Dr. Recep Albayrak Türklerin İranı



Yüklə 9,25 Mb.
səhifə10/430
tarix07.01.2022
ölçüsü9,25 Mb.
#82928
1   ...   6   7   8   9   10   11   12   13   ...   430
Emirler

Yıl(H/K)

Yıl(Miladî)


Abdurrahman bin Fazlullah

736-738

1337-1338

Vecihüddin Mes’ud ve biraderi

738-744

1338-1344

Ay-Timur Muhammed

744-746

1344-1345

İsfendiyâr

746-747

1345-1346

Fazlullah

747-747

1346-1347

Şemseddin Ali

748-753

1347-1352

Yahya

753-756

1352-1355

ZaHireddin

756-760

1355-1359

Haydar GassAb

760-760

1359-1359

Lütfullah

760-761

1359-1360

Hasan Damğanî

761-766

1360-1364

Ali Müeyyed

766-783

1364-1381

*


Âli Muzaffer


Emirler

Unvan

Yıl(H/K)

Yıl(Miladî)


Mübârizeddin

Muhammed bin Muzaffer

713-759

1313-1357

CeLaleddin

Şah ŞüCa’

759-786

1357-1384

Mücahideddin

Zeyneddin

786-789

1384-1387

Şah Yahya

(Yezd’de)

789-

1387-

Sultan Ahmed

(Kürdistan’da)

789-

1387-

Şah Mansur

(Isfahan’da)

789-795

1387-1393

*


Çobânîler

چوپانيان



Şeyh Hasan bin Teymur

H.744/ M.1344

Melik Eşref

H.758/ M.1357

*


Âli Celayir (İlHani/ İlkâNan)

آل جلاير (الكا نا ن)




Emirler

Unvan

Yıl(H/K)

Yıl(Miladî)


Şeyh Hasan

Bozorg (Büyük)

736-757

1336-1356

Şeyh Üveys

-

757-777

1356-1374

Hüseyin

-

777-784

1374-1382

Bayazıd

(Kürdistan’da)

784-784

1382-1382

Sultan Ahmed

-

782-813

1382-1410

Şah Veled

-

813-814

1310-1411

*



GÜRGÂNÎLER/ TİMURİLER

تيموريان



Emirler

Unvan ve izahat

Yıl(H/K)

Yıl(Miladî)


Emir Timur


Sahip-Kırân

771-807

1369-1404

Sorğutmuş سورغتمش ve Mahmut

-

771-800

1369-1397

Halil

-

807-807

1405-1405

Şahruh

-

807-850

1405-1446

Uluğ Beg

-

850-853

1446-1449

Abdüllâtif

-

853-854

1449-1450

Abdullah

-

854-855

1450-1452

Ebu-Saîd

-

855-878

1452-1467

Ahmed

-

878-899

1467-1493

Mahmud

-

899-900

1493-1494

Karmaşa dönemi

-

900-906

1494-1500

Yerel Emirler:










İbrahim Sultan

(Belh ve Loristan’da)

812-838

1409-1437

Ebül-Kasım BAbür

(Horasan ve Fars’da)

854-861

1450-1457

Âlâü’d-Dövle CAbir

(Rükneddin Vezir)

851-865

1448-1461

Sultan Muhammed

(Kum’da)

807-817

1404-1414

Mahmud

(Horasan’da)

861-863

1475-1479

Ebül-Gazî Hüseyin Baykara

(Gürgân ve Mazenderan’da)

863-912

1459-1506

Kuçkuncu Han

(Şeybânî emiri)

916-937

1510-1530

*


Kara-Koyunlu Emirleri

قره قويونلو / قره قويونلى




Emirler

Yıl(H/K)

Yıl(Miladî)


Bayram Hoca




1351-1380

Kara-Mehmed

780-790

1378-1388

Kara-Yusuf

790-802

1388-1400

Emir Timur’un batıya harakâtı

802-808

1400-1405

Kara-Yusuf (yeniden)

808-823

1405-1420

Kara İskender

823-841

1420-1438

Cihanşah

841-872

1438-1467

Hasan Ali

872-874

1467-1468

Batı İran’da İlhanlıların vârisi olma iddiasıyla siyasi mücadeleye giren diğer bir güç de Celayirliler idi (1340-1431). Celayirli hâkimiyetine, Hicri VIII/ XIV. yüzyılın sonlarından itibaren iyice güçlenen Kara-Koyunlu Türkmenleri tarafından son verildi. Çobanoğulları ve Celayirliler, Azerbaycan’da İlhanlı mirası için mücadele ederken, Orta ve Güney İran’ın hâkimiyeti Încûlar ve MuzaffeRiler arasında paylaşıldı. Încûlar (1303-1357), hanedanın son üyesi Şeyh Ebu İshak’ın 754/1353 yılında Muzafferilerden Mübarizeddin Muhammed tarafından öldürülmesine kadar Fars ve Güney İran’ın hâkimiyetini elinde tuttu ellerinde bulundurdu. Moğol istilası esnasında Horasan’dan Yezd’e hicret ederek, Yezd Atabegleri’nin hizmetine giren bir aileden gelen Muzafferiler (1314-1393), Orta ve Güney İran’a hâkim oldular ve Timur tarafından ortadan kaldırıldılar.

