Dr. Recep Albayrak Türklerin İranı

30.Kazvin Bölge Valiliği

استان قزوين

Merkezi: Kazvin
Kazvin Bölge Valiliği, tarihi Azerbaycan Vilayeti/ ülkesinin bir parçasıdır. Kazvin ve Zencan’ın dâhil olduğu topraklara Hamse Azerbaycanı (Azerbaycan Hamsesi veya Hamse-i Azerbaycan) denmektedir.

Kazvin, Safevi döneminde payitaht da olmuştur. Şah Abbas, H/K. 1001/ 1593’de payitahtı Kazvin’den Isfahan’a nakletmiştir.

Valilik merkezi olan Kazvin kentinin, ArdeŞir Babekân’ın oğlu Şapur/ Şahpur Zü’l-İkTaf tarafından kurulduğu ifade edilir. Şapur, Romalıların saldırılarını bu bölgede durdurup yenilgiye uğrattıktan sonra, burayı kutsal kabul etmiş ve “Kejvîn كژوين ” kentinin temellerini atmış, şehir zamanla gelişmiştir. İmam Ebül-Kasım Abdülkerim bin Muhammed Kazvînî Râfiî Şafii, kentin kuruluşunu “Et-Tedvîn Fî-Ahbâr-ı Kazvîn” isimli kitabında, Ahmed bin Ebi Abdullah Bergî’nin “El-Bünyân” isimli kitabından naklen yazmaktadır. Kazvin adı, Kejvîn/ Keşvîn’in muarrEbidir. İbn-i Fәqih’in “Ahbârül-Buldân” isimli kitabında (H/K.279/ 893); Kazvin kalesi دژقزوين Farsça Keşvîn كشوين olarak geçmektedir. Bunun yanı sıra; 1.“KâSi/ Kassi” kavminden, 2.“Keş-vîn/ Korunmuş sınır” kelimesinden, 3. Deylem’e asker sevkedilirken “Kej-vîn/ Düzgün sıra ol!” askerî komutundan kaynaklandığı yönünde bir sıra rivayet bulunmaktadır. (Mehr’üz-Zaman Novbân, Veche Tesmiye Şehrhâ ve RusTahâ-yı İran, s.27) 4. “Gaz/ Kaz, Kas, Gad, Kad” kelimesi, Türkçe ve Ural-Altay dillerinde; büyük kayaların bulunduğu mıntıka, keskin inişli-çıkışlı yer demektir. Kafkaz/ Kafkas kelimesi ile ilişkilkilendirenler de vardır. “Kas”, kadim soylardan biridir. Bu konuda “Kazak” sözü de dikkate alınmalıdır. Diğer tarihi bir rivayet, “Kuz-Gaz”, Türk Hakanı AfrAsyab’ın kızının adıdır. Bilindiği üzere AfrAsyab, Kök-Türk Hakanı’dır. Firdevsi, Şehname’de kendisinden bahsetmiştir. Ayrıca Zerdüştlerin kutsal kitabı Avesta’da adı geçen Turan hükümdarıdır. (http://qezvin-az.blogspot.com)

Güney Azerbaycan’ın önemli şehirlerinden olan Kazvin, Tahran’ın batısında olup, 144 km mesafededir. Temeli Sasani süLalesinden I.Şapur tarafından atılmıştır. Arap hilâfeti döneminde önemli bir askerî üs haline getirildi. Cuma Mescidi, Harun Reşid döneminde inşa edilmiştir. Safeviler burayı pahitaht yaptıktan sonra, şehre önemli mimari eserler kazandırmıştır.

Coğrafi konumu itibariyle Kazvin BV, önemli köprü görevi üstlenmiştir. Başkenti, ülkenin kuzey ve batı bölgelerine, ayrıca Avrupa ve Kafkas ülkelerine bağlamaktadır. Ekonomisinin gelişmesi için uygun şartlara sahiptir. 1996 tarihinde Tahran Bölge Valiliği’nden ayrılarak, ayrı bir bölge valiliği haline getirilmiştir. Nüfusunun % 57’si şehirlerde, % 43’ü köylerde oturmaktadır.

Kazvin’in iklimi kuzeyde soğuk, güneyde ise sabittir. Kışlar soğuk ve karlı, yazlar nispeten ılıman ve sıcaktır.

