Dr. Recep Albayrak Türklerin İranı



Yüklə 9,25 Mb.
səhifə7/430
tarix07.01.2022
ölçüsü9,25 Mb.
#82928
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   ...   430
“Babek Kalesi Yürüyüşleri”nin, Azerbaycan Türkleri’nce; Ermeni katliamları, Karikatür Krizi, Anayasa’nın 15. maddesine göre Türkçe’nin sebest bırakılması gibi hususların dile getirmesine vesile olduğu belirtilmektedir. (http://azer-baycan.blogspot.com, 1 Şubat 2010, Babek’in Yaşamı ve Hareketi, Oğuz Afşarlı, Günaztac; http://www. gunaskam.com; http://is-is.facebooc.com; http://azadtribun.net/338.pdf)
*


TahiRiler/ TahiRiyân

طاهريان



Tahir

H.206-207/ M.822-823

Talha bin Tahir

H.207-213/ M.823-829

Abdullah bin Tahir

H.213-230/ M.829-845

Tahir bin Abdullah

H.230-248/ M.845-862

Muhammed bin Tahir

H.248-259/ M.862-873

*


SaffâRiler/ SaffâRiyân

صفاريان



Yakub Leys SaffâRi

H.259-265/ M.873-879

Ömer Leys SaffâRi

H.265-288/ M.879-901

.*


Deylemiler Ziyaroğulları/ Deyâlime Âli Ziyar

ديالمه آل زار

H.316-462/ M.928-1070


Merdâvİc bin Ziyar مردآويج بن زيار

H.316-323/ M.928-935

Voşmgir bin Ziyar

H.323-357/ M.935-968

Bistûn bin Voşmgir بيستون

H.357-366/ M.968-977

KAbus bin Voşmgir

H.366-403/ M.977-1013

Menuçehr bin KAbus

H.403-420/ M.1013-1029

EnûŞirevân bin Menuçehr

H.420/ M.1029

Darâ bin KAbus

H.420-424/ M.1029-1033

EnûŞirvân انوشيروان

H.424-426/ M.1033-1035

KeyKavus bin İskender

H.426-434/ M.1035-1043

KeyKavus

H.434-441/ M.1043-1050

Cihanşah

H.441-462/ M.1050-1070

*


Samani Emirleri

امراى سامانى




Emirler

Yıl(H/K)

Yıl(Miladî)


I.Nasr bin Ahmed

261-279

874-892

İsmail bin Ahmed

279-295

893-908

Ahmed bin İsmail

295-301

908-914

II.Nasr bin Ahmed

301-331

914-943

I.Nuh bin Nasr

331-343

943-955

I.Abdülmelik bin Nuh

343-350

955-961

I.Mansur bin Nuh

350-366

961-977

II.Nuh bin Mansur

366-387

977-997

II.Mansur bin Nuh

387-389

997-999

II.Abdülmelik

389-389

999-999


*


Âli Buye Emirleri (Deylemi) –I

Fars


امراى آل بويه (ديلمى)


Emirler

Unvan(I)

Unvan(II)

Yıl(H/K)

Yıl(Miladî)


İmad’üd-Dövle

Ebül-Hasan

Ali

320-338

932-949

Azud’üd-Dövle

Ebu-ŞüCa’

Hüsrov

338-372

949-982

Şeref’üd-Dövle

Ebül-Fürûş

Şirdîl

372-379

982-989

Samsâm’üd-Dövle

Ebu-KAliCar

Merzbân

379-388

989-998

Bahâ’üd-Dövle

-

Melik-i Irak

388-403

998-1021

Sultan’üd-Dövle

Ebu-ŞüCa’

-

403-415

1021-1024

İmad’üd-Dövle

Ebu-KAliCar

Merzbân

415-417

1024-1026

Ebu-Nasr

Hüsrov/Hüsrev

Firuz-Rahîm

417-440

1026-1048

*


Âli Buye (Deylemi) Emirleri-II

ديالمه آل بويه




Emirler

Unvan(I)

