Dr. Recep Albayrak Türklerin İranı

2.İran Aşiretleri

Şehinşahlık Saray Bakanlığı’na (Vezaret-i Derbâr-ı ŞahenŞahî) bağlı İran Aşiretleri Yüksek Danışma Kurulu (Şura-yı Ali Aşayir-i İran VAbeste be-Vezaret-i Derbâr-ı ŞehinŞahî) gözetimi altında il/ ulus ve aşiretlerin sosyal yapısı, yaylak ve kışlakları, gelenek ve göreneklerinin yer aldığı bir liste hazırlanmıştır. Bu liste, devletin vermek istediği kadar bilgiyi içerse de, İran il/ ulus ve aşiretleri hakkında klâsik metin hâline gelmiştir. Hâlâ ilk aranan dokümanlardan biri olma özelliğini korumaktadır. Sirus NiSari, listeyi 1971 yılında ilk yayınlayanlar arasındadır. Daha sonra yayınlanan uzmanlık kitaplarında aynı liste hep yer almıştır. Dr.Azizullah Bayat da Ş. 1367/ 1988 yılında yayınlanan “Külliyat-ı Coğrafya-yı Tabiî ve TaRihî İran” isimli kitabında aynı listeye yer vermiştir. Muhammed Cevâdîpur tarafından hazırlanan ve 1984 yılında basılan “Mecmua-i Ittılaât der-Bâre-i İran ve İraNiyan” isimli kitapta, İran’da yaşayan aşiretler konusunda bilgiler verilmiştir. İlâveler olmakla beraber, bu kitaptaki bilgiler de aşağıda verilen listenin tekrarı mahiyetindedir. Ansiklopedilerde de aynı liste yayınlanmıştır. Eksikliklerin yanı sıra, ana metinde yapılan hatalar, bu kitaplarda da tekrar edilmiştir. Görüleceği üzere, listeler Şahlık dönemi mülki idari yapısı esasında tanzim edilmiştir. Yerleşim birimlerinden bazıları eski adları ile geçmektedir. Yeni isimleri, ilgili bölümlerde daha önce verildiğinden burada ayrıca zikredilmemiştir.

Listede inanç bölümü boş bırakılanlar Sünni, sadece İslam yazanlar Alevi/ Kızılbaş, Sünni yazanlar Şafii, ayrıca KâdiRi ve Nakşibendî tarikatı mensubu olmalıdır.

İl/ ulus, aşiret/ tayfa, tire/ oymak, cemaat ve oba adlarının, İran’da kullanılan dil, yarı dil ve ağızlara göre çeşitli yazma-okuma (orfografya) şekilleri vardır. Münferit bazı isimler dışında karışıklık yaratacağı düşünülerek bu konuya girilmemiştir. Aşiret isimlerinde yanlış tespitler veya aktarmalar vardır. Bazı aşiret adlarının değişik telâffuzları bulunmaktadır. Bunların kullanılması da yanlış değildir: Pirayvatlu/ Pirayvazlu, Cinikanlu/ Cinka, Gandkanlu/ Gandka, Sipkanlu/ Sipka/ Sipkî vb...

Farsça’nın önemli özelliklerinden biri, kelimelerin doğru telâffuz edilEbilmesi için kulakla işitilerek öğrenilmesi gerekmektedir. Burada olduğu gibi, bir aşiretin adını daha önce duymadıysanız, hangi seviyede Farsça bilirseniz bilin -isterse Tahran’da yetişin doğru okuyabileceksiniz anlamı taşımaz. Özellikle aşiretlerin, coğrafi mekânların ve şahısların adlarının doğru yazılıp okunabilmesi için Farsça bilmek yeterli değildir. Çaresi, “Saha çalışmasıdır”. Bu vurguyu yaptıktan sonra, şimdiye kadar duymadığımız aşiretlerin adının okunup yazılmasında hatalar olabilecektir. Aşiret ve coğrafi adların yazıya geçirilmesinde listeyi hazırlayan uzmanların da hataları bulunmaktadır. İmkânlar dâhilinde bu hatalar giderilmeye çalışılmıştır. Listede verilecek olan okunuş şekilleri ve bazılarının anlamları konuya açıklık getirecektir.

Mazenderan Bölge Valiliği

Gürgân/ Gorgân ve Günbed/ Gombed
Mıntıka: Gorgân/ Gürgân ve Gonbed/ Günbed

Tayfa:

1.Yomut: Deşt-i Gürgân Türkmenleri olup, Atabay ve Caferbay olarak iki kısma ayrılır. Atabaylar, Günbed’ten Pehlevidej’e kadar uzanan mıntıkada, Caferbaylar GümiŞan ve Hacenefes nahiyeleri ile Pehlevidej Nahiyesi arasında meskûndur. Küçükbaş hayvancılığı ve ticaretle uğraşırlar.

2.Teke: Çoğunluğu Sovyet Türkmenistanı’nda (Günümüzde Türkmenistan Cumhuriyeti) ikamet etmekte olup, sınırdaki Günbed çevresinde yüz aile meskûndur. Seccadeleriyle ünlü olup, kadınları el tezgâhında nadide kumaşlar dokur.

3.Göklen (Gökleñ/ Gökleng): Göklen aşireti, Gorgân/ Gürgân ovasının doğusundaki dağlık bölgenin yanı sıra, Bocnurd ve Göklen’de otururlar. Yetiştirdikleri Türkmen atlarıyla ünlüdürler.
Doğu Azerbaycan Bölge Valiliği

Ostan-ı Azerbaycan-ı Şarki
1.Arasbaran İl/ Ulusu, aile sayısı: 6.687

A.Tayfaların adı: -ÇelEbiyanlu, -Karaçorlu, -Memmedhanlu, -Hacı-Alilu, -Hasanbeglu, -Hasankulu

Yaylak: Sebelân/ Savalan dağları çevresi ve Arasbaran

Kışlak: Mugan Çayırlığı güneyi, Karasu çevresi ve Aras nehri sâhili

Sürücülük/ Hayvancılık durumu: İyi

İnanç: İslam-Şîa (Alevi/ Kızılbaş olmalıdır)

B.Tayfaların adı: -Halîfelu, -Odlu/ Odulu, -Sarıcanbeglu (Serhanbeyli/ Saruhanbeyli olmalıdır), -Beglu, -İsalu, -Mustalibeglu, -Alibabalu, -Zerger, -Alarlu, -Hamselu, -Halifelu-Merdân, -Yekelu, -Kelleser, -DilâğâzDar, -Sadat, -Zartaçî, -Kutlar, -Gara-Çorlu, -Araplu, -GuZar Şahin-Âcırlu (GuZar Şahin-Ecirlu da olabilir), -Beglu, -DursunHacelu/ Dursunhocalı, -Yurtçu, -Rıza-Begler, -Hüseyingulu

Yaylak: Eher tepeleri, Mişginşehr ve çevreleri

Kışlak: Aras nehri sahili

Sürücülük/ Hayvancılık durumu: İyi

İnanç: İslam (İslam, Alevi/ Kızılbaş olmalıdır)
2.Şahseven İl/ Ulusu, aile sayısı: 7.963

Tayfaların adı: -Kelâş, -Hüseyinhanlu, -CuLuDarlu, -Sarbanlar, -Kocabeglu, -Keyiklu, -Teklebe(Tekele olmalıdır), -Demirçilu, -Muganlu, -Talış-Mikâillu, -Kör-Abbaslu, -Âcırlu/ Ecirlu, -Bekdilu/ Begdili, -Humunlu, -Seyyidler, -Gelîlu, -HâcHacelu, -Pirayvatlu (listede Pireyvenlu, “ت” harfi “ن” olarak yazılmıştır), -Caferlu, -Bİkbatu/ Begbatu, -Muradlu

Yaylak: Eher ve Mişginşehr tepeleri ve çevreleri

Kışlak: Aras nehri sahili

Sürücülük/ Hayvancılık durumu: İyi

İnanç: İslam (Alevi/ Kızılbaş olmalıdır)

Batı Azerbaycan Bölge Valiliği