Dr. Recep Albayrak Türklerin İranı

-ÂRamîler (Sâmî)

Sâmî/ Semitik dillerden ÂRamİce konuşan bir topluluktur. m Ö. 2.500-900 yılları arasında Arabistan’dan Babil ve Asur (Aşur) ülkelerine, yani Mezopotamya’ya göç etmişlerdir. m Ö. XIII. yüzyılda ÂRamî göçerleri Mezopotamya’da eyalet kurmuş ve daha sonra Asur devletini yıkarak, Suriye’ye yayılmışlardır. Fenikelilerin dışında, ticarette büyük başarı elde eden tek Sâmî halk ÂRamîler, m Ö. IV. yüzyıldan itibaren uygar komşularının ülkelerine yayılmaya başladılar.

Bugün Huzistan’daki Basra Körfezi kıyıları, Karun ve Kerhe ırmağı kenarında Mandeî ÂRamcası konuşan çok küçük bir ÂRamî azınlığı yaşamaktadır. Ayrıca Kürdistan’da ÂRamî toplulukların varlığı bilinmektedir.

ÂRamca, Batı Asya’nın Hami-Sâmî dilleri ailesine mensup, Hz.İsa zamanında Filistinde de konuşulan dildir. Aynı dil ailesinden Kenan/ Kan’an dilini sıkıştırarak, m Ö. I. yüzyılda doğuda geniş bir alana yayıldı. I. yüzyılın ikinci yarısında Arap dili tarafından sıkıştırılmaya başladı. Hehâmeneşî devleti zamanında imparatorluğun resmi dillerinden biri oldu.

Peygamber Mani’nin yedi kitabından altısı bu dilde, diğeri ise Pehlevice yazılmıştır. Mani’nin (216-274 Babil) ana dili ÂRamca idi. Hahâmeneşîler, devlet yazışmalarında ÂRamî dilini kullanmıştır. ÂRamî yazısı, Sâmî Asur İmparatorluğu döneminde uluslararası bir konum kazandı. ÂRamî yazısının kökeni Fenike yazısıdır. Bu yazı, zamanla bütün Sâmî dilli ülkelere yayılmıştır. Hehâmeneşî devleti, ardından gelen Eşkani (Part) ve müteâkip Pehlevi yazısı ÂRamî kökenlidir. Mani, ÂRamî yazısını değiştirerek, “Mani” adı verilen bir yazı icat etti. Çeşitli Pehlevi yazılarının tamamının kökeni, Kuzey Sâmî yazılarıdır. Bunlardan başka Soğd, Moğol, Uygur, İbranî, Asuri ve Arap yazılarının kökeni de ÂRamî yazısıdır.

“Hezvâreş” adı ile büyük bir ÂRamİce sözcük kümesi, Pehlevi diline girmiştir. Pehlevice (Eşkani=Part/ Partî, Sasani=Pars/ Parsik) metinler, Avesta (Zend), İslam öncesi ve sonrası metinlerde, ÂRamİce kökenli binlerce sözcük vardır. Bu sözcüklerin kökeni, ÂRamİce’nin yanısıra Asuri , İbranî, Babil ve Akad dillerinde aranmaktadır. (Rafael Blaga, İran Halkları El Kitabı, s.135-366; Abd’ür-Reza Ferecî ve coğrafya heyeti, Coğrafya-yı Kâmil-i İran)