Unvan(II)

Yıl(H/K)

Yıl(Miladî)


Muiz’üd-Dövle

Ebül-Hasan

Ahmed

320-356

932-967

Izzü’d-Dövle

-

Bahtiyar

356-367

968-977

Azud’üd-Dövle

-

Melik-i Fars

367-372

977-982

Şeref’üd-Dövle

-

Melik-i Fars

372-379

982-989

Bahâ’üd-Dövle

Ebu-Nasr

Firuz

379-403

989-1012

Sultan’üd-Dövle

-

Melik-i Fars

403-

1012-

*


Âli Buye (Deylemi) Emirleri-III


Emirler

Unvan(I)

Unvan(II)

Yıl(H/K)

Yıl(Miladî)

Rükn’üd-Dövle

Ebu-Ali

Hasan

320-366

932-976

Muîz’üd-Dövle

Ebu-Mansur

Melik-i Isfahan

366-366

976-976

Fahr’üd-Dövle

Ebül-Hasan

Ali

366-387

976-998

Mecd’üd-Dövle

Ebu-Talip

Rüstem

387-387

998-998

Şems’üd-Dövle

Ebu-Tahir

Melik-i Hemedan

387-412

998-1021

Bahâ’üd-Dövle

Ebül-Hasan

-

412-414

1021-1023

*


Kâkûye (Kâkûî) hükümdarları


HükümDarlar

Unvan(I)

Unvan(II)

Yıl(H/K)

Yıl(Miladî)


Âlâ’üd-Dövle

Ebu-Cafer

Muhammed

398-433

1007-1041

ZaHir’üd-Dövle

Ebu-Mansur

Feramerz

433-443

1041-1051

*


Musâfiryân Silsilesi ve Azerbaycan Revvâdîler SüLalesi

سلسله مسافريان وسلسله رواديه آذربايجان




Merzibân bin Musâfir

Vahsûdân وهسودان

Muhammed bin Vahsûdân

*


Gazneliler/ Gaznevîyân

سلسله غزنويان

H/K 351-597/ M.962-1202


Sebüktekin

H/K.351-387/ M.962-997

Sultan Mahmut

H/K.387-421/ M.997-1030

Sultan Muhammed

H/K.421-421/ M.1030-1030

Sultan Mes’ûd

H/K.421-432/ M.1030-1041

Sultan Mevdûd




Ali bin Mes’ûd




Abd’ür-Reşid




Ferruhzad




ZaHir’üd-Dövle İbrahim




Mes’ûd




Ebül-Feth Aslanşah




Behramşah




Hüsrovşah/ Hüsrevşah

H.582/ M.1186

Hüsrev Melik

H.597/ M.1202

III/ IX. yüzyılın ortalarından itibaren Abbasi Devleti’nin giderek zayıflaması Horasan ve Maveraünnehir’de İran asıllı ailelerin kurduğu mahallî hanedanların ortaya çıkmasına imkân verdi. TahiRiler, SaffâRiler, Samaniler ve Büveyhîler gibi hanedanlar, görünüşte Abbasi halifelerinin yönetimini tanımakla birlikte, gerçekte kendi hâkimiyetlerini güçlendirmek ve yaymak için çalıştılar. Bu hanedanlardan ilki Horasan’a hâkim olan TahiRilerdir (821-873). SaffâRiler (867-1003) Sistan, Mekran, Sind ve Kirman’ı ele geçirip Horasan’daki TahiRi yönetimine son verdiler. Samaniler (819-1005), Maveraünnehir’deki hâkimiyetlerini artırarak, SaffâRileri Horasan ve Orta İran’dan çıkarmayı başardılar. Sınırlarını Tabaristan’a kadar genişlettiler. Karahanlıların Maveraünnehr’i ele geçirmeleri, İran’da yaklaşık dokuz asır devam edecek olan Türk yönetiminin ilk habercisidir. Ancak Karahanlılar Horasan’a girmeyi başaramadılar. Samanilerin ardından Gazneliler (963-1186), uzun mücadelelerden sonra Irak-ı Acem’den (Cibal) Hindistan’a kadar uzanan geniş bir alanda hâkimiyet kurdular. Dandanakan’daki mağlubiyetlerinin (431-1040) ardından Horasan ve Sistan’ı Selçuklulara terk etmek zorunda kalan Gazneliler, bugünkü Afganistan’da yönetimlerini yaklaşık birbuçuk asır daha devam ettirdiler.



