Dr. Recep Albayrak Türklerin İranı

Sıra no	Adı	Karşılığı	Gün sayısı
Anlamı
1	Hamel	Mart	31	Koç
Gökyüzünün kuzey yarımküresinde, “Sevr” burcu ile “Süreyya” manzumesinin yakınlarında bulunan bir burç. Güneş buraya Mart’ın dokuzunda dâhil olur.
2	Sevr	Nisan	31	Boğa
Sevr/ Boğa burcu, gökyüzünün kuzey yarımküresinde bulunan bir burçtur. Dübb-i Ekber’in “Alpha” yıldızını Ayyuk’a birleştirdikten sonra hemen ona yakın bir mesafe ile Mailen gidilecek olursa, kırmızı renkli bir yıldıza rastgelinir ki, bu yıldız Sevr burcunun en parlak yıldızı olan “Aynüs-Sevr” veya “Ed-Deberân”dır.
3	CevZa	Mayıs	32	İkizler
İkizler burcu, gökyüzünün kuzey yarımküresinde görülen iki parlak yıldızlı bir burç olup, Güneş Mayıs ayında bu burca girer.
4	Seretan	Haziran	31	Yengeç
Güneş’in 22 Haziran’da girdiği Yengeç burcu. “CevZa” burcu ile “Esed” burcu arasındadır.
5	Esed	Temmuz	31	Aslan
Esed/ Aslan, Güneş’in Rumî Temmuz’un dokuzunda ve Miladî Temmuz’un 23’nde içine girdiği ve gökyüzünün kuzey yarımküresi eteğinde bulunan birçok parlak yıldızdan oluşmuş beşinci burçtur.
6	Sümbüle	Ağustos	31	Başak
Başak burcu, gökyüzünün kuzey yarımküresinde bulunan yedi parlak yıldızdan oluşmuş dörtgen ve iki kuyruklu bir burçtur.
7	MîZan	Eylül	30	Terazi/ Kantar
Terazi burcu, gökyüzünün kuzey yarım küresinde görülEbilen Sümbüle/ Başak burcunun yanında bulunan bir yıldız kümesi olup, belli başlı dört yıldızdan oluşmuş küçük bir burçtur.
8	Akreb	Ekim	30	Akrep
Gökyüzünün kuzey yarım küresinde görülEbilen bir burçtur.
9	Kavs	Kasım	29	Yaya
Güneş’in, gök küresinde bir gün boyunca çizdiği çemberin ufuk altında kalan parçasıdır.
10	Cedî	Aralık	30	Oğlak
Oğlak burcu, oniki burçtan biridir.
11	Delv	Ocak	30	Kova
Delv/ Kova, oniki burçtan birinin adı olup, Güneş eski Ocak ayının sekizinci günü bu burca girer. “Delve” şeklinde kullanıldığı olmuştur.
12	Hût	Şubat	30	Balık
Hût/ Balık burcu, gökyüzünün güney yarım küresinde Sevr burcundan ileride Hamel burcunun yönünde bir burçtur. Gökyüzünün güney yarım küresinde olmasına rağmen, kuzey yarım küreden de görülEbilir ve Güneş Şubat’ta bu burca girer.

.

Mevsimler/ Fasıllar
Mevsim adı-I	Mevsim adı-II	Mevsim adı-III	Karşılığı olan ay
İlkbahar mevsimi	Yaz	Oğlak-ay	Hamel (Mart), Sevr (Nisan) Cevza (Mayıs)
Yaz mevsimi	Tomus	Uluğ Oğlak ay	Seretan (Haziran), Esed (Temmuz), Sümbüle (Ağustos)
Sonbahar mevsimi	Güz	Uluğ-ay	Mizan (Eylül), Akrep (Ekim), Kavs (Kasım)
Kış mevsimi	Gış	Ay, Gış	Cedî (Aralık), Delv (Ocak), Hût (Şubat)

Tarihçi, yazar, şair ve din adamları HicRi-KameRi yıl ve ayları da kullanmışlardır. HicRi-KameRi yıl hesabı, ayın feZası esasında ve doğuş-batışı ile hesaplanır. Bu nedenle her yıl 10 (11) gün (gece-gündüz) öne doğru haraket eder. KameRi takvime göre, bir yılın uzunluğu 354 (355) gün olarak hesaplanır. Her yıl 10 (11) gün fark ettiği için, her 36 yılda bir yıl artar. Bundan ötürü, her 36 yıla bir “garn/ karn” denmektedir.

KameRi (HicRi-KameRi) Aylar
Sıra no	Adı	Gün sayısı	Türkmen Türkçesi
1	Muharremül-Haram	30	Aşır
2	Saferül-Muzaffer	29	Sapar
3	RaBi’ul-Evvel	30	-
4.	RaBi’us-Sani	29	-
5	CeMad’ul-Ûlâ	30	-
6	CeMad’ul-Uhrâ	29	-
7	Recebül-Mürecceb	30	-
8	ŞAbânül-Muazzam	29	Meret (Barat/ Berat)
9	Ramazanül-Mübârek	30	Oraza
10	Şevvâlül-Mükerrem	29	Bayram
11	Zilkâde El-Haram	30	Boş-ay
12	Zilhicce El-Haram	29 (30)	Gurban/ Kurban

(Hacc Şehy Abbas Misbahzade, Îlân Îl 1368/ 1989)
Türkmenlerde yıl hesabı, olayların cereyan ettiği zamanı, kitapların ne zaman yazıldığı, insanların doğum-ölüm ve benzeri tarihlerin tespitinde kullanılır. (Türkmen Sovet Ensiklopediyası, 9.cilt, “Türkmenlerde Ay ve Gün Hasabı” maddesi, s.52)

Reşideddin Fazlullah Hemedani, “Sâl-ı Türk/ Türk Yılı” konusunda kitabında bilgi vermiş, Cengiz Han’ın (Temuçin) yaşamını “Sâl-ı Türk/ Türk Yılı”na göre teferruatlı şekilde yazıya geçirmiştir: Yasukay Bahadır-Ulun Éke oğlu Cengiz Han’ın doğumundan ölümüne kadar tüm yaşamı yıl yıl net olarak bilinmektedir. KameRi yıla göre 75, Şemsi-Türkî yıla göre 73 yıl yaşam sürmüştür. Şemsi yıl, KameRi yıla göre her otuz yılda bir “Bir yıl” eksik gelmektedir. Buna “Sâl-ı Nakısa” denir. Hesap edildiğinde, 72 yıl ömür sürdüğünü bulabiliriz. Yani 04 Ramazan 624/ 1227 yılında Tankut Vilayetinde ölmüştür. (Camiiüt-Tevârih der-Tarih-i Moğol, 1.cilt, 2.kitap s. 417-433)

*

Ana-atalarımızın bazı hal ve hareketlerini “YıldızName/ Astronomi” ile tayin ettikleri, “YıldızName”ye baktırdıkları çok olmuştur. Hatta çocuklarına Zühre, Süreyya, Pervin/ Ülker, Zühal, Sümbül/ Sümbüle, Mehpâre, Boğaç, SiTare, Baran, Aynur, Aypâre, Mahinur, Ayhan, Eset/ Aslan ve benzeri isimler vermişler ve vermektedirler. Bu isimler, bir yıldızın diğer yıldıza yaptığı tesir dikkate alınarak verilmektedir. “Köroğlu’nun yarasının bile yıldız gördükten sonra sağaldığı” söylenir. “YıldızName” daha sonraları fal kitabı haline gelmiştir.

“Yılın oluşu gelişinden bellidir/ Yılın nasıl olacağı gelişinden bellidir” denir. Ana-atalarımız, yeni yıl döndüğü zaman havanın nasıl olacağını, ayın, günün ve yıldızların doğuşundan yılın ne şekilde geçeceğini kestirirlerdi.