İlhanlı devletinin çöküşü sırasında Toga Timur’un hâkimiyetinde bulunan Horasan, bu yıllarda Serbedarilerin yönetimine girdi. Şii karakter taşıyan bu sosyal ve siyasi muhalefet hereketinin ilk merkezi Sebzivar’dı. Hareket, kısa sürede Horasan’ın diğer şehirleriyle Mazenderan, Gilan ve Kirman’a kadar yayıldı. 1336-1386 yıllarında muhtelif reislerin rehberliğinde Horasan ve Mazenderan gibi İran’ın doğu ve kuzey bölgelerinde etkili oldu. Bölgedeki istikrarsızlık ve adaletsizliğe bir tepki olarak ortaya çıkan Serbedaran hareketi de adil ve istikrarlı bir düzen kurmayı başaramadı. Timurlular tarafından yıkıldı. İlhanlılardan sonra İran’da ortaya çıkan bir hanedan olan Kertlerin hâkimiyeti de (1245-1389) İlhanlıların diğer siyasi halefleri gibi bölgesel hâkimiyetten öteye gidemedi. Bunların iktidarına da Timur tarafından son verildi.

Çağatay Hanlığı’nın zayıfladığı bir dönemde duruma hâkim olan Timur, Güney Horasan’daki Kert, Sebzivar’daki Serbedari ve Horasan’daki Toga Timur yönetimine son verdikten sonra batıya ilerleyerek Irak-ı Acem (Irak-ı Azerbaycan) ve Azerbaycan’a girdi. Hicri 794/ 1392 yılında başlayan ve beş yıl süren sefer sırasında Mazenderan ve Irak-ı Acem şehirlerini ele geçirerek, Güney İran’daki Muzafferi hâkimiyetini de sonlandırdı. Böylece Timur’a batı fütuhat yolu açılmış oldu. Kuzeyde Toktamış Han, batıda Osmanlı, güneyde Memluk kuvvetlerini mağLub eden Timur, Maveraünnehir’i Akdeniz’e bağlayan büyük bir imaparatorluk kurdu. Çin seferi esnasında Hicri 807/ 1405’de ölümünden sonra imparatorluk taht kavgalarının içine pençesine düştü. İç mücadelelerin ardından Horasan genel valisi Şahruh babasının tahtını ele geçirdi. Hâkimiyetini tanımayan yeğenleri İskender bin Ömer Şeyh’ Şehy’e karşı Isfahan’a ve Baykara bin Ömer Şeyh’e karşı Fars’a sefere çıkdı. Bu seferlerin ardından Kirman’ı idaresi altına aldı. İmparatorluğun doğusu ve Orta İran Şahruh’un hâkimiyetine girdi. Batı İran’da Timurlu yönetiminin temsilcisi Ebu Bekir bin Miran Şah, Timur tarafından tahtı gaspedilen Celayirlilerden Ahmed bin Üveys ve Kara-Koyunlular’dan Kara-Yusuf’un saldırısına maruz kaldı. Hicri VIII/ XIV. yüzyıl sonlarına doğru Azerbaycan’daki son Moğol bakiyelerinin Türkleşmesiyle Batı İran’ın etnik yapısı yeniden Türklerin lehine döndü. Türkmen kitleleri, İlhanlı devletinin yıkılmasının ardından güçlerini Van ile Urumiye gölünün kuzeyinde hissettiren, daha sonra Tebriz’e hâkim olan Kara-Koyunlular’ın etrafında toplandı. Şahruh, Azerbaycan’daki bu Türkmen nüfuzunu kırmak için Hicri 823/ 1420, Hicri 833/ 1430 ve Hicri 838/ 1435 yıllarında üç defa batıya yürüdü. Ancak onun imparatorluğun batısını hâkimiyet altına alıp, Türkmenleri hizaya sokma girişimi sonuçsuz kaldı. Muhammed bin Baysungur’a karşı giriştiği bir sefer sırasında Rey’de öldü (H.850/ 1446). Şahruh’un ölümü üzerine başlayan taht kavgası sırasında Horasan ve Doğu İran büyük tahribata uğradı. Bu karışıklıklara son vermek isteyen Uluğ Bey, oğlu Abdüllatif tarafından katledildi (853-1449). Uzun mücadelelerden sonra Ebu Said Mirza Han tahta çıkmayı başardıysa da hâkimiyeti Maveraünnehir, Horasan, Mazenderan ve Kuzey Afganistan’ı aşamadı. Batı İran’da durum bundan farklı değildi. (Osman Gazi Özgüdenli, İA, “İran” maddesi ‘Fetihten Safevilere Kadar’, s.399; Servân/Yüzbaşı Ahmed KEyvanpur, Tarih-i Umumî Azerbaycan, s.24-25; J.H.Kramers, İslam Ansiklopedisi, MEB, “İran” maddesi, Tarihî ve Etnografik Bakış, , s.1013-1030)


*


Ak-Koyunlu Emirleri

آق قويونلو





Yüklə 9,25 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   6   7   8   9   10   11   12   13   ...   430




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©muhaz.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin