Dr. Recep Albayrak Türklerin İranı

İran’da 2006 Yılı Karikatür Krizi (12 Mayıs 2006, Cuma) Protestoları

(Tebriz’de Protestoların Başlama Tarihi: 01 Hordâd 1385/ Pazartesi, 22 Mayıs 2006)

ve Yıldönümlerinde Meydana gelen Olaylar
İran-ABD gerginliği ve İran’da etnik milliyetçiliğin yükselişte olduğu bir dönemde yaşanan karikatür krizinin ardından, Azerbaycan Türkleri dünya gündeminde yer almaya başladı. İran’da, Mayıs ve Haziran aylarında yaşanan ayaklanmayı çağrıştıran gösteriler, hem İran yönetimini, hem de her konuda kendini ispat etmek zorunda olduğunu zanneden yorumcuları şaşırttı. Çünkü olaylar, Batı’ya meydan okuyan Cumhurbaşkanı Mahmut Ahmedinejad’ın “Ulusal lider” olarak düşünüldüğü bir dönemde, Azerbaycan Türkleri’nin rejimle tamamen bütünleşmiş olduğu varsayımına karşı gerçekleşti.

Olaylar, devletin resmi yaynı organı olan İRNA Haber Ajansı’na bağlı “İran” gazetesinin 12 Mayıs 2006 tarihli Cuma ekinde yayınlanan birkaç karikatür ve “Hamam Böceklerinin Bizi Böcekleştirmemesi İçin Ne Tür Önlemler Almalıyız?” başlıklı yazısı ile başladı. Karikatürleden birinde, hamam böceğinin, Farsça konuşan bir çocuğun dediklerini anlamadığı için Türkçe “Ne mene?” diye sorduğu, yazıda, “İnsan dışkısından beslenen böceklerin nasıl yok edileceği, öldürmekle tükenmeyecek olan bu böceklerin aç bırakılarak yok edilmesi gerektiği”, öte yandan “Bunların oturup konuşmaya değmez yaratıklar olduğu” ifade ediliyordu.

Karikatür ve yazı ilk anda Azerbaycalı öğrencilerin tepkisini çekmiş, ancak yönetim bu tepkileri görmezden gelerek sessiz kalmıştır. Azerbaycan ve Tahran’da yaşayan Türkler, sorumluların cezalandırılmasını ve gazetenin kapatılmasını istediler. Devletin sessizliği, sorunun yayılmasına ve Tebriz dâhil olmak üzere, Azerbaycan’ın tüm kentlerinde ve Tahran’da gösterilere neden oldu. Olayların vahâmetini idrak edemeyen gazete yöneticileri, özür dilememekte ayak dirediler. Daha sonra yayınlanan, nasihat havası taşıyan yazı Azerbaycanlıların öfkesini yatıştırmaya yetmedi. Gösteriler ve olaylar Tebriz, Tahran, Urumiye, Zencan, Erdebil ve diğer Azerbaycan şehirlenine yayıldı. Yüzbinlerce kişinin katıldığı gösterilerin ardından yetkililer, “İran” gazetesini kapatmış, karikatürist Mana NeyisTanî ve gazetenin sorumlu müdürü Mehrdâd Kasımîfer tutuklanmıştır. İçişleri Bakanı Mustafa Pur-Muhammedî, sorumluların bulunup, cazalandırılacağını açıkladı. Kültür Bakanı Saffar Herendî, geç de olsa televizyona çıkıp Azerbaycan Türkleri’nden özür diledi. Ancak geç kalan özür halkı teskine yetmedi. Devletin olaylara sert müdahale etmesiyle sonuçlanan gösterilerin bilançosu 50’den fazla ölü, yüzlerce yaralı ve binlerce tutuklu oldu. Tebriz’de protesto olaylarının başlama tarihi 01 Hordâd 1385/ Pazartesi, 22 Mayıs 2006’dır. Tebriz’den sonra diğer Azerbaycan şehirlerine yayılmıştır. Müteakip yıllarda devam eden protestoların yıldönümleri, Tebriz gösterileri esas alınarak 22 Mayıs olarak kabul edilmiştir

Azerbaycanlı parlamenterler, mecliste olayı kınayan konuşmalar yapmış, Tebriz Milletvekili İşret Şaik, Kültür Bakanı Saffar Herendî hakkında gensoru açılması talEbinde bulunmuştur.

