olduğu yer, Roma’dır. Stoacılık’ın kelime anlamı, Zenon’un Atina’da oturduğu mahalleden gelir. Atina Çarşısı’nın kuzeyini işgal etmiş olan bu alandaki konutlar, Truva’dan kalma olduğu söylenen fresklerle kaplı olduğundan, mahalle uzaktan boyanmış gibi görünmekteydi. Stoa, boyalı demektir. Sir Harry Luke, Zenon’un felsefi okulunun bu denli etkili olmasının nedenini, kişiliği gibi düşüncesinin de doğu ile batının bir harmanı olmasıyla izah eder. Bu niteliğin ise doğduğu şehir ve büyüdüğü ülkenin de yapısı olması, dikkate değer.

Luke, bir yazarın “büyük Kıbrıslılar tarihi, Zenon ile başlayıp biter” dediğini belirtip, bu görüşe katılmadığını ima eder. Fakat Zenon’un bütün zamanlar boyunca yaşamış en değerli Kıbrıslı olduğunu da belirtmeden geçemez. Zenon’un yaşamının büyük bölümünün ada dışında geçtiğini vurgulayan bir başka yazardan söz ederken de ondan sonra Kıbrıslı düşünürlerin hiçbirinin, adanın yerel (aslında mültikültürel ) yapısından esinleneme diklerini kaydeder.

STOACILIK NEDİR?

Ana ilkeleri Zenon tarafından ortaya konmuş bulunan Stoacı felsefe, sonradan çağlar boyunca geliştirişmiştir. Bu bakımdan düşünce okulunun erken çağı, geç çağı, Roma’daki stoacılık ve hristiyanlığa etkileri, ayrı ayrı ele alınıp işlenmesi gereken, kapsamlı konulardır. Ancak, bu çalışmanın sınırları içinde, Zenon’un düşüncesini izah etmeye kalkarsak, onun en temel ilkesinin, doğaya uygun davranmak olduğunu söyleyebiliriz. Zenon’a göre, gerçek maddedir. Maddenin en önemli örneği ise doğanın kendisidir. Bu bakımdan gerçeğe uygun olmak için, insan doğaya uyumlu olmalıdır. Bu en büyük bilgeliktir. Bilgelik ise mutluluğun ta kendisidir. Doğa, en doğruyu seçer, sabırla bekler, en ölçülü biçimde ve en adilane kurallarla bölüştürür. Mutlu ve erdemli olmak için, doğa gibi davranılmalı, doğruyu seçmeli, sabırla katlanmasını bilmeli, ölçülü olmalı ve adil bölüşülmelidir.

Hristiyanlığın doğuşunda savaşmak zorunda kaldığı felsefenin, stoacılık olduğunu kaydetmek, bu düşünce okulunun, ilk çağın başat felsefesi olduğunu göstermeye, yeter.

STOACILAR

Ünlü Stoacılar arasında, ilk çağın en büyük hekimi Seneca, ( Büyük İskender’e “ gölge etme, başka ihsan istemem” diyen) ünlü filozof Sinoplu Diojen, Epiktetos, Lıkya'lı Kleantes ve Kilikyalı Khrysippos , İmparator Marcus Aurelius ve Roma’lı büyük hatip Çiçero sayılabilir.

Not: Bu yazı Sir Harry Luke’un Cyprus ve Orhan Hançerlioğlu’nun, Felsefe Sözlüğü adlı kitaplarından yararlanılarak yazıldı.

KANUN YAPICI

FİLOZOF SOLON

Ansiklopedilerde Solon maddesine bakanlar, onun adından hemen sonra, " Atina'lı Devlet Adamı" ibaresini okurlar. Oysa Hammer’e göre, kendisi, Kıbrıslı'dır. Hammer, bu konuda, " yetiştirdiği büyük adamın değerini bilemeyip, onun kendi toprağında mutlu olmasını sağlayamayıp, eserlerini başka topraklarda verip, oralarda mutlu olmasına neden olan ülkelerin, sonradan o büyük insana sahip çıkmaya hakları yoktur. Elbette ki böylesi durumlarda, o büyük adamın eserlerini vermesini sağlayan ülkeler, o adama sahip çıkacaktır. Buna onların hakkı vardır" der. Üstelik bu sözler, Solon anlatılırken sarfedilir.

Büyük düşünür, Atina'nın Yedi Bilgesi'nden biridir. MÖ 558'de Kıbrıs'ta doğmuş , yaşamını Atina'da sürdürmüş olmasına rağmen ada ile ilgisini hiç yitirmemiştir. Soli'nin kurulmasına vesile olmasının yanında, bir dönem Salamis'i ele geçiren Megaralılar'dan kentin geri alınması için, Atinalılar'ı harekete geçirmiş ve savaşı bizzat kendisi yönetmiştir.

Solon, Atina'da özellikle orta sınıfın sevgilisi konumunda idi. Atina şehir devletinin yönetimi ile ilgili pek çok kuralın, onun düşüncesi olduğu, bilinmektedir. Klasik "gens" örgütlenmesine karşı, demokratik devleti savunması, onun ilerici yanını ortaya koyar.

Devlet'in yönetilebilmesinin adaletle mümkün olduğunu düşünür, zenginlerin küstahlığına, fakirlerin yıkıcı isteklerine karşı çıkar. MÖ 590'larda yönetici olunca, sürgünler, siyasi mahkumlar ve borçlu köylüleri, affeder. Toprak mülkiyetinde tekelleşmeyi önlemek için, tarlaların bölünmesini sağladı, aile reislerinin çocukları üstündeki mutlak egemenliğini ortadan kaldıran düzenlemeler yaptı, aylaklardan para cezası aldı ve köy kanunları çıkardı. Tartı ve ölçü reformu, devalüasyon v.b. önlemlerle, Atina ekonomisini kalkındırdı.
Solon, Atina'nın çehresini değiştiren düşünce ve devlet adamıdır ama ne yazık ki kendi doğduğu toprak, onu barındıramadığından, Kıbrıs'a yararı çok sınırlıdır.

SALAMİSLİ JOSEPH LEVİ

İlk Çağ'da, Kıbrıs'ta pek çok değişik kavmin yanında, önemli bir de Yahudi topluluğu bulunmaktaydı. Asıl ana kitlesi bugünkü Mağusa'nın yanıbaşındaki Salamis'te yaşayan Yahudiler arasında, varlıklı bir ailenin oğlu olan, Joseph adında bir genç yaşıyordu.

BİR GEZİ

Günün birinde, Salamis ve Kıbrıs, Joseph'e sıkıcı gelmeye başlar. Çevre ülkelere küçük bir gezi yapmaya karar verir. Ailesini, Salamis'teki çiftliklerinde bırakarak, bir gemiye atlar ve karşı kıyıya, Filistin'e geçer. Burada gezip tozarken, yolu Kudüs'e düşer.Kudüs'te, Kıbrıslı Joseph, genç bir marangozla tanışır. Bu gencin, çok ilginç, değişik inançları vardır. Joseph, onunla dost olup, sohbetlerini ilerletir. Bu genç marangoza o kadar bağlanır ki onun düşünceleri ve inançlarını yaymak için yaptığı çalışmalara katılır ve bu amaçla, genç marangozun ihtiyaçlarını karşılamak üzere,adadaki çiftliğini satar, varını yoğunu o yolda harcar. Kudüs'te o genç marangoz ve oniki arkadaşı ile Joseph için günler hiç de kolay geçmemektedir. Dile getirdikleri yeni inançlar, toplumun büyük tepkisini çekmekte, türlü aşağılama, hakaret ve saldırılar, onları yollarından döndürmemektedir.