Dr. Recep Albayrak Türklerin İranı

, Nuşirvan Mağarası.
Bocnurd

Yüzölçümü: 17.421 km²

Genel nüfusu: 278.818 (1996), Şehir merkezi: 134.835 (1996); 172.772 (2006)

Bağlı şehirler: Bocnurd, Raz (Cergelan), Hisar-ı Germhan

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Bocnurd

Raz ve Cergelan Raz

Germhan Hisar-ı Germhan

*Bocnurd’un yaklaşık %75’i Türk’tür.

*Bocnurd, “Buzancerd” kelimesinin tahrif edilmiş şeklidir. Kentin konuşlu bulunduğu yerin kuzeybatısında “Köhnekend” yerleşim birimi bulunmakta idi. (Mehr’üz-Zaman Novbân, Veche Tesmiye Şehrhâ ve RusTahâ-yı İran, s.27) Türk yazar ve araştırmacıları buraya ve bu bölgeye “Biryurd” ve “Afşaryurd” demektedir. Bocnurd, Aladağ eteğinde kuruludur. Bocnurd’un 7 km güneyinde, kükürtlü Beş-qardaş kaplıcası vardır. Türk yerleşim birimlerindendir. Aryaist bazı yönetici ve akademisyenlerce, bölgenin Türk kimliğini unutturmak için Biryurd/ Bocnurd kenti adının önce “Bijanyurd”a, sonra “Bijangerd”e ve daha sonra“Bijan-Kürd”e çevrilmesi teklif edilmiştir.

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: Ayinehane Zerrin Kale İmareti, Sultan Seyyid Abbas Aramgâhı/ Türbesi, İspahu Taş Binası, Serdar Müfahhem İmareti, Beş Qardaş, Baba Aman gezi sahası, Ağçe Mağarası, Bocnurd Şehitler Makberesi (Makbere-i Şüheda), Baba Tevekkül Makberesi, Bidek Mağarası.
Cacerm / Germe-Cacerm

(Bocnurd’un banliyosu)

Genel nüfusu: 55.001 (1996), Şehir merkezi: 10.999 (1996); 24.368 (2006)

Bağlı şehirler: Germe-Cacerm, Senhast, Şugân

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Germe-Cacerm

Cölge-i Senhast Senhast

Cölge-i Şugân Şugân

*Cacerm adının aslı,“Sıcak yer” anlamında “Ca-germ”dir. Cacerm, Cagerm’in muarrEbidir. (Mehr’üz-Zaman Novbân, Veche Tesmiye Şehrhâ ve RusTahâ-yı İran, s.50)

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: Senhast Masumzade Zeynelabidin Ziyaretgâhı, Ali bin Mezyar Ziyaretgâhı, Danyal NEbi Ziyaretgâhı, Hace Şemseddin Cüveyni Makberesi.
Şirvan

Yüzölçümü: 3.910 km²

Genel nüfusu: 200.045 (1996), Şehir merkezi: 70.028 (1996); 82.790 (2006)

Bağlı şehirler: Şirvan, Lucli, Faruc

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Şirvan

Serhad Lucli

Faruc Faruc

*Şirvan, eski bir şehirdir. Nüfusunun yaklaşık %75’i Türk’tür.

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: İmamzade Hamza Reza Aramgâhı/ Türbesi (Kale Ziyaret), Çahar-Taki Teymuri Binası, Kâfir Kale Mağarası, Şeyh Reşideddin Muhammed Anıtı.
Mane ve Semelgan

Genel nüfusu: 80.867 (1996), Şehir merkezi: 12.900 (1996)

Bağlı şehirler: Aşhane (Aşgan), Gazi, Pişqala

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Aşhane

Semelgan Gazi

Mane Pişgala

Horasan-II: Rızavi Horsan Bölge Valiliği / Ostan-ı Horasan-ı Rızavi
Yüzölçümü: 144.802,6 km²

Nüfusu: 4.906.664 (1996); 5.515.980 (2006)

BV Merkezi: Meşhed
Berdesken

Yüzölçümü: 7.400 km²

Genel nüfusu: 65.393 (1996), Şehir merkezi: 17.365 (1996); 22.211 (2006)

Bağlı şehirler: Berdesken, Enabad

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Berdesken

Enabad Enabad

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: Tarihi Firuzabad Burcu, Aliabad Burcu, Berdesken Mescid-i Camii, Zirekabad Köyü Camii, Sir Mağarası.
Tayyibad (Bahriz)

Yüzölçümü: 4.843 km²

Genel nüfusu: 127.679 (1996), Şehir merkezi: 39.302 (1996); 46.228 (2006)

Bağlı şehirler: Tayyibad, Kariz, Bahriz

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Tayyibad

Miyan-ı Vilayet Meşhed-i Rize

Bahriz Bahriz

*Tayyibad, Türk yerleşim birimidir.

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: Şeyh Mevlana Zeyneddin Ebu Bekir Tayyibadi Mescidi ve Aramgâhı/ Türbesi, Kerat Burcu, Şah Abbasi Kervansarayı, Şehzade Kasım Aramgâhı/ Türbesi, Hace Abdullah Aramgâhı/ Türbesi.
Türbet-i Cam

Yüzölçümü: 8.192 km²

Genel nüfusu: 210.253 (1996), Şehir merkezi: 68.483 (1996); 83.558 (2006)

Bağlı şehirler: Türbet-i Cam, Salihabad, Nasrabad

Nahiyeler ve merkezleri:

Türbet-i Cam Türbet-i Cam

Bejqan Nilabad

Pain-Cam Semiabad

Salihabad Salihabad

Nasrabad Nasrabad

*Türk yerleşim birimi olan Türbet-i Cam, Meşhed’in 165 km güneydoğusundadır. Ariflerden “Zinde Pil” lakaplı Şeyh Ahmed Cam’ın burada makamı ve türbesinin bulunmasından ötürü bu adı almıştır. (Mehr’üz-Zaman Novbân, Veche Tesmiye Şehrhâ ve RusTahâ-yı İran, s.47)

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: Şeyhülislam Ahmed Cam Aramgâhı/ Türbesi, Gebri Kalesi, Hatun Köprüsü, Hace Hüsam Aramgâhı/ Türbesi, Şah Kasım Envar Aramgâhı/ Türbesi, Tarihi Abbasabad Külliyesi, Hace Azizullah Külliyesi, Antik Hargerd kenti harabesi.
Türbet-i Hayderiyye

Yüzölçümü: 13.588 km²

Genel nüfusu: 340.231 (1996), Şehir merkezi: 94.647 (1996); 119.360 (2006)

Bağlı şehirler: Türbet-i Hayderiyye, Bayk, Rébat-seng/ Ribat-ı Seng, Devletabad/ Dövletabad, Feyzabad

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Türbet-i Hayderiyye

Bayk Bayk

Cölge-roh Rébat-seng

Cölgezade Devletabad

Feyzabad Feyzabad

Kedken Kedken

*Türk yerleşim birimlerinden olan Türbet-i Hayderiyye, Meşhed’in 162 km güneydoğusundadır. Erenlerden, gönüller sultanı Kudbeddin Haydar, Horasan’a gelip yerleşti. Burada toprağa kavuştu. Eskiden mamur bir yer olan Hargird köyünde, Selçuklular döneminde yapılmış olan Mescid-i Camii bulunmaktadır. (Mehr’üz-Zaman Novbân, Veche Tesmiye Şehrhâ ve RusTahâ-yı İran, s.47)

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: Pişin Mescid-i Camii, Kudbeddin Haydar Aramgâhı/ Türbesi, Ebül-Kasım Kurkani Aramgâhı/ Türbesi, Şah Sencan Mezarı, Kadim Şehir Hamamı.
Çınaran/ Çénaran

Yüzölçümü: 3.881 km²

Genel nüfusu: 106.748 (1996), Şehir merkezi: 32.064 (1996); 41.735 (2006)

Bağlı şehirler: Çınaran

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Çınaran

Gülbahar Muhsinabad-ı Tahiri

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: Tarihi Radkan Burcu/ Kulesi (Mil), Tarihi Menican kenti kalıntıları, Ahlemed Şelalesi, Çeşme Sebz.
Halilabad

(Kaşmir bünyesindedir)

Genel nüfusu: Şehir merkezi: 7.935 (1996)

Bağlı şehirler: Halilabad

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Halilabad

Şeşteraz Kender

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: Ateşgâh Mağarası, Kale Camii.
Haf

Yüzölçümü: 9.771 km²

Genel nüfusu: 92.158 (1996), Şehir merkezi: 16.798 (1996); 21.160 (2006)

Bağlı şehirler: Haf, Niştifan, Kasımabad, Sengân

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Haf

Cölge-i Zûzen Kasımabad

Sengân Sengân

Selamey Selamey

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: Hargird Medrese ve Camii, Selami Köşkü, Zuzun Melik Camii, Hargird Gıyasiyye Medresesi, Şeyh Şahabeddin Baba Abdal Aramgâhı/ Türbesi, Sengân Künbed/ Kümbet Mescidi. Haf, kadim bir şehirdir.
Deregez

Yüzölçümü: 4.314 km²

Genel nüfusu: 78.614 (1996), Şehir merkezi: 31.162 (1996); 34.305 (2006)

Bağlı şehirler: Deregez, Çapışlu, Lütfabad, Novhandan

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Deregez

Çapışlu Çapışlu

Lütfabad Lütfabad

Novhandan Novhandan

*Deregez, daha önce Kuçan’ bağlı idi. 1949 yılında ilçe haline getirilmiştir. Deregez ilçe merkezinin adı “ Muhammedabad”dır. Nüfusunun yaklaşık %75-80’i Türk’tür.