Azerbaycanlıların gösterileri, 1980’den sonra en büyük devlet karşıtı eylem olarak kabul edilmektedir. Türkiye’deki bazı medya çevreleri, cereyan eden olayları “ABD’nin kışkırtması” olarak yorumlamıştır. Ancak karikatürün yayınlandığı gazete, devletin resmi yayın organıdır. Karikatürün çizeri, rejim yanlısı bir sanatçıdır. Her olayda ABD’yi suçlayan İran yetkilileri dahi çizeri “ABD ajanı” olmakla suçlayamamıştır.

İran’daki karikatür krizinin Danimarka karikatür krizinden birkaç ay sonra ortaya çıkması dikkat çekicidir. Danimarka’da Hz.Muhammed’e ve İslam dinine hakaret içeren karikatüre en sert tepkiyi İran vermişti.

ABD’nin, İran’da rejim değişikliği için kendi saflarına çekmeyi planladığı en büyük hedef kitle Azerbaycan Türkleri’dir. Azerbaycan Türkleri’ne bakıldığında, Türkler arasında ABD sempatisi yok sayılabilecek kadar düşük. Özellikle Azerbaycanlı milliyetçilerin ABD’ye karşı derin bir güvensizliği bulunmaktadır. Bu güvensizliğin sebEbinin başında 1945-1946 yıllları arasında Seyyid Cafer Pişeveri liderliğinde başkenti Tebriz olan Güney Azerbaycan Millî Hükümeti’nin ABD’nin Tahran’a verdiği askerî destek sonucu yıkılmasının detayları ile bilinmesi gelmektedir. Azerbaycanlılar, Azerbaycan Millî Hükümeti’nin yıkılmasına İngiltere ile birlikte destek sağlayan ABD’ye hiçbir zaman güvenmeyeceklerini internet sitelerinde açıklıkla söylemektedir. ABD yönetimi, Azerbaycanlı milliyetçilerin ABD’ye karşı olan tutumlarını çok iyi bilmektedir. Öte yandan ABD, Azerbaycanlıların “anti Ermeni” ve “anti Kürt” tutumlarından çekinmektedir. Azerbaycanlılar da, ABD’nin Kürtlerle olan sıcak diyaloğunu ve Ermenileri himaye etmesini yakından takip etmektedir. Çünkü İran Kürtleri, Güney Azerbaycan’ın önemli şehirlerinden Urumiye’yi, son zamanlarda Kürtlerin tarihi kentleri arasında gösterme gayretine girmiştir. Kürtlerin ABD desteği ile Azerbaycan kenti Urumiye’yi ele geçirip, Türkleri şehirden kovup veya etnik arındırma yapıp, Türkiye-İran sınırında bir Kürt şeridi oluşturabilecekleri endişesi taşımaktadır. (http://wowturkey.com/forum/viewtopic)

Azerbaycan Türkleri’nin, ABD’nin İran’a yönelik muhtemel oprerasyonu için Azerbaycanlılara atabileceği kanca konusunuda birbirlerini uyaran internette onlarca, yüzlerce mail bulunmaktadır. Bu yazıların İran propaganda merkezlerince hazırlanmış olabileceği akla gelmekle beraber, Azerbaycan şehirlerinde meydana gelen ayaklanmalar çerçevesinde yazıldıkları için bu müphemlik kendiliğinden ortadan kalkmaktadır. Tersini düşünürsek, karikatür krizini İran derin devletinin çıkarmış olabileceği de akla gelmektedir. Krizi İran derin devletinin çıkarmış olduğu kabul edilirse, bunun Azerbaycanlıların potansiyel gücünü ölçme veya krizi bizzat yönlendirerek, Azerbaycan’ın İran’ın elinden çıkmasının önünü almayı planlanmış olduğu söylenEbilir. Bu çerçevede Karikatür Krizi’nden önce, Arap ve Beluç halkını sınırdan uzak bölgelere göçürme yönündeki faaliyetlerden ötürü İran Arabistanı ve Beluçistan’da ayaklanmaların meydana geldiğini belirtmek gerekir.

Azerbaycalılar sitelerinde, milliyetçi görünümlü, ancak Batılı mihraklarca tarafından finanse edildiği şüphesi bulunan kurum ve kuruluşlar ile yürüttükleri propaganda konusunda da birbirlerini uyarmaktadır.

Görüldüğü üzere, karikatür krizi, Azerbaycan Türkleri’ni saflarına çekme konusunda İran ile ABD’nin eşit şansa sahip olduğunu göstermiştir. İran’ın bu konuda daha dikkatli olması gerekir. Azerbaycanlıları kaybetmemek için ilk etapta Türkçe’yi serbest bırakabilir. Çünkü Azerbaycanlıların arkasında Türkmenler ve Horasan Türkleri var. İran lehine gri propaganda kokan bir iki mail şöyledir:

“İran’da, Amerika’dan en çok nefret eden millet hiç şüphesiz Türklerdir. Güney Azerbaycan 1945-1946’da bağımsızlığını kazandıktan sonra, bu bağımsızlığı Rıza Han’a silahlı destek vererek ABD yıkmıştır. Tebriz’de 40 bin Türk’ün katledilmesinin perde arkasında Şahlık rejimine yardım eden ABD bulunmaktadır. Bu yüzden Güney Azerbaycanlıların Amerika’nın hiçbir vaadine aldanacağını sanmıyorum”. (7 Ekim 2008, Samir Savalan)

“Amerika, Azerbaycan’da Türklerden daha Türkçü’dür. Kuzey Irak’ta ise, Kürt’ten daha Kürtçü’dür. Amerika, GAMOH (Güney Azerbaycan Milli Oyanış Harekâtı, lideri Mahmut Ali Çehregânî), Doğu Türkistan, Güney Türkistan (Afganistan’ın kuzeyi), Ahiska vb. Türk hareketlerine, liderlerine açık açık destek vermekte, açık açık propagandalarına yardım etmektedir. GAMOH’un Amerika’da banka hesapları var. Amerika ile çalışanlar haindir. Emperyalistlerin kucağına oturmuşlardır”. (http://wowturkey.com/forum/viewtopic,7 Ekim 2008) …

Mailler, bu minval üzere devam etmektedir.

Karikatür Krizi’nin boyutlarının anlaşılabilmesi için internet sitelerinde, öte yandan Güney Azerbaycan Öğrenci Federasyonu’nun 2007’de yayınladığı “Güney Azerbaycan, yayın no:5” başlıklı makale toplusunun 1-19.cu sayfalarından da yararlanarak, olaylarda hayatını kaybeden, yaralanan ve tutuklananlar hakkında bilgi verilmesi yararlı olacaktır:

Olaylar:

-Çarşamba günü (24 Mayıs), Tahran Üniversitesi’nde okuyan Türk öğrenciler, edebiyat Fakültesi’nin karşısında toplandı. Gösteriye Hemedan ve Urumiye üniversiteleri, ayrıca Tahran’daki Şehid Behişti, Allâme Tabatabai, ULum ve San’at, Şehid Recai, Ez-Zehra, Dânişgâh-ı İnkılap-ı İslami, İmam Alî, ULum-u Tahkikât ve diğer üniversitelerde okuyan Türk öğrenciler katıldı. Karikatürün “İran” isimli resmi yayın organında yayınlanması, devlet yetkililerinin özür dilememesi, milletvekillerinin bu konuda herhangi bir açıklama yapmaması kınandı. Öte yandan, -iddia edildiğine göre Cumhurbaşkanının; “Farsça konuşan kavimlerin Nevruz Bayramını kutlarım” yönünde yaptığı açıklaması da kınandı. Okunan bildirinin ardından, karikatürün yayınlandığı İran gazetesinin nüshası yakıldı. Gösteri sırasında şu sloganlar atıldı; “-Haray haray men Türkem! -Ölüm olsun faşizme! -Ölüm olsun apartayda! -Yaşasın Azerbaycan! -Azerbaycan yatmayıb, öz dilini atmayıb! -Gelecek bizimdir, bizim olacaq! -Tutulanlar azad olsun! -Ya azadlıq, ya ölüm! -RuzName-i faşistî tevkîf bâyed gerded! -Goftegûyi temeddünhâ-yı Hatemî? Adalet-i Ahamedî Nejad? -Be apartayd-ı kavmî payân deHid! -Uyan Azerbaycan! -Mene qer zor deyesen/ Milletimi xâr edesen/ Gün geler safhe döner/ Mecbur olarsan gedesen! -Merg-ber ruzName-i faşistî! -Merg-ber Pan-Farsist! -Gızıldan olsa qafesim, azaldığa var hevesim”. (http://savucbulaq-shehriyar-islamshehr-az.blogspot.com/, 19 May/ Mayıs 2006 Wednesday/ Çarşamba)

