Dr. Recep Albayrak Türklerin İranı

“Nadir Şah” adıyla tanınan Cihangir Nadir Şah Kırklu-Afşar’ın (Nadirkulu-Beg Kırklu/ Tahmasb-kulu) babası İmam-kulu Han’dır. Post dikicisi ve serban/ kervan sürücüsüdür. Nadir, Hicri 28 Muharremül-Haram 1100/ 1687 tarihinde, Horasan’ın Abivert kentinin Dere-i Nadire‘de (Bugün Deregez kenti/ Kelat-ı Nadiri/ Nadir Kalesi) dünyaya gelmiştir. Bazıları, Nadir Şah’ın doğum gününün bilinmediğini ifade eder. Çocukluk ve gençlik dönemi başlangıcında deve güderek vaktini geçirirdi. Birgün rüyasında kendisini devlet adamı olarak görmüş, rüya tabircisine gitmiştir. Tabirci, kendisinin şanlı bir emir ve fatih olacağını söylemiştir.

Nadir-Kulu’nun yaşamı ve serencamı detaylı şekilde yazıya geçirilmiştir. Askerî faaliyetlere başladıktan sonra, Safevi Şahı II. Tasmasb’ın hizmetine girmesi nedeniyle, bundan mülhem olarak “Tahmasb-Kulu Han” lakabını aldı. Kısa sürede Sipehsalar/ seraskerliğe yükseldi. Çok sayıdaki faaliyetlerinden sonra Isfahan’a Şah Tahmasb’ın yanına geldi. Kısa sürede tahta çıktı. (Mîrza Reşid Edîb’üş-Şuarâ, s.74-75)

Nadir Şah, Hicri 1160/ 1747 yılında Kürt eşkiyalara darbe vurduktan sonra, Hicri 15 cemaziyelahir 1160/ 10 Haziran 1747 Cumartesi günü Fethabad’a bağlı Murad-Tepe’de ordugâh kurdurdu. Çadırında sıkıntıdan ayağa kalktı. Daha sonra Horasan keçesinin üzerine oturdu. Sabahleyin bazı kişiler asılarak cezalandırılacaktı. Mirza Mehdi Han-Münşibaşı, listeye son şeklini vermek üzere huzurunda bulunuyordu.

Ordu komutanları, büyük bir tehlike ile karşı karşıya olduklarının farkında idiler. Nadir Şah’ın, daha önce gözlerine mil çektirdiği Muhammed Kerim Han-Beglerbegi’nin kardeşinin oğlu Keşikçibaşı Nadir Muhammed-Kulu Han Afşar-Kasımlu, kendi adını idam edilecekler listesinde görünce kan beynine sıçradı. Bir sene önce amcasının gözlerine mil çekilmesi nedeniyle Nadir Şah’a olan kini iyice alevlendi. Kesin kararını vererek Muhammed-kulu Han Afşar-Kasımlu, Muhammed Salih Han-Kırklu, Muhammed Han-Kacar, Musa Han-Ayrımlu ve Koca Beg-Gündüzlü ile anlaşarak, birlikte şahın otağına girdiler.

Nadir Şah, korku ile yatağından fırladı. Nadir Muhammed-Kulu Han Afşar-Kasımlu, teber adı verilen baltası ile ilk darbeyi vurdu. Muhammed Salih Han-Kırklu şiddetle yere devirdi. İkinci büyük darbe baltası ile Muhammed Han-Kacar’dan geldi. Ancak Muhammed-Kulu Han Afşar-Kasımlu üçüncü darbeyi vurmak yerine, eğik hançerini çekerek şahın hayatını sonlandırdı. Nadir Şah’ın öldürülmesinden sonra karışıklık ve fitne tüm ülkeye dalga dalga yayıldı. Bu sırada Urumiye hâkimi Feth-Ali Han Areşlu Afşar idi. (Ali Dehgân, Serzemîn-i Zerdüşt RıZaiye, s.374-375)

Nadir Şah’ın Eş ve Çocukları

Nadir Şah Afşar’ın on evlilik yaptığı söylenir. Evlilikleri ve çocukları şöyledir:

-Gülnisa: Deregez hâkimi Baba-Ali Beg Köseahmedlu’nun büyük kızı. Oğlu: 1. Rıza-Kulu Mirza

-Güherşad: Gülnisa’nın ölümü üzerine Deregez hâkimi Baba-Ali Beg Köseahmedlu’nun küçük kızı. Oğlu: 2. Nasrullah Mirza, 3. İmamkulu Mirza

-Kuçan Kürtlerinin reislerinden Şeker Beg Şehyvanlu’nun kızkardeşi

-Kuçan/ Çemişkezek ili reisi Sam Beg’in kızı

-Raziye Begüm: Şah Tahmasb’ın kız kardeşi. Daha önce Muhammed Şah Afğan ile evliydi.

-Gürcistan Valisi Tahmurs Mirza’nın kızı

-Cuki/ Şovki/ Şevki: Muhammed Hüseyn-Han Kacar’ın kızı

-Buhara Padişahı Ebül-Feyz Han’ın kızı. Oğlu: 4. Muhammedullah Han, 5. Cengiz Han

-Dağıstan Şamhalı Lezgi’nin kızı

-Hadice Sultan: Dağıstan Valisinin amcasının kızı.

Nadir Şah’ın on eşi ve beş oğlu olmuştur. (Seyyid Ali Mirniya, Serdaranî ez-Îlât ve Tavâif-i Deregez der-Hıdmet-i Mîhen, s. 50, 52)

*

Urmiyeli Mahfi Afşar’dan bir müstezad:

Fәridun
Gözәllәr padşahı Xan Fәridun

Xan Fәridun

Sәrir-ara-yı mülk-ü Can Fәridun

Xan Fәridun

Köñüllәrdәn alub sabr u qәrarı

İxtiyarı

Edübdü xəlqi sәrgәrdan Fәridun

Xan Fәridun

Salub şöhrәt cahanә xәtt u xalın

Məh cәmalun

Olub aşiqlarun heyran Fәridun

Xan Fәridun

Hәqiqet ey gözәl çox mәhliqasan

Dilrubasan

Rux u zülfü gül u reyhan Fәridun

Xan Fәridun

Yәqin olmaz pәrilәrdә bu halәt

Bu vәcahәt

Rux u zülfü, gül u reyhan Fәridun

Xan Fәridun

Qara zülfün üzündәn çәk kәnarә

Qıl nәzarә

Durub gör, müştәri hәr yan Fәridun

Xan Fәridun

Dutup Darün-Nәşat’ı hüsn-ü rüyun

Buy-u muyun

Olub mişk-i Xotәn әrzan Fәridun

Xan Fәridun

Zibәs nazükdü tükdәn mumiyanun

Əqdi canun

Lәtafәt tәxtinә sultan Fәridun

Xan Fәridun

Sәnә mәxfi degil “Mahfi” xıyali

Azr-ı hâli Ərz-i hali

Gәl et bir dәrdimә dәrman Fәridun

Xan Fәridun