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: Allahü Ekber Kaplıcası.
Rüşthar

(Türbet-i Hayderiye bünyesindedir)

Genel nüfusu: Şehir merkezi: 4.623 (1996)

Bağlı şehirler: Rüşthar

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Rüşthar

Cengel Cengel

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: Mir Kavameddin Ziyaretgâhı.
Sebzivar

Yüzölçümü: 17.421 km²

Genel nüfusu: 419.049 (1996), Şehir merkezi: 170.738 (1996); 208.172 (2006)

Bağlı şehirler: Sebzivar, Cuğatay/ Coğatay (Cüveyn), Negab, Sultanabad, Daverzen, Rudab, Şiştemed

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Sebzivar

Cuğatay Cuğatay

Cüveyn Negab

Hoşab Sultanabad

Daverzen Daverzen

Rudab Rudab

Şiştemed Şiştemed

*Cuğatay ve Cüveyn mahallarının köylerinin tamamı Türk’tür.

*Sebzivar, kadim bir şehirdir. Eski adı Beyhaq بيهق’tır. Bu kelime, iyi ve güzel anlamına gelen “Bihin ve Bihter” kaynaklıdır. Meşhed’in güzel ilçelerinden biridir. Ahmed Kesrevi’ye göre, “Şehr-i Sebz/ Yeşilşehir”dir. Bu ad, bağ ve bahçelerinin fazla olmasından ötürü verilmiştir. Kentte aramgâhı bulunan Molla Hadi Sebzivari, Kacar döneminin tanınmış filozof ve düşünürlerindendir. (Mehr’üz-Zaman Novbân, Veche Tesmiye Şehrhâ ve RusTahâ-yı İran, s.73-74)

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: İmamzade Yahya Bargâhı, Hüsrovgerd Minare ve Mil/ Burcu, Adine Camii (PâmiNar), Mescid-i Camii, Şahzade Şuayb Aramgâhı/ Türbesi, Kadim Soğuk Hava Deposu/ Buzluk, Bugrat Aramgâhı/ Türbesi, Kadim Musalla, Hüseyin Kâşifi Aramgâhı/ Türbesi, Azerberzin-Mehr Ateşgedesi, Rivend Kervansarayı, Esrar Aramgâhı/ Türbesi, Beyhaki Aramgâhı/ Türbesi, Tarihi Feramerz-Han Ribatı/ Kervansarayı aynı zamanda Antropoloji Müzesi, Du-der Sarayı, Feryumed Mescid-i Camii, Fahriyye Medresesi, Pir Murad Aramgâhı/ Türbesi, Molla Hadi Sebzivari Aramgâhı/ Türbesi.
Serahs

Yüzölçümü: 5.451 km²

Genel nüfusu: 73.604 (1996), Şehir merkezi: 28.547 (1996); 33.571 (2006)

Bağlı şehirler: Serahs

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Serahs

Merzdaran Mezdavend

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: Ebu Ali Zehra Aramgâhı/ Türbesi, Muhammed bin Cafer Aramgâhı/ Türbesi, Şeref Ribatı/ Kervansarayı, Baba Lokman Aramgâhı/ Türbesi, Mezdavend Mağarası, Bezengân Mağarası, Tarihi Hatun Köprüsü.
Firdövs (Firdevs)

Yüzölçümü: 19.251 km²

Genel nüfusu: 54.920 (1996), Şehir merkezi: 21.784 (1996); 23.405 (2006)

Bağlı şehirler: Firdövs/ Firdevs, İslamiyye, Buşruiye

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Firdövs

Şera’ Gehavend

Buşruiye Buşruiye

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: Mescid-i Camii, Mescid-i Köşk/ Köşk Camii, Habibiyye Medresesi, Seyyidi Havuzu.
Feriman

Yüzölçümü: 4.138 km²

Genel nüfusu: 77.555(1996), Şehir merkezi: 26.966(1996); 32.610 (2006)

Bağlı şehirler: Feriman, Ferhadgerd, Kalenderabad

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Feriman

Kalenderabad Kalenderabad

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: Feriman Bendi, Şehid MutahhaRi Evi ve Müzesi.
Gainat (Gâin)

Yüzölçümü: 15.682 km²

Genel nüfusu: 126.951 (1996), Şehir merkezi: 25.170 (1996); 32.474(2006)

Bağlı şehirler: Gâin, Hacıabad, Hazrideşt-i Beyaz

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Gâin

Zehân Zehân

Zîrkûh Hacıabad

Sede Sede

Nîmbölük HazRideşt-i Beyaz

*Gainat/ Gayinat kenti, Bircend’ten ayrılmıştır.

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: Şeyh Ebül-Mefahir Aramgâhı/ Türbesi, Buzercumehr Gâini Aramgâhı/ Türbesi, Gâin Mescid-i Camii, Mescid-i Hüseyni, Hızri Kentinde Kârşiken Hamamı, Handek Mağarası.
Kuçan/ Koçan

Yüzölçümü: 5.340 km²

Genel nüfusu: 152.105 (1996), Şehir merkezi: 85.750 (1996); 96.953 (2006)

Bağlı şehirler: Kuçan, Bacgiran

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Kuçan

Bacgiran Bacgiran

*Nüfusunun yaklaşık %45-50’si Türk’tür. Kent halkının ifadesine göre, bölgede yaban koçunun fazla olmasından ötürü Kuçan /Koçan (Koç+an) adını almıştır. (Mehr’üz-Zaman Novbân, Veche Tesmiye Şehrhâ ve RusTahâ-yı İran, s.100-101)

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: İmamzade İbrahim Bargâhı/ Divanı, Yusuf-Han Doğa Parkı ve gezi alanı, Keler Mağarası, Mencak Tepe, Baba Hüseyin Aramgâhı/ Türbesi, Şahzade Abdurrahman Aramgâhı/ Türbesi, Kuçan Müzesi.
Kaşmir

Yüzölçümü: 4.381 km²

Genel nüfusu: 185.398(1996), Şehir merkezi: 69.177 (1996); 81.527 (2006)

Bağlı şehirler: Kaşmir, Riveş

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Kaşmir

Kûh-u Sorh Riveş

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: Ayetullah Şehid Müderris Aramgâhı/ Türbesi, Mescid-i Camii, İmamzade Seyyid Hamza Aramgâhı/ Türbesi, Seyyid Murtaza Aramgâhı/ Türbesi, Firuzabad Burcu, Aliabad Burcu, Mezar Bağı.
Kelat

Yüzölçümü: (Meşhed bünyesinde)

Genel nüfusu: Şehir merkezi: 6.619 (1996)

Bağlı şehirler: Kelat

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Kelat

Zavin Zuvsüfla

*Kelat/ Kelat-ı Nadiri, Meşhed’in kuzeyindedir. Eskiden şehir ve kaleler, yüksek bir yerde ve tepe üzerinde kurulurdu. Buna “Kelat” ve Kerat” denilmektedir. Kelat-ı Nadiri; Nadir Şah Afşar’ın yaptırdığı ve imar ettirdiği yerdir. Bugün harap haldedir. Nüfusunun yaklaşık %65-70’i Türk’tür. (Mehr’üz-Zaman Novbân, Veche Tesmiye Şehrhâ ve RusTahâ-yı İran, s.107)

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar:Hurşid Sarayı ve İmareti, Ketibe Nadiri/ Nadir Şah Afşar Kitabesi, Kebud Künbed Mescidi, Burc-u Nadiri/ Nadir Burcu, Bend-i Nadiri/ Nadir Bendi, Ateşgâh Mağarası, Kübra Mağarası.
Gunabad

Yüzölçümü:10.078

Genel nüfusu: 103.625 (1996), Şehir merkezi: 30.149 (1996); 34.563 (2006)

Bağlı şehirler: Gunabad, Bidoht, Becistan, Kâhak

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Gunabad

Becistan Becistan

Kâhak Kâhak

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar:Bidoht’ta Sultan Muhammed Abid Mezarı, Kevser Bidoht Buzluğu, Kale Duhter ŞorAb/ ŞorAb Kız Kalesi, Gunabad Ateşgedesi, Becistan Mescid-i Camii, Gunabad Mescid-i Camii, Bimorğ Aramgâhı/ Türbesi, Fahrabad Kervansarayı, Gunabad Müzesi.
Meşhed

Yüzölçümü: 12.627 km²

Genel nüfusu: 2.277.811 (1996), Şehir merkezi: 1.887.405 (1996); 2.410.800 (2006)

Bağlı şehirler: Meşhed, Mülkabad, Rızaviyye, Turgabe, Şandiz

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Meşhed

Ahmedabad Mülkabad

Rezaviye Rezaviyye

Turgabe Turgabe

*Horasan Vilayetinin manevi merkezi kabul edilen kutsal Meşhed kenti, Hicri III/ IX. yüzyılın başlangıcında önemi olmayan Sinabad adını taşıyan Tus’a bağlı bir köy idi. Meşhed kelimesi, Tazi dilinde (Arapça Farslar Araplara tazi diyorsa o şekilde açıklanırsa iyi olur.) ism-i mekândır. “Şehadet yeri” anlamına gelmektedir. İmam Rıza, Abbasi Halifesi Memun zamanında Hicri 203/ 819 yılında burada şehit edilmiştir. Bu nedenle hazretin şehit edildiği mekâna “Meşhed’ür-Rıza” adı verilmiş, daha sonra kısaca sedece Meşhed denmiştir. Tus, halen Meşhed kentinin kuzey mıntıkasında köy merkezidir. (Mehr’üz-Zaman Novbân, Veche Tesmiye Şehrhâ ve RusTahâ-yı İran, s.122)

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: Hazreti Ali bin Musa er-Rıza Aleyhisselam’ın Bargâh-ı Mutahharı/ Pak Divanı/ Astane-i Kuds-ü Rızavi, Güherşad Mescidi (Bu Cami, Emir Timur’un oğlu Şahruh’un eşi Güherşad Hatun tarafından yaptırılmıştır. Türk-Gürgâni/ Timuri dönemi dinî mimari örneklerinden. H/K. 821/ 1418), Tus’ta Firdevsi Aramgâhı/ Türbesi ve Külliyesi (Meşhed’in kuzeybatısı), Tus’da Harun Reşid Zindanı, Nadir Şah Afşar Aramgâhı/ Türbesi, Astan-ı Kuds-ü Rızavi Müzesi, Künbed-i Sebz, Hace REbi Aramgâhı/ Türbesi, Hace Eba Salet Aramgâhı/ Türbesi (Hace Eba Salet’in adı Hace Abdüsselam bin Salih Herevi’dir. Hz. Ali bin Musa er-Rıza a.s.’ın yardımcılarından), Hace Murad Aramgâhı/ Türbesi, Erk, Bağ-ı Millî/ Ulusal Botanik Bahçesi, Haruniyye Anıtı, Millet Parkı, Meşhed çevresi gezi alanı, Muğan Mağarası, Kûh Sengi Parkı, Karde Mağarası, Ahengân Mili/ Kulesi, İmamzade Yahya (Meyamey).
Nişabur

Yüzölçümü: 8.931 km²

Genel nüfusu: 411.235 (1996), Şehir merkezi: 158.847 (1996); 205.972 (2006)

Bağlı şehirler: Nişabur, Firuze (Buzgân), Gademgâh, Harv, Derrud, Çegene, Aşgabad

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Nişabur

Taht-ı Cölge Firuze

Ziberhan Kademgâh

Ser-Vilayet Çegene

Miyan-ı Cölge Aşgabad

*Nişabur’un kuzeybatısında yer alan Ser-Vilayet mahalının nüfusunun tamamı Türk’tür.

