Dr. Recep Albayrak Türklerin İranı

Başörtü: “Çargat” denilen üçgen şeklindedir. Örtüldüğü zaman ucu bele kadar uzanır. Ayrıca “Yaglıg” adı verilen ve mendil olarak kullanılan çevreler de vardır. Bu bizdeki “yağlık”tır. Çargat örtüldükten sonra, başa ayrıca renkli başka bir örtü bağlanır. Bunun uçları arkadan bele kadar uzanır.

Ege Yörük/ Türkmen hanımlarından evli olanlar başlarına “Al” bağladıkları gibi, Kaşkay kadınlarının da bağladığı benzer renkli kumaşlar bellerine kadar sarkar. Bunlardan bazıları boncuk işlidir. Alevi Yörük/ Türkmenler ise yeşil, kırmızı ve mor renkli ipek bağlar ve bellerine kadar sarkıtır. Giydikleri yırıklı da denen üçeteklilerin kutnu kumaşlardan birinin adı “Oniki İmam Yolu”dur. Başa bağlanan “al”lar ve don/ şalvar yapılan “al basma” kumaşlar nazara, “al/ al karsısı basmasına”, yani şeytan şerrine karşı geleneksel korunma yöntemidir. Hem Türkiye, hem de Türkiye dışında Türk illerinde yaygın bir gelenektir.

Arkalık: “Arxalıq” adı verilen yarım ceket şeklinde olup, renkli kumaş veya değişik renkli kadifeden dikilir.

Ege Türkmen/ Yörüklerinde de arkalık vardır. Yalnız biraz uzuncadır. Pamukla beslenir ve soğuktan korunmak amacıyla giyilir. Bele kadar olana libâde/ ilbâde derler. Kol ağızları ve yanları işlidir. “Koca Ana” denen yaşlı kadınların dize kadar uzanan “karalı kumaş” da denen gazDareden dikilme yün ve pamukla beslenmiş arkalıklarına ise, “abdestlik” de denir.

Kaşkayı arkalıklarının yakaları, kol ağızları, bel hizasındaki kenarları sırma ile işlidir. Arkalığın kol ağızları, altındaki gömleğin süslü kol ağızlarının görülEbilmesi için birkaç santim kısa dikilir.
Etek: “Tuman” adı verilen bol kırmalı etek, topuklara kadar uzanır. Çiçekli ince kumaştan yapılır. Kaşkayı kadınları, üç-dört eteği üst üste giyer. Düğünlerde bu sayı altı-yediye kadar çıkar. Bir etek, yaklaşık yirmi metreden çıkmaktadır.
Ayakkabı: Kaşkayı kadınlarının giydiği “Keleş” adı verilen ayakkabının üstü renkli, erkeklerinki düz kumaştır. Bu ayakkabılar Şiraz ve Abade kentlerinde imal edilir. Kadın ayakkabılarının kumaş dokuması pembe renkli iplik veya ipekli dokumadır. Tabanları, çirişlenmiş kalın dokumalardan yapılır. Bunlar önce birbirine yapıştırılarak sağlamlaştırılır, daha sonra dikilir. Taban için gön de kullanılır. Mumlu sicimle dikilir.
Süslenme: Kaşkayı kızları ile kadınlarının saç şekilleri ve zülüf bırakma adetlerinde farklılıklar vardır. Saçlarını arkadan ikiye ayırarak örerler. Örgü sayısı fazla olabilir. Zülfü sadece yeni evlenen genç hanımlar bırakır. Börk ve başörtünün yanlarından yanaklara doğru sarkıtılır.

Zülüf, zarif şekilde kesilir. Gül suyu ve çeşitli ıtırlı bitkilerden hazırlanan usareler sürülür. Uçuşmaması için yUmurta akından istifade edilir.

Evlenen hanımlar kaşlarını almazlar. Ancak gözlerine sürme çekerler. Bahar ve yaz çağında alın ve gerdanlarına çeşitli kır çiçekleri takarlar.

Sürme, koyun kuyruğu yağı yakılarak elde edilir. Batı Anadolu’daki Türkmen/ Yörük kadınları da benzer şekilde elde eder. Buna “Yağlı kara” da denir. Göze yakıldığında/ sürüldüğünde koyak girer. Koyun kuyruğu güçlü ateşte yakılır. Üzerine bir tepsi veya teneke tutularak, isin birikmesi sağlanır. Tepsi soğuduktan sonra bıçak yardımıyla sürme kutusuna alınır. Kemik sürmelik yardımıyla sürülür. Haliyle pazardan satın alınan sürme de kullanılmaktadır.

Erkek Giyimi:
Külah: Erkeklerin kullandığı börkler, keçeden hazırlanır. İki bölüm halindedir. İç kısmın başa gelen bölümü bombeli, dış kısmı kenarlardan dışa doğru ve dik olarak baş tavanına eşit seviyede kıvrık, ancak dışa doğru açıktır. Dış bölümün öne gelen kısmı, birkaç parmak üstten yarım daire şeklinde kesiktir. Eski Türkistan başlıklarına benzeyen kadim Türk başlığı formundadır.

Gerek İranlı, gerekse bazı doğubilimciler, Kaşkayı hanlarının Pehlevilerle aralarındaki gerginlikten ötürü aşiret erkeklerine Keyan tacına benzer şapka/ börk giydirerek, her bir Kaşkay’ın Keyan şahları kadar soylu olduğunu vurgulamak için nispet olsun diye bu başlığı giydirdiklerini kaydeder ki, bu tespit doğru değildir. Ancak Kaşkayıların soyluluğuna söylenecek söz yoktur. Bu kadim Türk börk formudur. Keçe olması nedeniyle kışın soğuktan, yazın ise güneşten koruma özelliğine sahiptir. Fötr şapkanın Türk formu diyebiliriz.

Gömlek: Kaşkayı erkeklerinin giydiği gömlek/ köyneklerin şekli, Lor ve Bahtiyarilerinki ile aynıdır. Boyu diz altındadır. Gömlek saten cinsi bir kumaştan olup, genellikle siyah ve beyaz renkler tercih edilir.