Dr. Recep Albayrak Türklerin İranı

32.Kirmanşah/ Bahteran Bölge Valiliği

استان كرمانشاه ـ باختران

Merkezi: Kirmanşah
Tarihi kayıtlarda Kirmanşah’daki Gumbâdene kentinden bahsedilir. Bu şehir, Sasani Padişahı IV. Behram’a nispet edilir. Kardeşi III-ncü Şapur, Kirman’ın yönetimini ele geçirdikten sonra, kendisine Şah-ı Kirman yahut Kirman-Şah adı verildi. İslam’dan sonra muarreb olarak buraya GırmSin/ GırMaSin/ GırMaşîn dendi. “Bahteran” adı, “Batıdaki şehir” anlamındadır. Selçuklular döneminde Kirmanşah/ Bahteran kenti imar edilmiştir.

Nadir Şah Afşar, Kirmanşah’ta metruk haldeki Şehr-i Viran kalesini yeniden yaptırmıştır. Kacar hanedanı döneminde, batı Vilayetlerinin merkezi yapılarak buraya bir vali tayin edilmiştir. Feth-Ali Şah, Osmanlı sınırına yakınlığı nedeniyle stratejik bir konuma sahip olan Kirmanşah’ta oğlu Muhammed Ali Mirza Devletşah’ı ikamete memur etmiştir. Kirmanşah, zaman zaman Osmanlılarla İranlılar arasında el değiştirmiştir.

Kirmanşah’ın halkı Kürt olup Şii, Sünni, Ehl-i Hakk ve Gurân/ Gôrân mezheplerine mensuptur. Bahteran kenti; Merkezî, Sahne ve HerSin olmak üzere üç nahiyeden oluşmaktadır. Sahne halkının dili Kürtçe’dir. Ancak Hudabendelu köyü halkı Türk ve Türkçe konuşmaktadır. Halkı Şia ve Ehl-i Hakk’tır. Şia olan HerSin nahiyesi halkı, Lorca ve Lekçe konuşmaktadır.
Kirmanşah’a Bağlı Şehirlerin Sosyal Yapısı
Sungur: Şehir merkezi halkı ve bazı köyleri Türk olup, Türkçe konuşmakta, Kürdistan’a yakın köylerde Kürtçe konuşulmaktadır. Türkler, Alevi/ Kızılbaş, Kürtler ise Sünni’dir. Sungur, Cibal Azerbaycan şehirlerindendir. Hemedan Türk muhiti içerisinde mütalaa olunur.

Kasr-ı Şirin: Kürtçe konuşan halk, Ehl-i Sünnet ve Ehl-i Hakk inancına sahiptir.

Pave (OraMaNat/ AvRaman/ Avramanat): Kürtçe’nin HuRamî ve Cafî lehçelerini konuşan halk, Ehl-i Sünnet ve Ehl-i Hakk inancına sahiptir.

İslamabad (Şahabad-ı Garb): Daha önce burası Harunabad isimli bir köydü. Hicri 1314/ 1896 yılında adı Şahabad olmuş, rejim değişikliğinden sonra İslamabad’a çevrilmiştir. Halkı Şia ve Ehl-i Hakk olup, Kürtçe konuşmaktadır.

Kengâver: Anahita mAbedinin bulunduğu tarihi bir kenttir. Son savaşta Araplar tarafından viran edilmiştir.
Kirmanşah/ Bahteran il/ ulusları:
Gurân/ Gôrân il/ ulusu: Daha önce Gulhanî ili olarak anıldığı rivayet edilmektedir. Diğer bir rivayete göre, Gulhanîlerin Gôrân ilinin bir parçası olduğu kabul edilir. Gôrân ili; -Bivnîj, -Şabankâre (Çobankara), -HaydaRi ve -Tüfenkçî kabilelerinden oluşmaktadır. Bildiğimiz üzere Çobankaralar, diğer iller içerisinde karşımıza Türk tiresi olarak çıkmaktadır. Dilleri Türkçe’yi koruyup korumadıkları bilinmemektedir.

Zûle il/ ulusu: -Halvendî, -Şeh-NazaRi, -Zengene, -Kel-kel(Rahîmî), -Sayax, -Kelvendî ve -BagıRi tayfalarından oluşur.

Sencabi il/ ulusu: Sencabiler, Nadir Şah Afşar zamanında Şiraz’dan buraya göçürülmüştür. Kacar döneminde bu ilin süvarileri yakalarına sincap postu taktıkları için “SéncABi/ SincABi süvarileri” ve “SéncAb-pûş/ Sincap postu bağlayan” adı ile anıldıkları rivayet edilir. Kirmanşah/ Bahteran kenti çevresinde 180 pare köyleri bulunmaktadır. Kürtlerden farklı bir boydur.

Kelhor il/ ulusu: Bahteran bölge valiliğinin büyük il/ uluslarından biridir. -Tirkâşvend, -Bâz-zede, -Kemrénd, -Bâlvend, -Zerdelân, -BabaCani, -Gubadi, -Cumîr (Ucmur/ Cumhur) tirelerinden ibarettir..

Kirmanşah/ Bahteran bölge valiliği halkının büyük bölümü Kürt olmakla beraber, Gulât-ı Şia, yani Gôrân inancına sahiptir. Bu özellikleri ile Sünni Kürdistan Kürtleri’nden ayrılmaktadır. Hatta Sünni Kürtlerin, Gôrânları “tekfir” ettiklerini ifade edebiliriz. Bölge Gôrânları, Kızılbaş Azerbaycanlı Kara-Koyunluları kendilerine daha yakın görmektedir. Âyin-i Cemlerinde Türkçe novhalar da okumaktadırlar. Şah rejimi yıkıldıktan sonra, kendilerine yakın gördükleri Ayetullah Şeriatmedari’yi korumak üzere Tebriz’e akın etmişlerdir. Hazret, Alevi/ Kızılbaş ve Goranların tekfir edilmelerine mani olmuş, bu inanç sahiplerinin iman dairesi içerisinde olduklarını ısrarla savunmuştur.

Sungur ilçesi ve bazı köyleri Türk’tür. Bunun yanı sıra Kirmanşah şehir merkezi ve çevresinde Türk yerleşimleri bulunmaktadır. Şehirlerde, Yahudi azınlığa mensup insanlar da yaşamaktadır. (Coğrafya-yı Kâmil-i İran, 1.cilt, s.400-412)