*Ömer Hayyam, İmamzade Mahrug ve Şeyh Ferideddin Attar’ın makbereleri bu şehirdedir. Kadim zamanlarda burada Eber-Şehr/ Şehr-i Berceste isimli bir kent var imiş. I. Şapur bu bölgede bir zafer kazanmış. Bunun anısına bir şehir kurulmasını ferman etmiş. Bu kente Niv-Şapur, yani Nik-Şapur adı verilmiş. Daha sonra bunun muhaffefi olan “Nişabur” adı kullanılmaya başlamış. Diğer bir rivayet ise, kentin adındaki “Nun” harfinin kesre olarak نه شاپور okunduğudur. Zamanla Nişabur’a dönüşmüştür. (Mehr’üz-Zaman Novbân, Veche Tesmiye Şehrhâ ve RusTahâ-yı İran, s.132)

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: Nişabur Müzesi, Hakim Ömer Hayyam Aramgâhı/ Türbesi, Kademgâh, İmamzade Muhammed Mahrug, Kemalül-Mülk Aramgâhı/ Türbesi, Şeyh Attar Aramgâhı/ Türbesi, Şehzade Hüseyin Asker Anıtı, Tarihi Türb-abad Tepesi, Nişabur Mescid-i Camii, Fazl bin Şazan Nişaburi Aramgâhı/ Türbesi, Bibi Şatita Aramgâhı/ Türbesi, Şah Abbasi Ribatı/ Kervansarayı, Han Muhammed köyü gezi alanı, Bağ-ı Neşat, Şahan sıcak su kaynağı.
Horasan-III: Güney Horasan Bölge Valiliği / Ostan-ı Horasan-ı Cenubi
Yüzölçümü: 75.034,2 km²

Nüfusu: 348.300 (1996), 600.568 (2006)

BV Merkezi: Bircend
Bircend

Yüzölçümü: 34.277 km²

Genel nüfusu: 308.290 (1996), Şehir merkezi: 127.608 (1996); 157.848 (2006)

Bağlı şehirler: Bircend, Husf, Esediyye, Serayan, Ayesk, Serqal’a

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Bircend

Husf Husf

Dermiyan Esediyye

Serayan Serayan
Serbişe

Yüzölçümü: (Bircend bünyesinde)

Genel nüfusu: Şehir merkezi: 4.119 (1996)

Bağlı şehirler: Serbişe

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Serbişe

Mud Mud
Nehbendan

Yüzölçümü: 31.638 km²

Genel nüfusu: 40.010 (1996), Şehir merkezi: 9.683 (1996)

Bağlı şehirler: Nehbendan

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Nehbendan

Şusf Şusf
Huzistan Bölge Valiliği / Ostan-ı Huzistan
Yüzölçümü: 63.212,845 km²

Nüfusu: 3.710.558 (1996); 4.192.598 (2006)

BV Merkezi: Ahvaz
Abadan

Yüzölçümü: 2.065 km²

Genel nüfusu: 252.046 (1996), Şehir merkezi: 206.073 (1996); 217.988 (2006)

Bağlı şehirler: Abadan, Ervendkenar

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Abadan

Ervendkenar Ervendkenar

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: Abadan Kilisesi, Abadan Müzesi, İmamzade Seyyid Muhammed, Ranguniha/ Ranguniler Mescidi.
Ümidiyye

(Bender Mahşehr’in banliyosu)

Genel nüfusu: 80.533 (1996), Şehir merkezi: 53.834 (1996); 57.970 (2006)

Bağlı şehirler: Ümidiyye, Cayezan

Nahiyeler ve merkezleri:

Cayezan Cayezan
Endimeşk

Yüzölçümü: 3.131 km²

Genel nüfusu: 150.626 (1996), Şehir merkezi: 106.923 (1996); 119.422 (2006)

Bağlı şehirler: Endimeşk

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Endimeşk

Alvar-Germsiri Hüseyniye

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: Ayn su kaynağı, Kerha/ Kerxa Baraj Gölü.
Ahvaz

Yüzölçümü: 7.930 km²

Genel nüfusu: 1.109.739 (1996), Şehir merkezi: 804.980 (1996); 969.843 (2006)

Bağlı şehirler: Ahvaz, Hamidiyye 21.977 (2006), Molla-Sani, Şeyban 23.211 (2006), Veys

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Ahvaz

Hamidiyye Hamidiyye

Bavi Molla-Sani

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: Karun Nehri sâhili gezi alanı, Muallak Köprü (Pol-i Sefid), Ali ibn-i Mehziyar Türbesi.
İze

Yüzölçümü: 3.869 km²

Genel nüfusu: 171.695 (1996), Şehir merkezi: 81.288 (1996); 103.695 (2006)

Bağlı şehirler: İze

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî İze

Dehdez Dehdez

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: Kadim Nurabad kalesi harabesi, Éşkeft-i Salman/ Salman Mağarası, Hazezad Köprüsü, Çıga-Dimdim Ateşgedesi, Kadim Méş-Muhammed Zaman Tepesi, Antik Susen bölgesi, Talab-ı Miyangeran/ Miyangeran Gölcüğü, Tavile Takı, Külfere, Tül Kalesi.
Bağ-ı Melik

Yüzölçümü: 2.218 km²

Genel nüfusu: 88.996 (1996), Şehir merkezi: 16.081 (1996); 20.844 (2006)

Bağlı şehirler: Bağ-ı Melik, Kale-Tul

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Bağ-ı Melik

Saydun Saydun

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: Mescid-i Camii, İmamzade Kasım bin Ali, Hazret-i İbrahim Aramgâhı/ Türbesi.
Bender-Mahşehr

Yüzölçümü: 7.312 km²

Genel nüfusu: 230.696 (1996), Şehir merkezi: 88.394 (1996); 109.927 (2006)

Bağlı şehirler: Bender Mahşehr, Çemran, Bender İmam Humeyni 67.078 (2006)

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Bender Mahşehr

B. İ. Humeyni B. İ. Humeyni

*Bender-Mahşehr (Bender-Ma’şûr/ Bender-Mahşehr/ RivârŞir) kenti, Bender Humeyni (Eski Bender Şahpur)’nin 18 km doğusundadır. İbn-i Batuta, bu şehrin adını “Maçul” olarak zikretmiştir. Bazı kaynaklarda, “Maşur” olarak kayıtlıdır. Araştırmacı Sultani Behbehani, “Maşur” adını kabul ederek, anlamının 1/10 vergi kesintisini esas alarak “Oşr/ Gümrük vergisi” olduğunu kaydetmişdir. Bender-Maşur adı, Ş. 1344/ 1965 yılında Bender-Mahşehr’e çevrilmişdir. (Mehr’üz-Zaman Novbân, Veche Tesmiye Şehrhâ ve RusTahâ-yı İran, s.37-38)

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: Hurmusi Yükleme Boşaltma İskelesi.
Behbahân

Yüzölçümü: 3.185 km²

Genel nüfusu: 161.977 (1996), Şehir merkezi: 88.213 (1996); 99.204 (2006)

Bağlı şehirler: Behbehan, Ağacari (Ağaç-eri), Serdeşt

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Behbahan

Ağacari Ağacari

Zeydun Serdeşt

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: İmamzade Fazl Şah, Ercan Kalesi, Kisra Köprüsü, Teng-i Tekab Yazıtları, Bukan Mescid-i Camii, İmamzade Haydar.
Hürremşehr (Eski adı Muhammara, Irak-İran Savaşı’ndan sonra Huninşehr)

Yüzölçümü: 2.001 km²

Genel nüfusu: 129.346 (1996), Şehir merkezi: 105.636 (1996); 123.866 (2006)

Bağlı şehirler: Hürremşehr (Muhammara), Muqavemet, Minuşehr

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Hürremşehr

Minu Minuşehr

*İran-Irak savaşında Hurremşehr’e, Huninşehr adı verilmiştir. Karun nehri, kenti ikiye bölmektedir. Hurremşehr’de İran Hava üssü vardı. Burada “Humafer” rütbesinde teknik personel yetiştiren birkaç bin mevcutlu askerî bir okul vardı. Savaşın ilk haftası içerisinde Irak işgali sırasında çocuk yaşındaki bu öğrencilerin tamamı Araplar tarafından katledildi. Karun nehri kana bulandı. Bu nedenle “Huninşehr” adı verildi. Bu gençlerden kurtulan olmadı.

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: Fatıma Zehra Camii, Hürremşehr Mescid-i Camii.
Dizful

Yüzölçümü: 4.670 km²

Genel nüfusu: 339.750 (1996), Şehir merkezi: 202.639 (1996); 228.507 (2006)

Bağlı şehirler: Dizful, Dezüb, Safiabad, Miyanrud, Çağamış, Salend

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Dizful

Çağamış Çağamış

Serdeşt Serdeşt

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: Dizful Mescid-i Camii, Dizful Kültürevi, Sebze Quba Mezarı, Kadim Şehir Köprüsü, Şoy Şelalesi, Kadim Şehir Pazarı, Şadab Kalesi, Gurre Ahmedi Deresi, Tobirun deresi, Seyyid Mahmut Aramgâhı/ Türbesi, Qandi Kervansarayı, Su değirmeni kalıntıları, Yakub Leys Aramgâhı/ Türbesi, Seddi Dez/ Dez Barajı (İran’ın en büyük barajlarındandır), Antik Cündi-Şapur Kenti (Eski Ahvaz kenti), Antik Çağamış Tepesi.
Deşt-i Azedeqan (Süsengerd)

Yüzölçümü: 4.927 km²

Genel nüfusu: 125.825 (1996), Şehir merkezi: 39.225 (1996); 43.591 (2006)

Bağlı şehirler: Süsengerd, Bostan, Huveyze, Refi’

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Süsengerd

Bostan Bostan

Huveyze Huveyze

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: İmamzade Seyyid Salih Aramgâhı/ Türbesi, İmamzade Seyyid Abid Aramgâhı/ Türbesi, Hurül-Azim Gölcüğü.
Ramhürmüz

Yüzölçümü: 5.500 km²

Genel nüfusu: 156.919 (1996), Şehir merkezi: 37.221 (1996); 49.828 (2006)

Bağlı şehirler: Ramhürmüz, Ramşir 24.782 (2006), Heftgil

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Ramhürmüz

Ramşir Ramşir

Heftgil Heftgil

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: Kadim şehir ören yeri, Tel-Tala (Talâ Tepesi), Dav Duhter Kalesi, Şeyh Kalesi.
Şadigan

Yüzölçümü: 3.591 km²

Genel nüfusu: 121.000 (1996), Şehir merkezi: 41.836 (1996); 48.642 (2006)

Bağlı şehirler: Şadigan

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Şadigan

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: Şadigan Gölcüğü, İmamzade Seyyid Şeref, Mescid-i Camii.
Şuş

Yüzölçümü: 3.497 km²

Genel nüfusu: 170.735 (1996), Şehir merkezi: 52.057 (1996); 53.897 (2006)

Bağlı şehirler: Şuş, Elvan

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Şuş

Şavur Elvan

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: Tarihi Şuş Kalesi, Şuş Müzesi, Çığa Zenbil Mabedi, I. Daryuş Sarayı da denen Apadana Sarayı kalıntıları, Danyal NEbi Makberesi, Heft Tepe (Yedi Tepe), Abdullah bin Ali Makberesi, Seyyid Abbas bin Ali Türbesi, Heft Tepe Müzesi.
Şuşter

Yüzölçümü: 3.400 km²

Genel nüfusu: 205.787 (1996), Şehir merkezi: 77.900 (1996); 94.124 (2006)

Bağlı şehirler: Şuşter, Getvend 21.428 (2006)

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Şuşter

Getvend Getvend

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: Tarihi Şuşter Şelaleleri, Şuşter Mescid-i Camii (Mescid-i Cum’a), Tarihi Selasil Kalesi, Şadrevan Köprüsü, Gerger Köprüsü ve Tarihi Şelaleleri, Külah-ı Férengi Burcu, Mizan Bendi, Bazar Seyyid Muhammed Türbesi, Dervaze Seyyid Muhammed Türbesi, İmamzade Abdullah, Yel Değirmeni harabeleri, Bend-i Gir (Gir, zift demektir).
Lali

(Mescid-i Süleyman’ın banliyosu)

Genel nüfusu: Şehir merkezi: 15.168 (1996)

Bağlı şehirler: Lali

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Lali

Hati Teraz

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: Tarihi Lali Köprüsü, Lale Sorh (Kızıl Lale) Düzlüğü gezi alanı, Halil-Han Barajı (Çaharburi).
Mescid-i Süleyman

Yüzölçümü:5.921 km²

Genel nüfusu: 214.788 (1996), Şehir merkezi: 116.882 (1996); 106.121 (2006)

Bağlı şehirler: Mescid-i Süleyman

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Mescid-i Süleyman

Endika Kale-Hace

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: İran’ın ilk petrol çıkarılan yeridir, Mescid-i Süleyman Kadim “Suffe Sengi” Ateşgedesi, Kale Hace Gölcüğü, Karun Abbaspur Baraj Gölü su kayağı ve kayık yarışları pisti
Hindican

(Mahşehr’in banliyosu)

Genel nüfusu: Şehir merkezi: 22.925 (1996); 25.100 (2006)

Bağlı şehirler: Hindican

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Hindican

Çem-i Halef-İsa Çem-i Halef-İsa

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: Kadim Ask (Kelat) şehri (Portekizlilerin terk ederek kaçtıkları son liman), Kadim Basif Kalesi.
Hürmüzgan Bölge Valiliği / Ostan-ı Hürmüzgan
Yüzölçümü: 71.193,472 km²

Nüfusu: 1.057.296 (1996); 1.365.377 (2006)

BV Merkezi: Bender-Abbas
Ebu-Musa

Yüzölçümü: 68 km²

Genel nüfusu: 3.415(1996), Şehir merkezi: 2.272(1996)

Bağlı şehirler: Ebu-Musa

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Ebu-Musa

Tonb Tonb-u Bozorg ve Tonb-u Küçük
Bestek

Genel nüfusu: 49.676 (1996), Şehir merkezi: 5.746 (1996)

Bağlı şehirler: Bestek

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Bestek

Cenah Cenah

Bender-Abbas

Yüzölçümü: 14.086 km²

Genel nüfusu: 491.545(1996), Şehir merkezi: 273.578(1996); 367.508(2006)

Bağlı şehirler: Bender-Abbas, Bender-Hamir, Fin

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Bender-Abbas

Hamir Bender-Hamir

Fin Fin
Bender-Lenge

Yüzölçümü: 15.248 km²

Genel nüfusu: 107.254 (1996), Şehir merkezi: 21.073 (1996); 25.303 (2006)

Bağlı şehirler: Bender-Lenge, Kung, Bender-Çarek, Kiş 20.667 (2006)

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Bender-Lenge

Şibkûh Bender-Çarek

Kiş Cezire-i Kiş
Bender-Cask

Yüzölçümü: 20.142 km²

Genel nüfusu: 56.214(1996), Şehir merkezi: 9.067(1996)

Bağlı şehirler: Bender-Cask

Nahiyeler ve merkezleri:

Bender-Cask Bender-Cask

Beşagerd Enguhran
Hacıabad

Yüzölçümü: 9.380 km²

Genel nüfusu: 58.141 (1996), Şehir merkezi: 16.689 (1996); 20.264 (2006)

Bağlı şehirler: Hacıabad

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Hacıabad

Fariğan Fariğan
Rudan (Rudan Ahmedi/ Dehbariz)

Yüzölçümü: 3.044 km²

Genel nüfusu: 85.624 (1996), Şehir merkezi: 19.478 (1996); 30.060 (2006)

Bağlı şehirler: Dehbariz

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Dehbariz

Rudhane Ziyaret-Ali
Géşm

Yüzölçümü: 1.730 km²

Genel nüfusu: 72.960 (1996), Şehir merkezi: 13.556 (1996); 24.461 (2006)

Bağlı şehirler: Géşm, Suza, Hürmüz

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Géşm

Şehab Suza

Hürmüz Hürmüz

Minab

Yüzölçümü: 7.495 km²

Genel nüfusu: 204.467 (1996), Şehir merkezi: 44.817 (1996); 54.623 (2006)

Bağlı şehirler: Minab, Sirik (BiyAbân)

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Minab

Biyaban Biyaban

Senderk Senderk

Isfahan Bölge Valiliği / Ostan-ı Isfahan
Yüzölçümü: 107.026,085 km²

Nüfusu: 3.926.273 (1996); 4.499.327 (2006)

BV Merkezi: Isfahan
Aran ve Bidgül

(Kaşan’ın banliyosu)

Genel nüfusu: 79.459 (1996), Şehir merkezi: 57.070 (1996); 55.651 (2006)

Bağlı şehirler: Aran (Gülara) ve Bidgül, Sefidşehr, Nuşabad, Ebu-Zeydabad

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Aran ve Bidgül

Kevirat Ebu-Zeydabad

*Aran ve Bidgül’de “Bidmişk” adı verilen misk söğüdü yetişmektedir. Bundan damıtılarak “Bidmişk arağı” denen usare elde edilir. Bu özsu, şekerleme ve tatlı üretiminde kullanılır.

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: Tarihî Ebu-Zeydabad Kervansarayı, Şah Abbas Kalesi (MerencAb), İmamzade Helal bin-Ali.
Ardistan

Yüzölçümü: 12.572 km²

Genel nüfusu: 45.150 (1996), Şehir merkezi: 13.893 (1996)

Bağlı şehirler: Ardistan, Mahabad, Zevare

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Ardistan

Zevare Zevare

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: Mescid-i Camii Ardistan, Mescid-i Camii Zevvare.
Isfahan

Yüzölçümü: 15.520 km²

Genel nüfusu: 1.609.671 (1996), Şehir merkezi: 1.266.072 (1996); 1.583.609 (2006)

Bağlı şehirler: Isfahan, Baharistan 45.538 (2006), Hurasegan 86.063 (2006), Verzene, Herend, Ejye, Nîkabad, Muhammedabad, Nasrabad, Hasanabad, Kûhpaye, Tudeşg, Sekzi

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Isfahan

Benrud Verzene

Colge Herend

Cergu-yi Süfla Nikabad,

Cergu-yi Ulya Hasanabad

Kûhpaye Kûhpaye

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: Meydan-ı Nakş-i Cihan/ Şah Meydanı (Adı İmam Humeyni olarak değiştirilmiştir. I. Şah Abbas dönemi Türk-Safevi dönemi sivil mimari örneklerinden, H/K. 1021/ 1612), Ali Kapu Sarayı (Nakş-i Cihan/ İmam Humeyni meydanında, H/K. XI/ XVII. yüzyıl), Mescid-i Şah (Adı İmam Humeyni olarak değiştirilmiştir), Mescid-i Şeyh Lütfullah (Şah Abbas’ın fermanıyla yapıldı. İnşaatı 17 yıl sürdü. Türk- Safevi dönemi dinî mimari örneklerinden), Si yu se veya Allah-Verdi Han Köprüsü (Zayende nehri üzerindedir. Hicri 1011/ 1602 yılında Şah Abbas’ın fermanıyla yapıldı. Türk-Safevi dönemi sivil mimari örneklerinden), Kapalı Çarşı Külliyesi, (H/K.1011-1029/ 1602-1620, Türk-Safevi dönemi sivil mimari örneklerinden), Çahar Bağ veya Sultanî Medresesi, Çihl-Sütun Sarayı, Çahar Bağ Caddesi, Talar-ı Teymuri (Müze), Vank Kilisesi ve Müzesi, Ateşgâh, Hacu Köprüsü, Şehristan Köprüsü, Bağ-ı Perendegân, Kadim Taht-ı Fulad Maşatlığı, Minar-ı Conban.
Burhar ve Meyme (Şahinşehr)

Yüzölçümü: 6.950 km²

Genel nüfusu: 221.017 (1996), Şehir merkezi: 84.827 (1996); 126.070 (2006)

Bağlı şehirler: Şahinşehr, Gez (Cez) 20.432 (2006), Devletabad 33.941 (2006), Habibabad, Hurzug 20.301 (2006), Destgerd (Destcerd), Gomşece, Meyme, Vezvan

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Şahinşehr

Burhar Devletabad

Meyme Meyme

*Burhar ve Meyme (Şahinşehr), yanyana iki şehir olup, halen birleşmişlerdir.

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: Gez Mescid ve Minaresi, Gez Kervansarayı, Murçe-Hort Kervansarayı.
Tiran ve Kerun

(Necefabad’ın banliyosu)

Genel nüfusu: 68.705 (1996), Şehir merkezi: 13.511 (1996)

Bağlı şehirler: Tiran, Rızvanşehr, Askeran

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Tiran

Kerun Askeran

*Kentin yeni adı Tiran’dır. Yerli halk “Terran” der.

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: İmamzade Ahmed Hanife Bargah/ Divanı, İmamzade Fatımiyye Bargahı.
Çadigan

Genel nüfusu: Şehir merkezi: 7.207(1996)

Bağlı şehirler: Çadigan, Rezve

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Çadigan

Çenarud Organ

Humeynişehr (Sede/ HuMayunşehr)

Yüzölçümü: 190 km²

Genel nüfusu: 243.486 (1996), Şehir merkezi: 165.888 (1996); 218.737 (2006)

Bağlı şehirler: Humeynişehr, Dereçe-piyaz 43.183 (2006), Köşk

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Humeynişehr

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: Ali Ekber Taları/ Avlusu ve Camii, Yezdigerd Eyvanı, Mescid-i Camii.
Hansar

Yüzölçümü: 962 km²

Genel nüfusu: 36.675 (1996), Şehir merkezi: 21.966 (1996); 20.490 (2006)

Bağlı şehirler: Hansar

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Hansar

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: İmamzade Ahmed Bargâh/ Divanı (Ahmed bin Seyyid bin-Muhammed bin-İmam Ali en-Naki), Baba Pir Aramgâhı, Meryem Begüm Safevi Medresesi, Mescid-i Camii.
Semirum

Yüzölçümü: 5.231 km²

Genel nüfusu: 64.763 (1996), Şehir merkezi: 24.504 (1996); 26.260 (2006)

Bağlı şehirler: Semirum, Henna, Venek, Kume

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Semirum

Padena Kume

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: Semirum Şelalesi, Muhtar Han Kalesi, İmamzade Sultan İbrahim.
Şehrıza

Yüzölçümü: 4.427 km²

Genel nüfusu: 164.289 (1996), Şehir merkezi: 89.779 (1996); 108.299 (2006)

Bağlı şehirler: Şehrıza/ Gomşe, Manzariyye

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Şehrıza

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: Mescid-i Camii, Tarihi Mehyar Kervansarayı, İmamzade Şah Rıza, Şah Gandab Mağarası.
Semirum-Süfla

Genel nüfusu: Şehir merkezi: 17.170 (1996)

Bağlı şehirler: Dehagan

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Dehagan

*Semirum: Havasının ve suyunun soğuk olması nedeniyle bu ad konmuştur. “Sem/ Sert”, “Semirum” ise soğuk yer demektir.(Mehr’üz-Zaman Novbân, Veche Tesmiye Şehrhâ ve RusTahâ-yı İran, s.27)
Feriden (Daran)

Yüzölçümü: 3.255 km²

Genel nüfusu: 135.253 (1996), Şehir merkezi: 17.033 (1996)

Bağlı şehirler: Daran, Damene, Buin ve Miyandeşt, Efus

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Daran

Buin ve Miyandeşt Buin ve Miyandeşt

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: Ebu Süleyman Darani Aramgâhı, İmamzade Haydar bin-Ali, İmamzade İsmail.
Feridunşehr

Yüzölçümü: 2.166 km²

Genel nüfusu: 44.111(1996), Şehir merkezi: 13.592(1996)

Bağlı şehirler: Feridunşehr, Berfenbar

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Feridunşehr

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: Gahistecan köyünde tarihi maşatlık, Seyyid Salih Kaysar Aramgâhı.
Felavercan

Yüzölçümü: 339 km²

Genel nüfusu: 209.797 (1996), Şehir merkezi: 36.520 (1996); 37.740 (2006)

Bağlı şehirler: Felavercan, Ebrişem, İmanşehr, Gahderican 30.002 (2006), Kelişad ve Sudercan 23.203 (2006), Pir-i Bekran, Baharanşehr

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Felavercan

Pir-i Bekran Pir-i Bekran

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: Mescid-i Eştercan, Tarihi Safevi Köprüsü.
Kaşan

Yüzölçümü: 10.310 km²

Genel nüfusu: 256.326 (1996), Şehir merkezi: 201.372 (1996); 248.789 (2006)

Bağlı şehirler: Kaşan, Berzuk, Niyaser, Gamsar, Cuşgan ve Kâmu

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Kaşan

Berzuk Berzuk

Niyaser Niyaser

Gamsar Gamsar

*Kaşan kentinin adı ile ilgili çok sayıda rivayet vardır. Bunlardan biri; kadim padişahlardan birinin oğlu olan “Gâsân قاسان ”ın adını taşıdığıdır. Diğer bir rivayet, Harun Reşid’in karısı Zübeyde Hatun’un burada “Kâh-ı Efşani” isimli bir saray yaptırdığı, zamanla Kaşan adını aldığı ifade edilir. (Mehr’üz-Zaman Novbân, Veche Tesmiye Şehrhâ ve RusTahâ-yı İran, s.104-105)

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: CeLali kalesi (Sultan Melikşah dönemi, Türkmen-Selçuklu dönemi sivil mimaRi örneklerinden), Çihl-Duhteran (Moğol dönemi), Mescid-i Camii minaresi (H/K.466/ 1074, Türkmen-Selçuklu dönemi dinî mimaRi örneklerinden), Bağ-ı Şah-ı Fin, Fin Hamamı ve Müzesi (Nasreddin Şah’ın tanınmış veziri ve eniştesi Emir KEbir’in öldürüldüğü hamam), Antik Silk Tümülüsü, Neyaser Ateşgedesi, Süleymaniye Çeşmesi, İmamzade Meşhed-i Erdehal, Gâmsar Bendi, Tarihi Kaşan Çarşısı, Neyaser Şelalesi, Ağa Bozorg Camii, Tabatabai evi, İmamzade Mir Ahmed, İmamzade Sultan Ali Merkad/ Kabri, Burucerdilerin evleri, İmamzade Ebu-Lülü, Tarihi Sultan Emir Ahmed Hamamı.
Gülpayegan

Yüzölçümü: 1.636 km²

Genel nüfusu: 79.370 (1996), Şehir merkezi: 40.634 (1996); 47.849 (2006)

Bağlı şehirler: Gülpayegan, Gülşehr, Guged

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Gülpayegan

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: Mescid-i Camii, Tarihî Go(v)ged Erki, Tarihî Gülpayegan Minaresi, Ser-aver köyü Mescid-i Camii, Hefdeh-ten Aramgâhı.

Lencan (Zerrinşehr)

Yüzölçümü: 1.192 km²

Genel nüfusu: 207.270 (1996), Şehir merkezi: 50.837 (1996); 55.984 (2006)

Bağlı şehirler: Zerrinşehr (Riz), Çemgurdan, Zayenderud, Seddi-Lencan, Fuladşehr 55.496 (2006), Vernamhast, Bağ-ı Bahaduran, Çarmehin

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Zerrinşehr

Bağ-ı Bahaduran Bağ-ı Bahaduran

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: Pir Bekran Aramgâhı.
Mübareke

Yüzölçümü: 1.111 km²

Genel nüfusu: 121.542 (1996), Şehir merkezi: 46.428 (1996), 62.454 (2006)

Bağlı şehirler: Mübareke, Diziçe, Talihunçe, Kerkivend, Zibaşehr

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Mübareke

Gorken-Cenubi Zibaşehr

*Mübareke’de, demir-çelik fabrikası vardır.

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: Nehçir Kalesi, İmamzade Muhammediyye Makberesi.
Nain

Yüzölçümü: 33.751 km²

Genel nüfusu: 53.975 (1996), Şehir merkezi: 20.826 (1996); 24.424 (2006)

Bağlı şehirler: Nain, Enarek, Hur, Cendeg

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Nain

Enarek Enarek

Hur ve Biyabanek Hur

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: Nain Kalesi kalıntıları, Mescid-i Camii Aleviyan, Şehir Pazarı, Narınc Kalesi, Nain Müzesi.
Necefabad

Yüzölçümü: 4.090 km²

Genel nüfusu: 243.468 (1996), Şehir merkezi: 178.498 (1996); 206.114 (2006)

Bağlı şehirler: Necefabad, Kehriz-seng, Güldeşt 22.693 (2006), Dehag, Alevice

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Necefabad

Mehrdeşt Hüseynce

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: Hüseynce Kervansarayı, Dehag Mescid-i Camii.
Natanz

Yüzölçümü: 3.400 km²

Genel nüfusu: 39.020 (1996), Şehir merkezi: 10.782 (1996)

Bağlı şehirler: Natanz/ Netenz, Badrud

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Natanz

İmamzade Badrud

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: Pir Vagıf Aramgâhı.

*

*Isfahan Bölge Valiliği topraklarında 1 milyondan fazla Türk yaşamaktadır.

İlam Bölge Valiliği / Ostan-ı İlam
Yüzölçümü: 20.150, 243 km²

Nüfusu: 477.310 (1996); 530.464 (2006)

BV Merkezi: İlam
Abdanan

Yüzölçümü: 2.385 km²

Genel nüfusu: 46.031 (1996), Şehir merkezi: 21.396 (1996); 21.662 (2006)

Bağlı şehirler: Abdanan

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Abdanan

Serabbağ Serabbağ

Kelat Murmuri

İlam

Yüzölçümü: 2.171 km²

Genel nüfusu: 165.398 (1996), Şehir merkezi: 126.346 (1996); 155.289 (2006)

Bağlı şehirler: İlam, Çevar

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî İlam

Çevar Çevar
Eyvan

Yüzölçümü: 909 km²

Genel nüfusu: 45.154 (1996), Şehir merkezi: 23.482 (1996); 27.752 (2006)

Bağlı şehirler: Eyvan, Zerne

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Eyvan

Zerne Zerne
Dereşehr (Bedre)

Yüzölçümü: 1.482 km²

Genel nüfusu: 52.822 (1996), Şehir merkezi: 14.668(1996)

Bağlı şehirler: Dereşehr, Bedre

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Dereşehr

Bedre Bedre
Dehloran

Yüzölçümü: 6.820 km²

Genel nüfusu: 49.306 (1996), Şehir merkezi: 23.492 (1996); 27.602 (2006)

Bağlı şehirler: Dehloran, Pehle, Meyme, Musıyan

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Dehloran

Zerrinabad Pehle

Musıyan Musıyan

*Lumar, dağ üzerinde eski ve metruk bir yerleşim birimidir. Halkı 1973 yılında düzlükdeki Dehloran’a iskân edildi. Irak-İran savaşında şehir üç yıl süre ile Irak’ta konuşlu bulunan Halkın Mücahitleri örgütünün elinde kaldı.
Şirvan ve Çerdavul (Serabile)

Yüzölçümü: 2.240 km²

Genel nüfusu: 75.861 (1996), Şehir merkezi: 6.505 (1996)

Bağlı şehirler: Serabile, Lumar, Tevhid

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Serabile

Şirvan Lumar

Helilan Tevhid

*Çerdavul, “koyun derisi” anlamındadır.
Mehran

Yüzölçümü: 4.170 km²

Genel nüfusu: 42.738 (1996), Şehir merkezi: 11.448 (1996)

Bağlı şehirler: Mehran, Erkuvaz, Salihabad

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Mehran

Melikşahi Erkuvaz

Salihabad Salihabad

Kazvin Bölge Valiliği / Ostan-ı Kazvin
Kazvin Bölge Valiliği, tarihi Azerbaycan Vilayeti/ ülkesinin bir parçasıdır. Kazvin ve Zencan’ın dâhil olduğu topraklara “Hamse Azerbaycanı” da denmektedir. Kazvin, daha önceleri Irak-ı Acem Vilayetlerinden hesap edilirdi.
Yüzölçümü: 15.490, 913 km²

Nüfusu: 965.855 (1996); 1.127.734 (2006)

BV Merkezi: Kazvin
Abyek

Genel nüfusu: 84.201 (1996), Şehir merkezi: 32.843 (1996); 47.233 (2006)

Bağlı şehirler: Abyek

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Abyek

Beşariyat Hakali

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: İmamzade Hasan bin Bakır (Ziyaran), Peygamber dağı üzerindeki Danyal Peygamber Ziyaretgâhı, İmamzade Ali, Kız Kalesı, Kâfir Kalesi.
Buinzehra (Buin)

Yüzölçümü: 2.491 km²

Genel nüfusu: 109.707 (1996), Şehir merkezi: 9.980 (1996)

Bağlı şehirler: Buinzehra, Abgerm, Avec, Erdag, Danisfahan, Şal

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Buinzehra

Abgerm Abgerm

Avec Avec

Deştabi Erdag

Ramend Danisfahan

Şal Şal

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: Hargân Çifte Burçları, İmamzade Alaaddin, Abgerm Hamamı, Tedavi Merkezi ve Maden Suyu, Segizabad Tümülüsü (Yedi Uyurlara ait olduğuna inanılır. Segizabad adı, Türkçe sekiz rakamından), Karatepe Tümülüsü, Avec Şah Abbasi Kervansarayı.
Takistan

Yüzölçümü: 2.472 km²

Genel nüfusu: 159.609 (1996), Şehir merkezi: 54.192(1996); 73.625 (2006)

Bağlı şehirler: Takistan, Esferverin, Hürremdeşt, Ziyaabad

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Takistan

Esferverin Esferverin

Hürremdeşt Hürremdeşt

Ziyaabad Ziyaabad

*Takistan’da içki fabrikası vardı.

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: Takistan Piri Makberesi, Halekûh Tümülüsü, İmamzade Abdü’l-Hayr Türbesi, İmamzade AbdullahTürbesi.
Kazvin

Yüzölçümü: 13.099 km²

Genel nüfusu: 574.740 (1996), Şehir merkezi: 291.117 (1996); 349.821 (2006)

Bağlı şehirler: Kazvin, İkbaliyye 49.230 (2006), Muhammediyye 41.766 (2006), Mahmutabad-Numune, Elvend 69.333 (2006), Bidistan 20.110 (2001), Muallim-Kelaye, Razmiyan

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Kazvin

Elburz Elvend

Rudbar-ı Alamut Muallim-Kelaye

Rudbar-ı Şehristan Razmiyan

Tarum-süfla Sirdan

Kuhin Kuhin

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: İmamzade Hüseyn Bargâhı-ı Mutahharı, Peygamberiyye Abidesi, Ağababa Müzesi, Kadim Tahran Kapısı, Çehel-Sütun İmareti/ Müze, Hamdullah Mustovfi Anıtı/ Türbesi, Şimiran Kalesi/ Tarum, Mescid-i Camii Atik, Mescid’ün-NEbi, Eminiler Hüseyniyyesi, Meymun Kalesi, Avan Gölü (Kazvin kentinin suyu buradan gelir), İmamzade Ali (Şekernab), Tarihi Kazvin Pazarı Külliyesi, Hasan Sabbah Kalesi, Ali-Kapu İmareti, İmamzade İsmail, Serdar su deposu, Derb-i Köşk, Hayderiyye Mescidi, Külah-ı Férengi İmareti/ Çehel Sütun, Saadüs-Saltana Kervansarayı, Alamut Kalesi, Lambser Kalesi (Zend dönemi), Sultanabad Kervansarayı, Kazvin Ateşgedesi.
Kirman Bölge Valiliği / Ostan-ı Kirman
Yüzölçümü: 181.714,469 km²

Nüfusu: 2.008.565 (1996); 2.584.834 (2006)

BV Merkezi: Kirman
Baft

Yüzölçümü: 12.819 km²

Genel nüfusu: 117.631 (1996), Şehir merkezi: 27.920 (1996); 35.008 (2006)

Bağlı şehirler: Baft, Buzincan, Urzuiyye, Raber

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Baft

Urzuiyye Urzuiyye

Raber Raber

*Baft’ın Tebriz köftesi çok meşhurdur.
Berdsir (Muşiz)

Yüzölçümü: 6.330 km²

Genel nüfusu: 64.139 (1996), Şehir merkezi: 26.040 (1996); 31.801 (2006)

Bağlı şehirler: Berdsir, Gülzar, Nigar

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Berdsir

Bem

Yüzölçümü: 19.431 km²

Genel nüfusu: 198.090 (1996), Şehir merkezi: 70.079 (1996); 73.823 ((2006)

Bağlı şehirler: Bem, Berevat, Muhammedabad, Fehrec, Rüstemabad

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Bem

Rudab Nizamabad

Réygan/ Rigan Muhammedabad-Rigan

Fehrec Fehrec

Nermaşir Rüstemabad

Ciroft (Sebzvaran)

Yüzölçümü: 13.800 km²

Genel nüfusu: 202.222 (1996), Şehir merkezi: 59.201 (1996); 95.031 (2006)

Bağlı şehirler: Ciroft, Cibal-i Bariz, Derb-i Behişt

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Ciroft

Cibal-i Bariz Muhammedabad

Sarduiyye Derb-i Behişt

Raver

(Kirman’ın banliyosu)

Genel nüfusu: 37.380 (1996), Şehir merkezi: 24.903 (1996); 22.910 (2006)

Bağlı şehirler: Raver

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Raver

Kûhsaran Hicdek

Rafsancan

Yüzölçümü: 10.689 km²

Genel nüfusu: 244.820 (1996), Şehir merkezi: 98.257 (1996); 136.388 (2006)

Bağlı şehirler: Refsencan, Mis-Serçeşme, Enar, Hüseynabad, Keşkûiyye, Behreman

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Rafsancan

Enar Enar

Keşkûiyye Keşkûiyye

Nug Behreman
Zerend

Yüzölçümü: 8.787 km²

Genel nüfusu: 135.202 (1996), Şehir merkezi: 41.344 (1996); 54.745 (2006)

Bağlı şehirler: Zerend, Hanuk, Kiyanşehr, Kûhbunan, Yezdanabad

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Zerend

Kûhbunan Kûhbunan

- Yezdanabad

SirCan

Yüzölçümü: 13.560 km²

Genel nüfusu: 195.409 (1996), Şehir merkezi: 135.024 (1996); 167.014 (2006)

Bağlı şehirler: Sircan, Zeydabad, Necefşehr, Pariz

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Sircan

Pariz Pariz

*Eskiden açıkta olan kanal ve kuyulara “Sirkan” denmekte idi. Sircan kenti adını buradan almıştır. (Mehr’üz-Zaman Novbân, Veche Tesmiye Şehrhâ ve RusTahâ-yı İran, s.81)
Şehr-i Babek

Yüzölçümü: 13.531 km²

Genel nüfusu: 61.613 (1996), Şehir merkezi: 31.604 (1996); 43.916 (2006)

Bağlı şehirler: Şehr-i Babek, Dehec

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Şehr-i Babek

Anberabad

(Ciroft bünyesinde)

Şehir merkezi: 15.589 (1996)

Bağlı şehirler: Anberabad

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Anberabad

İsmaili Bölük

Cibal-i Barzi Cenubi Mordehek
Kirman

Yüzölçümü: 109.206 km²

Genel nüfusu: 560.299 (1996), Şehir merkezi: 384.991 (1996); 496.684 (2006)

Bağlı şehirler: Kirman, İhtiyarabad, Bağin, Zengiabad, Çetrud, Kâzımabad, Rayin, Şehdad, Gülbaf, Mahan, Cupar, Muhiabad

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Kirman

Çetrud Çetrud

Rayin Rayin

Şehdad Şehdad

Gülbaf Gülbaf

Mahan Mahan
Kehnuc

Yüzölçümü: 24.810 km²

Genel nüfusu: 191.760 (1996), Şehir merkezi: 22.558 (1996); 38.571 (2006)

Bağlı şehirler: Kehnuc, Rudbar, Faryab, Kale-Genc

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Kehnuc

Rudbar Rudbar

Faryab Faryab

Kale-Genc Kale-Genc
Menucan

(Kehnuc’un banliyosu)

Genel nüfusu: -, Şehir merkezi: 2.413(1996)

Bağlı şehirler: Menucan

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Menucan

Asminun Şehrek-i Şehid Behişti

Kirmanşah Bölge Valiliği / Ostan-ı Kirmanşah
Kirmanşah Bölge Valiliği’nin Sungur ilçe arazisinin tamamı Cibal Azerbaycan’a ait topraklardır. (Kirmanşahan/ Bahteran)
Yüzölçümü: 24.640,578 km²

Nüfusu: 1.768.249 (1996); 1.842.457 (2006)

BV Merkezi: Kirmanşah (Bahteran)
İslamabad-ı Garb (İslamabad/ Şahabad-ı Garb)

Yüzölçümü: 3.929 km²

Genel nüfusu: 193.903 (1996), Şehir merkezi: 81.614 (1996); 89.430 (2006)

Bağlı şehirler: İslamabad-ı Garb, Humeyl, Gehvare

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî İslamabad-ı Garb

Humeyl Humeyl

Gehvare Gehvare

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: Kerend Yezdigerd Kalesi, Kerend Baba Yadigar Anıtı, Kadim Çaga-Gâvane Tümülüsü, Şah Abbasi Kervasarayı.
Pave (Oramanat/ Avramanat/ Huramanat)

Yüzölçümü: 1.262 km²

Genel nüfusu: 61.918 (1996), Şehir merkezi: 17.565 (1996)

Bağlı şehirler: Pave, Bayengan, Novsud, Novdeşe

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Pave

Bayengan Bayengan

Novsud Novsud

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: Kuru Kale Mağarası, Novsud Mir Ubeydullah Aramgâhı/ Türbesi, Mir Hüsrev Kalesi, Doğal Tabiat Varlıkları Cazibe/ Çekim Merkezi (Bu bölgede, Türkiye’nin doğu bölgelerinde olduğu gibi “Lale-i Vajegûn” denen Ters Lale yetişmektedir).
Selasbabacani

Genel nüfusu: Şehir merkezi: 5.084 (1996)

Bağlı şehirler: Tazeabad

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Tazeabad

Uzgule Uzgule

Cevanrud

Yüzölçümü: 2.748 km²

Genel nüfusu: 108.615 (1996), Şehir merkezi: 33.317 (1996); 43.104 (2006)

Bağlı şehirler: Cevanrud, Revanser

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Cevanrud

Revanser Revanser

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: Serab-ı Revanser.
Ser-i Pol-i Zehab

Yüzölçümü: 1.182 km²

Genel nüfusu: 80.043 (1996), Şehir merkezi: 27.418 (1996); 34.632 (2006)

Bağlı şehirler: Ser-i Pol-i Zehab

Nahiyeler ve Merkezleri:

Merkezî Ser-i Pol-i Zehab

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: Tak-ı Gera/ Gera Kemeri/ Gera Kapısı, Anubanini Yazılı Taşı, Ahmed bin İshak Kumi Aramgâhı, Serab-ı Germ, Ricab Mıntıkası Tabiat Varlıkları Cazibe/ Çekim Merkezi, Dekan Davud (Deli Davud).
Sungur

Yüzölçümü: 2.320 km²

Genel nüfusu: 112.012 (1996), Şehir merkezi: 40.848 (1996); 43.184 (2006)

Bağlı şehirler: Sungur

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Sungur

Kulyai/ Kolyai Seter

*Sungur, Azerbaycan şehirlerindendir.

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: Şehir merkezinde kümbet (Türk-Timurlular dönemi), Malik Aramgâhı, İmamzade Ahmed Muhammed Bakır.
Sahne

Yüzölçümü: 1.484 km²

Genel nüfusu: 81.993 (1996), Şehir merkezi: 31.048 (1996); 34.133 (2006)

Bağlı şehirler: Sahne, Miyanrahan

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Sahne

Dinur Miyanrahan

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: Serab-ı Sahne, Derbend Şelalesi.
Kasr-ı Şirin

Yüzölçümü: 1.995 km²

Genel nüfusu: 17.559 (1996), Şehir merkezi: 12.726 (1996)

Bağlı şehirler: Kasr-ı Şirin, Sumar

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Kasr-ı Şirin

Sumar Sumar

*Kasr-ı Şirin (Zühab), Hüsrev Perviz zamanında mamur hale getirilmişir. Onun döneminde buraya kışlık saray yapılmıştır. Kent adını bu saraydan almıştır. (Mehr’üz-Zaman Novbân, s.98-99)

*Kasr-ı Şirin Antlaşması, Osmanlılar ile İran arasında 17 Mayıs 1639 tarihinde bu kentte imzalanmıştır.

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: Şah Abbasi Kervansarayı, Çahar Taki (Çahar Kapu).
Kirmanşah (Bahteran)

Yüzölçümü: 5.716 km²

Genel nüfusu: 861.768 (1996), Şehir merkezi: 692.986 (1996); 784.602 (2006)

Bağlı şehirler: Kirmanşah, Heleşi, Kuzeran, Ribat

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Kirmanşah

Firuzabad Heleşi

Kuzeran Kuzeran

Mahideşt Ribat

*Bahteran, Kirmanşah kenti bünyesinde yerleşim birimidir.

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: Kadim Tarihi Tak, Muavinül-Mülk Tekyesi, İmadüd-Dövle Camii, Kirmanşah Mescid-i Camii, Serab-ı Nilüfer, Mescid-i Şehzade, Mutemed Camii, Hacc Şahbaz-Han Hamamı, Talab-ı Müşidan/ Müşidan Gölcüğü, Serab-ı Hızır-İlyas, Mahideşt Kervansarayı, Serab-ı Heşilan, Mescid-i Camii, Mutezadi Mescidi/ Camii, Muavinül-Mülk Müzesi.
Kengâver

Yüzölçümü: 868 km²

Genel nüfusu: 88.941 (1996), Şehir merkezi: 50.269 (1996); 48.901 (2006)

Bağlı şehirler: Kengâver

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Kengâver

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: Mubed Anahita/ Anahita Tapınağı (Mubed; Zerdüşt din adamı, çoğulu→ Mubedân, Mubedân-ı Mubed= Yüksek rütbeli din adamı), İmamzade İbrahim.
Gilan-ı Garb

Yüzölçümü: 2.230 km²

Genel nüfusu: 65.479 (1996), Şehir merkezi: 16.813 (1996)

Bağlı şehirler: Gilan-ı Garb

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Gilan-ı Garb

Gevar Sermest

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: Sûfî Anıtı.
Hersin

Yüzölçümü: 1.007 km²

Genel nüfusu: 96.019 (1996), Şehir merkezi: 55.079 (1996); 51.562 (2006)

Bağlı şehirler: Hersin, Bisütun

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Bisütun

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: Bisütun Arkeolojik Eserleri, Balaş Taşı, Herkül Heykeli, Serab-ı Bisütun, İshakvend Yeraltı Mezarı, Şikarçiyan Mağarası, Mer-Aftab Mağarası, Çeşme Serab Mağarası, Serab-ı Heris.

*

*Kirmanşah BV halkı Kürt olmakla beraber Şia’dır. Önemli bir bölümü ise Gorân/ Gurân/ Ali-Allahi’dir. Kürdistan BV halkı ise, Sünni/ Şafii’dir. Şafii Kürtlerin, Sünni ve Caferi /İmami toplumlarda olduğu gibi Gurân/ Alevi/ Kızılbaşlara karşı hoşgörüleri bulunmamaktadır.

Kûhgiluye ve Buyer-Ahmed Bölge Valiliği / Ostan-ı Kûhgiluye ve Buyer-Ahmed
Yüzölçümü: 15.563,249 km²

Nüfusu: 540.046 (1996); 621.428 (2006)

BV Merkezi: Buyer-Ahmed (Yasuc)
Buyer-Ahmed (Yasuc)

Yüzölçümü: 5.261 km²

Genel nüfusu: 158.545 (1996), Şehir merkezi: 69.133 (1996); 96.786 (2006)

Bağlı şehirler: Yasuc, Margûn, Gerabsüfla

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Yasuc

Margûn Margûn

Ludab Gerab-süfla

Dena

Genel nüfusu: 53.163(1996), Şehir merkezi: 6.356(1996)

Bağlı şehirler: Sisaht

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Sisaht

Patave Patave

Kebkiyan Çitab
Kûhgiluye (Dehdeşt)

Yüzölçümü: 6.112 km²

Genel nüfusu: 206.166 (1996), Şehir merkezi: 37.301 (1996); 49.995 (2006)

Bağlı şehirler: Dehdeşt, Sug, Likek, Kale-ReiSi, Çeram, Dişmuk, Lende

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Dehdeşt

Behmei Likek

Çarusa Kale-Reisi

Çeram Çeram

Dişmuk Dişmuk

Lende Lende
Gecsaran (Dugünbedan)

Yüzölçümü: 4.200 km²

Genel nüfusu: 122.938 (1996), Şehir merkezi: 70.422 (1996); 81.902 (2006)

Bağlı şehirler: Dugünbedan, Başt

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Dugünbedan

Başt Başt

*Gecsaran’da petrol üretilir. Irak savaşında, Iraklılar bu kenti tamamen yaktılar. Daha önce Abadan’a bağlı olan kent, Kûhgiluye ve Buyer-Ahmed’e bağlanmıştır. Önemli petrol üretim merkezlerindendir.
Kum Bölge Valiliği / Ostan-ı Kum
Kum Bölge Valiliği, tarihi Azerbaycan Vilayeti/ ülkesinin bir parçasıdır. Kum, Hemedan, Merkezî, Tahran ve Elburz Bölge Valilikleri topraklarına Cibal Azerbaycanı (Azerbaycan-ı Cibal) veya Irak-ı Acem de denmektedir.
Yüzölçümü: 11.237,498 km²

Nüfusu: 852.946 (1996); 1.036.714 (2006)

BV Merkezi: Kum
Kum (Gum/ Qum)

Yüzölçümü: 11.240 km²

Genel nüfusu: 852.946 (1996), Şehir merkezi: 777.677 (1996); 951.918 (2006)

Bağlı şehirler: Kum, Genavat, Caferiyye, Destcerd, Kehek

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Kum

Selefçigân Selefçigân

Caferabad Gazrân

Halacistan Destcerd

Novfelluşatu Kehek

*Kum kentinin % 67’si Azerbaycan Türkü’dür.

*Kum’un ünlü ipek halıları, Nirugâh-ı İmamzade ve Zendabad isimli Türk mıntıklarında dokunmaktadır.

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: Hazret-i Masume’nin Bargâh-ı Mutahharı/ Pak Divanı, İmamzade Ali bin Cafer, Hazreti Masume Astanesi/ Makberesi, Sahibüz-Zaman Camii (Cemkerân), Kum Mescid-i Camii, İmamzade Şahzade Ahmed bin Muhammed Hanife, Tarihi Horabad (Xorabad) Kalesi, Hatice Hatun Türbesi, Tarihi Aliabad Külliyesi, Tarihi Kum Pazarı, Hacı Han Evi, Şeyh Eba Salet Makberesi, İmamzade Şah Hamza, Kumrud Muhammedabad Kervansarayı, İmamzade Abdullah, Molla Sadra Evi, Künbed-i Sebz Bağı, İmam Humeyni’nin eski evi, Feyziyye Medresesi, Hacc Ali-Han Evi, Tarihi Kibar Barajı, Tarihi Sarm Camii, Fatımiyye Camii, Pence Ali Camii, İmamzade Sultan Mahmut, İmamzade Şah İbrahim, Çihl Ahteran (Axterân), İmamzade Zeyneb Hatun (Kehek), Penc İmamzade, İmamzade Şah Ahmed Kasım, Mescid-i Azam, Kehek Mescid-i Camii, Tarihi Hacc Askerhan Hamamı, Kale Sengi Kervansarayı, Véşnuh mağarası.
Kürdistan Bölge Valiliği / Ostan-ı Kürdistan
Kürdistan Bölge Valiliği sınırları içinde kalan Bicar ve Gurve kentleri, Azerbaycan Vilayeti/ ülkesine ait şehirlerdir. Öte yandan Divandere ve Sakız’ın kuzeyindeki topraklar, Azerbaycan Vilayetinden alınıp Kûhistan/ Kürdistan’a bağlanmıştır.
Yüzölçümü: 28.817,483 km²

Nüfusu: 1.346.333 (1996); 1.416.334 (2006)

BV Merkezi: Senendec
Bane

Yüzölçümü: 1.580 km²

Genel nüfusu: 105.606 (1996), Şehir merkezi: 55.433 (1996); 69.635 (2006)

Bağlı şehirler: Bane, Armardeh, Kanisor, Buin-i süfla

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Bane

Alut Armardeh

Nemsir Kanisor

Nenur Buin-i süfla

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: Bane Mescid-i Camii, Tarihi Hıdri Hamamı.
Bicar

Yüzölçümü: 5.901 km²

Genel nüfusu: 114.235 (1996), Şehir merkezi: 44.240(1996); 46.156(2006)

Bağlı şehirler: Bicar, Babareşani, Yasukend (Azerbaycan şehirlerindendir)

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Bicar

Ceng-Almas Babareşani

Kerani Hasan-abad

*Bicar, Azerbaycan şehirlerindendir.

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: Kadim Bicar Pazarı, Hüsrevabad Camii, Antik Gerus şehri kalıntıları, Tarihî Gam-çaka yazıtları, Bağ-ı Safa, Haydar Beg Tepesi.
Divandere

Yüzölçümü: 4.030 km²

Genel nüfusu: 85.367 (1996), Şehir merkezi: 19.089 (1996); 22.862 (2006)

Bağlı şehirler: Divandere, Zerrine

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Divandere

Saral Hezarkaniyan

Kereftu Zerrine

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: Tarihî Kereftu Mağarası, Çihl Çeşme.
Servabad

(Merivan bünyesinde)

Genel nüfusu: Şehir merkezi: 3.288 (1996)

Bağlı şehirler: Servabad

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Servabad

Avraman Avramantaht

*Avramantaht (Oraman/ Huralan; Oramantaht/ Huramantaht)

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: Kabartma Avraman Yazılı Taşı, Avraman/ Oraman Pir Şalyar (Server) Makberesi, Tarihi Avraman/ Oraman Taht Köyü.
Sakız

Yüzölçümü: 4.444 km²

Genel nüfusu: 194.998 (1996), Şehir merkezi: 115.394 (1996); 131.349 (2006)

Bağlı şehirler: Sakız, Sahib

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Sakız

Zenuye Sahib

Serşiyu Hasansalaran

*Sakız/ Saggız/ Saqız kentinin adı ile ilgili çeşitli rivayetler vardır. Farsça-Türkçe bir isimdir. Rivayete göre, bu şehri üç kız yapmış. Farsça “Se/ üç” ile Türkçe “Gız/ kız” kelimelerinden oluşmuştur. Se-gız/ Üç kız→ Sakız/ Saqız. Diğer bir rivayet ise, bu bölgeye Sakalar gelmiş ve yeni bir iskân mahalli inşa etmişlerdir. Şehir adını Saka/ İskitlerden almıştır. (Mehr’üz-Zaman Novbân, Veche Tesmiye Şehrhâ ve RusTahâ-yı İran, s.75)

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: Turcan Mescid-i Camii, Kadim Sakız Pazarı, Mescid-i Du Minare (İki Minareli Camii), Tarihî Ziviye Kalesi, Hacc Salih Hamamı.
Senendec

Yüzölçümü: 2.961 km²

Genel nüfusu: 359.681 (1996), Şehir merkezi: 277.808 (1996); 311.446 (2006)

Bağlı şehirler: Senendec, Şuvişe

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Senendec

Kelanteran Şuvişe

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: Senendec Müzesi, Senedec Mescid-i Cum’ası (Darül-İhsan), Kuran-Nagl Camii, Vekil Camii, İmamzade Pir Ömer, İmamzade Pir Muhammed, Senendec Kilisesi, Kışlaq Köprüsü, Salavatabad Köprüsü, Ayetullah Merduh İmareti ve Bahçesi, Asıf Divan İmareti, Hüsrovabad/ Hüsrovabad İmareti, Kadim Senendec kenti pazarı, Vahdet Baraj Gölü, Tarihî Aviheng Camii, Vekilül-Mülk İmareti, Müşir-i Divan İmareti, Eşref Nizam İmareti, Emced Hüseyniyyesi, Doğa Tarihi Müzesi.
Gurve

Yüzölçümü: 4.722 km²

Genel nüfusu: 199.834 (1996), Şehir merkezi: 61.659 (1996); 65.842 (2006)

Bağlı şehirler: Gurve, Dilberan, Serişabad, Dizec, Dehgulan 20.226 (2006)

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Gurve

Serişabad Serişabad

Çahardolu Dizec

Eylag Dehgulan

*Gurve, Azerbaycan şehirlerindendir.

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: Serab-ı Gurve, Baba Gurgur/ Dede Korkut Abidesi (Baba Gurgur; Türk destanlarından birine adını veren Dede Korkut’tur. Mezarının burada olduğuna inanılır. Gurve, aynı zamanda bir Azerbaycan Türk kentidir), İmamzade Seyyid Celaleddin, Ferhadabad Köprüsü, Baba Gurgur/ Dede Korkut Maden Suyu kaynağı, Kale Köhne/ Köhne Kale harabeleri, Kemere Mağarası.
Kamyaran

Yüzölçümü: 2.082 km²

Genel nüfusu: 101.219 (1996), Şehir merkezi: 41.945 (1996); 46.760 (2006)

Bağlı şehirler: Kamyaran, Muçeş

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Kamyaran

Muçeş Muçeş

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: Tarihî Gazirhani Tepesi, Tarihi Kavdane Avlusu, Pir Akkaşe kalıntıları.
Merivan

Yüzölçümü: 3.432 km²

Genel nüfusu: 185.393 (1996), Şehir merkezi: 60.459 (1996); 91.664 (2006)

Bağlı şehirler: Merivan, Çınare/ Çenare

Nahiyeler ve merkezleri:

Merkezî Merivan

Hav ve Mirabad Berdereşe

Serşiyu Çınare

*Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: Zerivar Gölü, Merivan Kalesi (Halohan)