-Tahran’ın Türklerle meskûn şehirlerinden Ekberabad ve İslamşehr kentlerinde düzenlenen gösteride, Türkleri “Hamam Böceği” şeklinde gösteren karikatürü yayınlayan “İran” isimli gazete kınandı. (http://savucbulaq-shehriyar-islamshehr-az.blogspot.com/,25 May/ Mayıs 2006, Mehran BahaRi)

-Yönetimin, Azerbaycan Türkleri’ne karşı ırkçı tavrını protesto amacıyla Tahran’ın Mahşehr, MutahhaRi, Gülşehr, Ahmedabad-Mustovfi ve Aliabad banliyolarında oturan Türkler, yarın meclise kadar yürüyüş düzenleyecektir. Yürüyüşe merkezde oturan Hemedan, Erak, Merkezî, Save caddesi üzerindeki Güldeste banliyosu halkının yanı sıra, üniversite öğrencilerinin de katılımı beklenmektedir. Ancak göstericilerin meclise doğru yürüyüşünü engellemek için Güldeste karakolunda sıkı güvenlik önlemleri alındığı bildirilmektedir.

01 Hordâd 1385/ Pazartesi, 22 Mayıs 2006 tarihinde Tebriz gösterilerinde hayatını kaybedenlerin üçüncü günü münasebetiyle 03 Hordad 1385/ 24 Mayıs 2006 günü saat 12:30-14:00 arasında TahranÜniversitesi’nde anma merasimi düzenlendi. Merasime üç bin Türk öğrenci katıldı. Katılımcı öğrenciler şu sloganları attılar; “-Merg ber-apartayd!, -Tutulanlar azad olsun!, -Ya azadlıq, ya ölüm!, -Men odam, odla oynama, alışarsa yanarsan!, -Gızıldan olsa gafesim, azaddığa var hevesim! -Türk dili azad olsun, düşmenleri xâr olsun!, -Yaşasın Azerbaycan, mahvolsun apartayd! -Işık hele sönen deyil, Türk’ün dili dönen deyil! -Haray, haray, men Türkem! -Merg ber-faşizm! -Öldü var, döndü yoh! -Türkün dili resmi olsun, düşmen gözüne xâr olsun! -Öz dilinde medrese, olmalıdır herkese! -Şehidimin qanın verin, milletimin dilin verin! -Şehidimin qanı batmaz, milletimin dili batmaz -Cevab fakat: Çıx mezardan üsyan eyle! -Qanı yerde galan şehid/ Dilin olub talan şehid/ Bacıların gara geyib/ Qardaşların gara geyib/ Anan galıb ağlar senin -Tebriz’de qan axdı, Tehran uzaxdan baxdı -Bu qan batmayacagdır -Qurban sene Azerbaycan! -Ey Şehid-i Rah-ı hag, Rahet idâme Dared! -Azerbaycan uyagdı, varlığına dayagdı -Azerbaycan yatmayıb, varlığını atmayıb -Azerbaycan var olsun, Türk dili resmi olsun! -Azerbaycan başın sağ olsun!”.

Tahran’ın Türklerle meskûn Kale Hasan, İslamşehr ve Save caddesi halkı gösteri düzenleyerek, Tebriz halkına destek verdi.

Protestolar, Azerbaycan şehirlerinde farklı günlerde cereyan etse de, gösterilerin anma yıl dönümü etkinlikleri Tebriz olaylarının başladığı gün olan 01 Hordâd/ 22 Mayıs’ta düzenlenmeye başlamıştır. Devam eden gösterilerde ulusal haklar, Urumiye gölü ve karikatür krizi protestoları birleşmiş durumdadır. 01 Hordâd 1385/ 22 Mayıs 2006