Daha sonra yapılan tahminler, düzenlenip tasnif edilerek, -ilgi ve alakası olmadığı halde-“YıldızName” adı altında fal kitabı haline getirilmiştir. Arapların, Asuri ve İbRilerden kopya ettiği Asuri/ İbri Alfabesi “Ebced/ Abgad”ın her bir harfine verilmiş olan rakam değeri ile “Küçük Ebced ve Büyük Ebced” adı altında fal bakılmaya ve geleceğe ait tahminler yürütülmeye başlanmış, buna “Kitap açma” denmiştir. Özellikle medreselerde başarı gösteremeyen, kısa yoldan mollalığa soyunanlar, Türkmen atalardan kalan özellikle tarım ve göç günlerinin belirlenmesinde kullanılan bu bilimsel temelli tahminleri değiştirip, biraz da ruhani hava katarak, kendilerine geçim kapısı haline getirmişlerdir.

Bugün Batı Azerbaycan’daki Asuri kabristanlıklarındaki mezar taşlarının büyük bölümü “Ebced” ile tarih düşürme yoluyla yazılmıştır. Asuriler, kendi alfabeleri ile tarih düşürmenin sıradan bir uygulama olduğunu belirtmektedir. Bilindiği gibi Ebced ve benzeri hesaplama usulleri Türkistan, İran ve diğer İslam ülkelerinde tarihî ve edebi gelenekte kullanılagelmiştir.

YıldızName/ Yıldız falını bir tarafa bırakarak, Müçe Yıllarına, yani Oniki Hayvanlı Türkmen/ Türk Takvimi’ne dönerek, yıllarla ilgili bazı tahmin örneklerini görelim:

Sıçan Yılı:

Türkmenler, Sıçan Yılı’nı olumlu kabul ederler. Bu yılda doğanlar, bir işe başlayacakları zaman yakınlarının fikrini almalıdır. Yaz ve sonbahar ayları tarım işi ile ilkbahar ayları sanatkârlıkla uğraşanlar için verimli olacaktır. Uğurlu geçecek olan bu yılda tüm zorlukları yenecektir.

Sığır Yılı:

Bu yılın bol yağışlı ve verimli geçeceği hesaplanmıştır. Sığır yılında doğanlar, yapacakları işleri yılın başında hesaplamalıdır. planlı ve düzenli hareket etmeleri halinde yılın ikinci yarısında verim almaya başlarlar. Bir yerde çalışıyorlarsa yükselmeleri mümkündür. Bazı kayıplarını daha sonra telâfi ederler.

Bars Yılı:

Müneccimler Bars Yılı’nı, adaletin ve gerçeğin yılı olarak hesaplar. Bars yılında işler ve amaçlar yavaş gerçekleşir. Yeni imkânlar doğar. Güçlükler, problemler sonunda iyilikle, güzellikle çözülür. Geziye çıkma, yeni bir yere gidip yerleşme beklenmelidir.

Tavşan Yılı:

İhtiyaç ve duyarlılığın yılı olarak kabul edilir. Öncelikle sağlığa dikkat edilmesi gerekir. Özenli olunması halinde rahatsızlık çekilmez. Yeni yol, yeni tanış ve dostlar kişinin hayatına taze esintiler getirecek. Bağ-bahçe işleri ve ekonomik faaliyetlerle uğraşanlar için başarılar bekleniyor. Yaz mevsimindeki değişiklikler şahsı kanaat sahibi yapıyor. Bu yıl işe başlayanlar sabırlı olmalı.

Balık/ Luv Yılı:

Üstünlüğün ve kuruculuğun yılıdır. Bu yılda doğanlar akıllı-başlı hareket ederse, bütün işlerinde onları başarı beklemektedir. Yılın dizgini kendi ellerinde olmalıdır. Yakınları ile bir işe başlasalar, bir yıl değil, uzun yıllar memnun ve mutlu olurlar.

Yılan Yılı:

Bu yılda doğanların mantık ve akıl evinde doğdukları kabul edilir. Yılan Yılı’nda doğanlar, Balık Yılı’nda doğanların kavimdaşı olarak görülür. Yılın başından itibaren yavaş yavaş çevresi ile uyumlu hale gelir. İş yoğunluğu nedeniyle boş vakit akıldan çıkarılmalıdır. İşi sıkı tutup, peşinden giderse bugün değil, gelecek günlerde verimi ve kazancı bol olacaktır. Yılın ikinci yarısında iş değiştirme, yeni bir yere yerleşme, yerini ve otoritesini sağlamlaştırma imkânı var. Gerçekleştirilen işlere kıymet verilmesinin yolu açılıyor.

At/ Yılkı Yılı:

Çalışkanlığın ve kararlılığın yılı olarak hesaplanıyor. Yılın başından önce değişimler başlıyor. Sağlığa dikkat etmeli. Her zaman sizi kollayacak dostlar bulacaksınız. Başarı ve üstünlük sizin olacak. Çektiğiniz zahmetlerin karşılığını alacaksınız. Şimdiden gelecek yılların planlaması yapılmalı. Yanınızda çalışan insanlara güven duymak gerekir.

Koyun/ Koy Yılı:

Bu yıl, sanat aşkı ile yananların yılı olarak kabul edilir. Yıl sevgi, ilginç olaylar, anılarla dolu gezilerle başlıyor. Zaman zaman yöneticilerin mırıldanmaları olsa da, yaz aylarında başarı var. Bu yılda size dostluk ve akrabalık ilişkileri yardımcı olacak. edebiyat ve sanatla uğraşanlar ile toprak sahipleri ve hayvancılıkla meşgul olanları başarı ve üstünlük bekliyor. Koyun Yılı, Balık Yılı ile etkileşir.

Maymun/ Bicin Yılı:

Türkmenler, bu yıl için “Buysanmagın baylığına, bicin bardır öñünde/ Kendine güvenme zenginliğinin önünde Maymun Yılı vardır” derler. Bu yılda doğanların karakterinde tezcanlılık ve acelecilik hâkimdir. Çevrelerine yardıma koşarlar. İlkbaharda başlayan başarı gittikçe artar. Etkileşimde bulunduğu Balık Yılı’nin ilk yarısı üstünlük ve başarı getirir. Yaz mevsiminin ortasında işte ve yaşamda değişmeler başlar. Kişileri, özellikle kadınları iyice tahlil etmeden kendinize düşman/ rakip edinmeyin. İhtiyaç olduğunda, eski dostlar ve yeni tanışlar yardımcı olacak.

Tavuk/ Takık Yılı:

Bu yıl, soğuk ve kuraklık yılı olarak kabul edilir. Böyle de olsa, Balık Yılı, kendi sıcaklığı ile ısıtır. Çalışan kişi, yılın başında başarı ve üstünlük elde eder. Yılın ortasında iş veya meslek değiştirme, ev değiştirme ve seyahata çıkma beklenmektedir. Sonbahar aylarında, geçen yıllarda olan kayıpları telâfi edecek yeni imkânlar doğacak. Dedikodu peşine düşersen, kendi kazdığın kuyuya düşersin. Dedikodudan uzak durmalı.

İt Yılı:

Türkmenler bu yıl için “İt geldi, kut geldi” der. İt Yılı, vefakârlığın yılı kabul edilir. İşine, evine, eşine-dostuna vefalı insanlar bahtlı, mutlu ve kutlu olurlar. Yılın ortasında bütün ömrü etkileyecek olaylar cereyan edecek. Vicdan, onur ve hikmet sahibi saygın insanlarla konuşulup görüşülmelidir. Temmuz ayında, su olan yerlerde tatil yapmada tehlike var. Her işte, sabırlı davranmak yardımcınız olacak.

Domuz/ Doñuz Yılı:

Temiz yüreklilik ve merhamet yılı olarak kabul edilir. Başladıkları işi genellikle başarı ile tamamlarlar. Kışın başında uğurlu kazanç kapısı açılacak. Yazın başladığın iş, sonbahar mevsiminin sonunda neticelenecek. Başkasının işine burnunuzu sokarsanız, zarara uğrarsınız. Akıllı ve düşünceli olmanız, hilekâr insanlarla iş yaparken fayda getirmez. Sizi kötü durumdan her zaman açık yüreklilik kurtaracak. (Türkmenistan Gazeti, 15 Ocak 2000; Camiiüt-Tevârih, 1.cilt, 2.kitap, s.410-432)