Dr. Recep Albayrak Türklerin İranı

Horasan Türkleri
Aşağıdaki bilgiler hazırlanıken, Ferheng-i Coğrafya-yı İran (İntişarât-ı daire-yi Coğrafya-yı Sıtad-ı Arteş-i İran/ Genel Kurmay Başkanlığı Coğrafya Dairesi Yayınevi, 4. cilt, Tehran 1328-1331/ 1949/-1952) isimli kitap eki olarak verilen harita esas alınmıştır. Bu kitabın yazılışından günümüze uzun zaman geçmesine rağmen, Horasan’ın Türk şehir, kasaba ve köylerindeki nüfus, bugünkü verilerle karşılaştırıldığında artış yerine 500 kişilik eksilme görülmektedir. Muhammet Aydogdıev’in, “Araçegiñ Añırsındakı Arkadaşlar” isimli kitabı ekinde yer alan harita, Horasan Türkleri, Gülistan Bölge Valiliği ve Türkmenler konusunda önemli bir kaynaktır. “Azerbaycan Sovet Ensiklopediyası” ve “Türkmen Sovet Ensiklopediyası”nı da zikretmek gerekir. Bir de İrec Afşar Sistani’nin, “Îlhâ, Çâdurnişînan ve Tavâyif-i Aşayiri İran” isimli kitabı bulunmaktadır. Bundan da sıklıkla yararlanılmıştır. Ancak bu kitaptan, diğer kaynaklarla karşılaştırmalı olarak yararlanılması daha uygundur.

Kuzey Horasan dendiğinde, sadece Kuzey Horasan Bölge Valiliği anlaşılmamalıdır. Eski Horasan bölge valiliği dikkate alınarak bakıldığında, Kuzey Horasan tabirinin içine, Rızavi Horasan’ın da girdiği görülecektir.

Horasan’ın kuzeyinde yaklaşık 2 milyon 500 bin Türk dilli halk yaşamaktadır. Bunların yarım milyona yakını Meşhed kentinde yaşayan Azerbaycan Türkleri’dir. Diğerleri, Horasan’ın yerli Türkleri ve Türkmenlerdir. Bunların dillerinde Azerbaycan, Türkmen ve Türkistan Türkçesi’nin özellikleri görülür.

Mazenderan Bölge Valiliği’nde, batıdan doğuya doğru Behşehr’den itibaren yavaş yavaş Türk il, oba, şehir ve köylerine ulaşılır. Buradan Horasan’a doğru Türkmenler ile Azerbaycan Türkleri iç içe yaşamaktadır. Kuzeyde Türkmenler, güneyde ise Azerbaycan Türkleri Gulugâh, Ramiyan, Minu-deşt gibi şehirlere yerleşmiştir. Hatta Şahrud kentinin Bestam, Meyamey nahiyelerinin birkaç köyünde Azerbaycan Türkçesi konuşulmaktadır. Buraları geçtikten sonra Bocnurd kentine ulaşılır.

Horasan Türkleri Merkezi: Bocnurd “Afşar-yurt” da denen Kuzey Horasan Türk toprakları 124.484 ile 140.000 km² alana sahiptir. Burada yaklaşık 2.5 milyon Türk dilli halk yaşamaktadır. Bunun 500 bini Meşhed kent merkezinde yaşayan Azerbaycan Türkleri’dir.
Bölge Valiliği, BV Merkezi (Yüzölçümü: km², Nüfusu 2006)	Horasan Türkleri yüzdesi	Yüzölçümü (km²)	Türk nüfusu (2006)
Horasan: 1.Kuzey Horasan Bölge Valiliği Bocnurd Yüzölçümü: 27.782 km² Nüfusu: 733.065 (1996) 791.930 (2006) 2. Rızavi Horsan Bölge Valiliği Meşhed Yüzölçümü: 144.803-48.101 = 96.702 km² Nüfusu: 4.906.664 (1996) 5.515.980 (2006) *Rızavi Horasan’ın Haf, Rüşthar, Firdövs/ Firdevs ve Gainat (Gâin) ilçeleri Horasan Türk coğrafyası dışındadır. Ancak gerek bu şehirlerde, gerekse Güney Horasan BV’de Türk yaşamıyor anlamına gelmemektedir. 3. Güney Horasan Bölge Valiliği Bircend Yüzölçümü: 75.034,2 km² Nüfusu: 348.300 (1996), 600.568 (2006)	Horasan Türkleri’nin yaşadığı topraklar: 27.782+(144.803-48.101=) 96.702 =124.484 km² Horasan Türkleri’nin yaşadığı toprakların nüfusu: 791.930+5.515.980 (-359.087) = 5.948.823 Rızavi Horasan’ın, Horasan Türk coğrafyası dışında kalan ilçelerinin yüzölçümü: Haf(9.771) + Rüşthar( 3.397) + Firdövs (19.251) + Gainat (15.682) = 48.101 km² Rızavi Horasan’ın, Horasan Türk coğrafyası dışında kalan ilçelerinin nüfusu: Haf(92.158) + Rüşthar (85.058) + Firdövs (54.920) + Gainat (126.951) = 359.087 Horasan Türkleri’nin yüzdesi % 42 Kuzey Horasan BV Türk Şehirleri: -Esferayin (Miyanabad) Yüzölçümü: 5.023 km² Genel nüfusu: 118.334 (1996) Şehir merkezi: 41.062 (1996) 51.321 (2006) *Esferayin ilçe merkezi ve köyleri Türk iskânı *Bam-Sefiabad nahiye merkezleri, Mişkân ve Damene mahalları köyleri ile birlikte Türk’tür. *Pir-Komac köyü Türk’tür. -Bocnurd (Biryurd) Yüzölçümü: 17.421 km² Genel nüfusu: 278.818 (1996) Şehir merkezi: 134.835 (1996), 172.772 (2006) *Bocnurd şehri ile Razyan/ Raz (Cergelan), Goşhane nahiyeleri ve bazı köyleri Türk’tür. Esedli ve Derbend bu köylerden bazılarıdır. *Bocnurd’ta Enövlü/ Anayolu Türkmenleri oturmaktadır. -Germe-Cacerm Cacerm, Bocnurd’un banliyosudur. Genel nüfusu: 55.001 (1996) Şehir merkezi: 10.999 (1996) 24.368 (2006) Bazı Türk yerleşimleri: Ribat-ı Aşg, Ribat-ı GaraBil -Şirvan Yüzölçümü: 3.910 km² Genel nüfusu: 200.045 (1996) Şehir merkezi: 70.028 (1996) 82.790 (2006) *Şirvan şehri ve Fâruc nahiyesi merkezleri ile köyleri Türk’tür. Ziyaret, Bu köylerden birisidir. Şirvan’da Afşarlar da oturmaktadır. -Mane ve Semelgan Genel nüfusu: 80.867 (1996) Şehir merkezi: 12.900 (1996) Aşhane/Aşgan, Gazi, Pişkale (Mane-Semelgan şehri, Aşhane nahiyesi ile köyleri Türk’tür) 2. Rızavi Horasan BV: -Berdesken Yüzölçümü: 7.400 km² Genel nüfusu: 65.393 (1996) Şehir merkezi: 17.365 (1996) 22.211 (2006) Bazı Türk yerleşimleri: Maden -Tayyibad Yüzölçümü: 4.843 km² Genel nüfusu: 127.679 (1996) Şehir merkezi: 39.302 (1996) 46.228 (2006) *Tayyibad ilçesi ve çevre köylerinde Türk iskânı bazı yerleşimleri: Duharun, Kariz, Şehr-i Nov -Türbet-i Cam Yüzölçümü: 8.192 km² Genel nüfusu: 210.253 (1996) Şehir merkezi: 68.483 (1996) 83.558 (2006) Bağlı şehirler: Türbet-i Cam ilçesi ve çevre köylerinde Türk iskânı bazı yerleşimleri: Hamam-Gala, Cennetabad, Salihabad -Türbet-i Hayderiyye Yüzölçümü: 13.588 km² Genel nüfusu: 340.231 (1996) Şehir merkezi: 94.647 (1996) 119.360 (2006) *Türbet-i Hayderiye ilçesi, Colge-i roh nahiyesi ve çevre köylerinde Türkler oturmaktadır. Esedabad, Çahmag, Kedken, Ribat-ı Seng Türk yerleşimleridir. Türbet-i Hayderiye’nin güneyinde Geraylı ili mensupları oturur. -Çenaran Yüzölçümü: 3.881 km² Genel nüfusu: 106.748 (1996) Şehir merkezi: 32.064 (1996) 41.735 (2006) Bazı Türk yerleşimleri: Enderuh, Kardeh -Halilabad