Hazar denizinin güneybatı sahilindeki Deylem bölgesinde ortaya çıkan Büveyhîler (932-1062), Irak-ı Acem’de otoriteleri artık iyice sarsılan AbbâSileri İran’dan tamamen söküp atmayı başardılar. Deylem bölgesi, dağlık coğrafi yapısı sayesinde uzun süre Arap akınlarına direnmiş ve özgün kültürünü muhafaza etmişdir. Bölge, AbbâSilerden kaçan Hz. Ali soyundan gelen şahsiyetlerin çalışmaları neticesinde Hicri III/ X. yüzyıldan itibaren Zeydiyye gibi Şii muhalefet cereyanlarının etkisine girmiştir. Büveyhîlerin kurucusu İmad’üd-Dövle Ali bin Büveyh Rey, Kerec ve Isfahan’ı ele geçirdi ve şehrin hâkimiyetini kardeşi Hasan’a verdi. Isfahan’ı kendisine merkez yapan Hasan, uzun süren savaşlardan sonra Irak-ı Acem’deki hâkimiyetini güçlendirmeyi başardı. Bu sırada diğer kardeşi Ahmed, hilâfet merkezi olan Bağdat’a hâkim oldu (H.334/ 946). Büveyhî hanedanının seçkin siması olan Azud’üd-Dövle Irak-ı Acem , Fars, Kirman, Irak, El-Cezîre ve Umman’ı yönetimi altına aldı. Ancak ölümünden sonra başlayan taht mücadeleleri Büveyhî devletini zayıflattı. Hicri V/ XI. yüzyıl başlarında iyice zayıflamış bulunan bu devlet, önce birkaç parçaya bölündü, ardından Büyük Selçuklular tarafından hâkimiyetlerine son verildi.

Bunların dışında Hicri IV-VI/ IX-XII. yüzyıl İran tarihinde pek çok küçük mahallî hanedan göze çarpmaktadır. Tabaristan ve Gilan’da Bâvendîler, Deylem ve Azerbaycan’da MüsâfiRiler (SâLaRiler ve KengeRiler), Azerbaycan’da Revvâdîler, Tabaristan ve CürCan’da ZiyaRiler, Arân ve çevresinde Şeddâdîler hâkimiyet kurdular. Aslen Deylemi olan, Büveyhîlerle akrabalığı bulunan Kâkûye/ Kâkûîler, Büveyhîlerin iç karışıklığından istifade ile Isfahan’ı ele geçirip, bazen müstakil, bazen da Gazneli ve Selçukluların vassalı olarak yaklaşık elli yıl süreyle Irak-ı Acem’de hâkimiyeti ellerinde tuttular. (Osman Gazi Özgüdenli, İA, “İran” maddesi ‘Fetihten Safevilere Kadar’, ss.397; Servân/ Yüzbaşı Ahmed KEyvanpur, Tarih-i Umumî Azerbaycan, s.20-22; J.H.Kramers, İslam Ansiklopedisi, MEB, “İran” maddesi, Tarihî ve Etnografik Bakış, , s.1013-1030)

*


Büyük Selçuklu Sultanları

سلجوقيان




Yüklə 9,25 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   ...   430




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©muhaz.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin