Dr. Recep Albayrak Türklerin İranı

(Farsi-Medan/ Farsça bilmez)

Amele	Arab-Gavmiş
Arab-Gavmiş Famur	Bohlullu (Farsça metinlerde→Behlülî)
Çobankara (Farsça metinlerde→Şabankâre)	Darğa Lekeş
Deññizli	Doğanlı
Gara Mir-Şamlı	Gercai
Kasımlı	Kelbeli
Keranlı	Lek
Lor	Maçanlı
Merkezi Darğa	Morol
Musullu	Ovlad
Şeybani	Tevabe’
Tevelleli	Zerger
Zöhrablı

(Sazman-ı Bername ve Büdce-i Fars ‘Nümudar-ı Sazman-ı İctİmaî Îl-i Kaşkai’; Dr.Muhammed Keyanî, Kaşkayı Folklor Materyalleri; Dr.M. Keyanî’nin listelerinde ilave olarak bulunan tire/ cemaatler (*) işareti ile gösterilmiştir)
Dere-Şörlü/ Dere-Şorlu, Şeşbeyli, Keşköllü, Amele/ Әmәlә ve Farsi-Medan tayfalarına ait tire listeleri incelendiğinde, bazı tirelerin diğer listelerde de yer aldığı görülecektir. Farklı listelerde yer almalarına rağmen bunlar aynı tirelerdir. Eski dönemde bazı büyük tireler, savaşçı sayısı ve gücü esas alınarak, ilhan tarafından bölünüp, savunması zayıf olan sınırlarda yaylak tahsis edilmiştir. Böylece Kaşkayı-Yurt toprakları daha sıkı koruma altına alınmış, Lor-Bahtiyari gibi diğer illerin veya düşmanın (İngilizler) muhtemel saldırı ve işgallerinin önü baştan kesilmiştir. Örnek olarak Dere-Şörlü Venda’sına Lor-Bahtiyari sınırında, Keşköllü Venda’sına, Kûhgiluye sınırında yaylak tahsis edilmiştir. Tayyiblilerin bir bölümü Kaşkay-Yurt’un iç kesiminde Amelelerle birlikte yaşarken, diğerleri sınır bölgelerine yerleştirilmiştir. Bu tireler, nüfusu kalabalık olduğundan, diğer tirelere göre daha fazla savaşçı çıkarabiliyordu. Ayrıca tirelerin bölünmesinde, han/ kelânterlerin yönetEbileceği nüfus miktarı da dikkate alınmaktaydı.

Büyük Şahseven İli’nde de Kaşkayılarda olduğu gibi bazı tirelerdeki nüfus artışı, hanların yönetemeyeceği seviyeye ulaşınca, tireler ilhan ve hanların gözetiminde bölünerek, yeni han idaresine verilip yaylak ve kışlak tahsisi yapılmıştır. Bu nedenle aynı adı taşıyan tireye farklı tayfalar içerisinde rastlamak mümkündür. Şahsevenlerin konumu Kaşkayılardan farklıdır. Şahsevenlerin çevresinde oturan diğer illerin tamamı Türk olduğundan saldırıya uğrama ihtimalleri yok gibiydi. Şahsevenlerin savunma görevi, ülke savaşa girdiği zaman başlıyordu. Kaşkayların çevresinde, Türk Hamse İli hariç, çekişme içerisinde oldukları Arap, Fars, Lor ve Lor-Bahtiyari gibi gayrı Türk il ve aşiretler yaşamaktaydı. Haliyle günümüzde eski çekişme ve saldırılardan söz edilemez.

Türkistan’dan ve/ veya Türkistan hududundan (Horasan) Kaşkayı-Yurt’a gelen BulVerdilerden (Abivertli/ Ebiverdi) bir bölümü Türkistan’da olduğu gibi yerleşik düzeni tercih edip, köy ve kasabalar kurmuştur. Diğer bölümü ise, kendi arzuları ile yerleşik hayatı terkedip, Kaşkayı ilhanının kendilerine tahsis ettiği yaylak ve kışlaklar arasında göçer/ devlet-gez yaşama geçmiştir. Bulverdiler, yerleşik şehir hayatından göçer/ devlet-gez hayata geçen Türkler için dikkat çekici örneklerden biridir.

*

Yönetim Erki

Geçmiş dönemde il/ ulusa bağlı tayfalar, “İlhan” tarafından yönetilirdi. “İlhan”, Zahiren merkezî hükümet tarafından atanırdı. Gerçekte “Canihanlı” hanedanı mensubu olması şarttı. Bu hanedana mensup olmayan hiç himse ilhan olamazdı. “Canihanlı/ Cani Hanlı” adını taşıyan İlhan ailesi, Beş Kaşkayı tayfasından hiçbirine mensup değildir. Ancak Canihanlı erkekleri evliliklerini Keşöllü tayfası kızları ile yaptığı için sadece Keşöllülerle akrabadır. Tayfalar, Canihanlı hanedanına mensup dirayetli bir kişiyi ilhan seçer, merkezî hükümete de onaylamak düşerdi.

Canihanlıların asaletleri, soylulukları tartışılmazdır. Dünya genelindeki soylu ailelerle boy ölçüşEbilecek şecereye sahiptirler. Benzer hanedanlar, Anadolu’da olduğu gibi, diğer Türk illerinde bugün dahi mevcuttur.

Canihanlı hanedanının “Şahlu” kökenli olduğu konusunda bilgiler bulunmaktadır. Bildiğimiz üzere Şahlu tiresi Afşar’dır. Bu hanedana bağlı hanların Kaşkayı ilhanlığına getirilmesi Safevi dönemine rastlamaktadır. Şahlu olduklarına dair kesin hükme varabilmek için vakit henüz erkendir. İtiraz edilmeyecek belgelere ve bu konuda akademik çalışmalara ihtiyaç vardır.

İlhan, kanun ve nizamdan sorumlu olmanın yanı sıra, vergi toplamakla da yükümlüydü. Her tayfanın yönetimi için bir “Han/ Kelânter” tayin eder. Hanlar, tayfa/ aşiretlerini idare etmenin yanı sıra, aşiretin mülkünü yönetir ve göçün sağlıklı sonuçlanmasına nezaret ederdi. Ayrıca ilhanın buyruklarını yerine getirirdi. Tireler ise, “Bey” tarafından yönetilirdi. Han, ilin geleneklerine uygun olarak vergileri toplamak ve İlhan’ın verdiği direktifleri uygulamakla yükümlüydü. Kaşkayı ilindeki yönetim erki aşağıda gösterildiği gibidir:

Büyük Kaşkayı İlinin Yönetim Erki