Eski Yunan kaynaklarında Kazvin hakkında verilen bilgilere göre; Midiya hükümdarları hakkında maLumata tesadüf edilmektedir. Bunlar, m Ö. IX. yüzyıla aittir. Kazvin topraklarında çeşitli tayfa ve kabileler yaşamıştır. Safevi harekâtının başladığı dönemde payitaht olmuştur. Kacarlar döneminde, Tahran’a yakın olması nedeniyle önemli merkezlerden biri olma özelliğini korumuştur.

Kazvinde bulunan “Medine” isimli kale Harun Reşid’in fermanı ile yeniden inşa edilmiş ve çevresi yeni duvarlarla takviye edilmiştir. Kentin gelişimi ve genişlemesi Türk hükümdarları zamanında gerçekleşmiştir.

XII. yüzyılın sonunda Kazvin ve İsmailî kaleleri Moğolların saldırısına maruz kalmıştır. İsmailîler harekâtı ve onların sürdürdüğü uzun mücadelenin Kazvin tarihine etkisi büyük olmuştur. İsmailîlerin başarısı, Kazvin’i yeni bir merkez haline getirmiştir. Safeviler, Kazvin’i başkent yaptığında, burada geniş imar faaliyetlerine girişildi. Ağa Muhammed Han Kacar, Tahran’ı payitaht yaptıktan sonra, Avrupa’ya giden yolun yakınında bulunması nedeniyle Kazvin’in ekonomik ve sosyal önemi artmıştır. Bugün dinamik nüfusu, gelişen tarımı, sanayi ve ekonomisi ile öne çıkmaktadır.

Kazvin’in dikkat çekici tarihi mekânları; Alamut, Novzerşah, Lambsar, Sengrûd, Şehrek, Sâsân ve Şirkûh kaleleri; Kûfî yazılarla bezeli Sengi kalesi; Yâle-Künbed, Gafar-Künbed, Seyyid Ali Han ve Sipehsâlar makbereleri; Tarihi Rezavî, Saide, Zerbhane (Darphane), Gülşen, VâSir, Hadgî ve Şahrudî binaları; Hasanabad ve Şah-kûh mezarlıkları; Kadim Guzurhan ve Heravîl köyleri; Nustarabad, Gazançlar, Hüseynabad, Mişkintepe, Elvendtepe, Ağababa ve Devletabad tepeleri; Tarihi Pazar yerleri; Kervansaraylar; Eski Kazvin’in kale kapıları; Külah-ı Frengî/ KoLah-ı Férengî Müzesi; Kutsal mekânlar; Eski mektep ve medreseler; Kadim türbe ve makberelerdir.

Bir dönem “Siâde” ve “Siâdhen” isimlerini taşıyan Takistan kentinin köklü bir tarihi vardır. Bu kentin gelişimi Sasaniler zamanına rastlar. Bu dönemde kentte büyük abideler ve Tepe-Hudayâ inşa edilmiştir. Doğu-Batı ulaşım güzergâhı üzerinde olması önemini artırmıştır. Yâle Bulağı, Avağ sıcak su kaynağı, kadim Sultanabad, Handu ve Dakan tepeleri, Hale-Duhter kalesi ve Pol-i Duhter önemli tarihi mekânlarını oluşturur.

Kazvin ve Takistan önemli Turizm merkezleridir. Gelişmiş nakliye yolları, telekominikasyon araçları, otelleri, pazar yerleri turizm için önemli şartlar yaratmaktadır. (http:qezvin-az.blogspot.com, 19 Haziran 2005)

*

Kazvin BV’nin, Ş. 1316/1937 ve Daha Sonraki Yıllarda siyasi ve mülki Yapılanmasında Yapılan Değişiklikler

Abânmah 1316/ 1937 tarihli “Ülkenin İdaRi Taksimatı, Kaymakam ve Nahiye Müdürlerinin görevleri Kanunu” çerçevesinde ülke 10 Bölge Valiliğine (Ostan) ve 49 Vilayet/ ile bölünmüştür. Kazvin, bu taksimat çerçevesinde, I. Bölge Valiliği’ne (Ostan-ı Yekum) bağlanmıştır. 23 Mehr 1326/ 1947 tarihinde Kazvin ili (Şehristan), I. Bölge Valiliği’nden alınarak, Merkezî BV’ne bağlanmıştır. Bir süre sonra Erak kenti ile birlikte Zencan BV’ne katılmıştır. Ş. 1373/ 1994 yılında Zencan’dan alınarak, Tahran BV’ne verilmiştir. Bu dönemdeki Kazvin’nin nahiyeleri (bahş) ve bağlı köyler: