Dr. Recep Albayrak Türklerin İranı
Yüklə 9,25 Mb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 2010 Yılı Düzenlemesine göre İran Bölge Valilikleri (Ostan)
- 3.Kısım. TÜRK NÜFUSUNUN İSTATİSTİKSEL DEĞERLENDİRMESİ IV. Türk Nüfusunun İstatistiksel Değerlendirmesi
- İran Türk Coğrafyası
- İran’ın Etnik Coğrafyası
* *Tahran nüfusunun %65-70’i Türk’tür. Türkler, başkent Tahran’da ekseriyeti teşkil ederler. Tahran’ın ortasından kuzey-güney istikametinde çizilen bir çizgi, kentin etnik yapısını ortaya koymaktadır. Doğusu Fars ve diğer etnik grupları oluştururken, batı yakasının tamamına yakını Türk’tür. Bu Türk nüfus, Tahran’dan başlayarak, Azerbaycan ve Türkiye sınırına doğru yoğunlaşarak devam etmektedir. Sasaniler döneminde İranzemin’de 999 kervansaray inşa edildiği rivayet edilir. Bunlardan çok azı günümüze ulaşabilmiştir. Bu kervansaraylardan ikisi Ribat-ı Kerim’de, diğerleri ise, Talış, Hoy, Kirman, Kirmanşah ve ikisi de Afganistan sınırları içerisindedir. Yezd Bölge Valiliği / Ostan-ı Yezd Yüzölçümü: 128.811,421 km² Nüfusu: 803.921 (1996); 958.323 (2006) BV Merkezi: Yezd
Yüzölçümü: 5.345 km² Genel nüfusu: 40.617 (1996), Şehir merkezi: 19.164 (1996); 20.994 (2006) Bağlı şehirler: Eberkûh, Mehrdeşt Nahiyeler ve merkezleri: Merkezî Eberkûh Behmen Mehrabad
Yüzölçümü: 23.897 Genel nüfusu: 61.802 (1996), Şehir merkezi: 44.398 (1996); 51.349 (2006) Bağlı şehirler: Erdekan, Ahmedabad Nahiyeler ve merkezleri: Merkezî Erdekan Haraneg Haraneg Agda Agda Bafg Yüzölçümü: 15.021 Genel nüfusu: 41.835 (1996), Şehir merkezi: 25.068 (1996); 30.867 (2006) Bağlı şehirler: Bafg, Behabad Nahiyeler ve merkezleri: Merkezî Bafg Behabad Behabad
Yüzölçümü: 5.871 Genel nüfusu: 56.603 (1996), Şehir merkezi: 15.115 (1996) Bağlı şehirler: Teft, Nir Nahiyeler ve merkezleri: Merkezî Teft Nir Nir
Genel nüfusu: 27.948 (1996), Şehir merkezi: 8.687 (1996) Bağlı şehirler: Herat Nahiyeler ve merkezleri: Merkezî Herat Mervest Mervest Saduk (Eşkizer) (Yezd’in banliyosu) Genel nüfusu: 28.579 (1996), Şehir merkezi: 11.413 (1996) Bağlı şehirler: Eşkizer, Hezrabad, Neduşen Nahiyeler ve merkezleri: Merkezî Eşkizer Hezrabad Hezrabad Tabes Yüzölçümü:- Genel nüfusu: 59.632 (1996), Şehir merkezi: 25.722 (1996); 30.681 (2006) Bağlı şehirler: Tabes, Aşkabad Nahiyeler ve merkezleri: Merkezî Tabes Aşkabad Aşkabad Deyhuk Deyhuk *Tabes, kadim bir şehirdir. Mehriz Yüzölçümü: 14.814 km² Genel nüfusu: 64.254 (1996), Şehir merkezi: 25.239 (1996); 26.364 (2006) Bağlı şehirler: Bağlı şehirler: Mehriz Nahiyeler ve merkezleri: Merkezî Mehriz *Mehriz, Türk yerleşim birimidir. Meybud Yüzölçümü: 1.355 km² Genel nüfusu: 59.141 (1996), Şehir merkezi: 38.061 (1996); 58.295 (2006) Bağlı şehirler: Meybud Nahiyeler ve merkezleri: Merkezî Meybud *Meybud, Türk yerleşim birimidir. Yezd Yüzölçümü: 7.244 km² Genel nüfusu: 387.990 (1996), Şehir merkezi: 326.776 (1996); 423.006 (2006) Bağlı şehirler: Yezd, Hamidya 27.611 (2006), Şahidiyye, Zariç Nahiyeler ve merkezleri: Merkezî Yezd Zariç Zariç
Nüfusu: 900.257 (1996); 942.818 (2006) BV Merkezi: Zencan
Yüzölçümü: 3.362 km² Genel nüfusu: 148.424 (1996), Şehir merkezi: 55.266 (1996); 70.836 (2006) Bağlı şehirler: Ebher, Sainkale, Hidec, Sultaniye Nahiyeler ve merkezleri: Merkezî Ebher Sultaniye Sultaniye
Genel nüfusu: 40.626 (1996), Şehir merkezi: 1.786 (1996) Bağlı şehirler: Zerrinabad, Haleb Nahiyeler ve merkezleri: Merkezî Zerrinabad Haleb Haleb *İcrud, Afşar halıları ile ünlüdür. *Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: Hudabende (Geydar) Yüzölçümü: 5.177 km² Genel nüfusu: 163.067 (1996), Şehir merkezi: 18.709 (1996) Bağlı şehirler: Geydar 25.525 (2006), Germ-Ab, Zerrinrud, Secas Nahiyeler ve merkezleri: Merkezî Geydar Afşar Germ-Ab Bezinerud Zerrinrud Secasrud Secas
Genel nüfusu: 51.681 (1996), Şehir merkezi: 39.094 (1996); 48.055 (2006) Bağlı şehirler: Hürremdere Nahiyeler ve merkezleri: Merkezî Hürremdere
Yüzölçümü: 13.302 km² Genel nüfusu: 384.006 (1996), Şehir merkezi: 286.295 (1996); 341.801 (2006) Bağlı şehirler: Zencan Nahiyeler ve merkezleri: Merkezî Zencan Zencançay Nikpey Karapoşutlu Armağanhane *Zencançay’ın diğer adı, Zencanrud’tur. *Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: Zencan Müzesi, Zencan Pazarı, Mescid-i Camii (Seyyid) Zencan, İmamzade Seyyid, Müctehidi Makberi, Tarihi Rahtşuyhane/ Çamaşırlık, Tarihî Zencanrud Köprüleri, Tarihi Daşkesen Külliyesi, Mirzayi Mescidi, İmamzade Seyyid İbrahim, Şarşar Şelalesi, Sengi (Taş) Kervansarayı. Tarum (Abber) (Zencan’ın banliyosu) Genel nüfusu: 43.460 (1996), Şehir merkezi: 4.338 (1996) Bağlı şehirler: Abber Nahiyeler ve merkezleri: Merkezî Abber Çurzek Çurzek *Tarum, kuzey dilinde “Cennet” demektir. Sahilden itibaren Zencan’ın kuzey bölümü dâhil “Tarum/ Cennet” olarak adlandırılmaktadır. *Talış, Gilan, Astara, Sepidrud, Rudbar ve Zencan’ın kuzeyi Tarum bünyesindedir. Bölgenin üst bölümüne Tarum Ulya/ Yukarı Tarum, alt bölümüne ise, Tarum Süfla/ Aşağı Tarum denmektedir. Tarum bölgesini Zerrinerud, Siminerud, Sepidrud ve Lengerud olmak üzere dört nehir sulamaktadır. Bölge İran’ın sebze ve meyve ambarıdır. Tarum bölgesinde her türlü meyve yetişmektedir. *Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: Harmeneser Mağarası (Harmeneser’in halkı Kürt’tür). Mahnişan (Zencan’ın banliyosu) Genel nüfusu: 67.378 (1996), Şehir merkezi: 4.010 (1996) Bağlı şehirler: Mahnişan, Dendi Nahiyeler ve merkezleri: Merkezî Mahnişan Enguran Dendi *Tarihi, kültürel ve sosyal varlıklar: Gatırcı Derbendi (Mahnişan’ın, insanoğlunun ilk defa bir araya gelip topluca yaşadığı yer olduğu rivayet edilir), Behistan Kalesi, Enguran Kalesi (S. Bahtiyari, 1. Atlas-ı GitaşinaSi Ostanhâ-yı İran, 2. Atlas-ı Kâmil GitaşinaSi ; Sirus Nisari , Külliyat-ı Coğrafya-yı İran) *
*Elburz BV, 2010 yılında Tahran BV’den ayrılmıştır. 3.Kısım. TÜRK NÜFUSUNUN İSTATİSTİKSEL DEĞERLENDİRMESİ IV. Türk Nüfusunun İstatistiksel Değerlendirmesi Elde etnik temelli resmî sayım rakamları bulunmadığı için günümüzde İran’da yaşayan Türk nüfusunu tespit etmek oldukça güç bir meseledir. Buna mukabil Türklere ait “ostan” denen bölge valilikleri, iç göçe rağmen İran coğrafyasında Türklerin yaşadıkları bölge, şehir, kasaba ve köyler bilinmektedir. Güney Azerbaycanlı ve İranlı Türk araştırmacı ve yazarlar, Türkiye, Azerbaycan ve farklı ülkelerdeki kişi ve kuruluşların yanı sıra, uluslararası sosyal-siyasi faaliyet gösteren organiszasyonlar, İran’ı ve Türkiye’yi etnik temelde parçalamak isteyen odaklara bağlı teşkilatlar ile görsel ve basılı kaynaklar, İran’daki Türk nüfusunu birbirini tutmayan 15’ten başlayıp 35-40 milyona uzanan farklı rakamlar şeklinde vermektedir. Hazırladığımız bu çalmayı esas alıp, yerli ve yabancı kişi ve kuruluşların tesir sahasına girmeden, İran’da yaşayan Türklerin nüfusu konusunda hata oranı düşük bir rakama ulaşmaya çalışacağız. Türklere ait bölge valilikleri (ostan), şehirler, kasabalar, köyler, Türk muhitlerine uzak mıntıkalardaki şehirlerin Türk mahalleleri, tayfa/ aşiretlerin oturduğu mıntıkaları da dikkate alacağız. Bugün İran’da yaşamakta olan Türk nüfusunu tespit ederken dayanağımız 1996 ve 2006 nüfus sayımı rakamları olacaktır. İran’da gerçekleştirilen altıncı nüfus sayımı, 28 Ekim 2006 tarihinde başlamış 17 Kasım 2006 tarihinde sona ermiştir. İstatistik Kurumu Başkanı Muhammed Meded, Şubat 2007’de; nüfusun 70.049.262 olduğunu açıklamıştır. Ülkenin en kalabalık bölge valiliği Tahran’nın nüfusu 13.328.000’dir. Genel nüfusa oranı %19’dur. Bu her beş kişiden birinin Tahran’da oturduğu anlamına gelmektedir. Nüfusun 34.359.720’si kadın (%49.1), 35.689.542’si erkek (%50.9)’tir. Halkın %68.5’i kentlerde, %31.5’i ise kırsal kesimde yaşamaktadır. 1956 yılında gerçekleştirilen ilk sayımda nüfus 18.9 milyondu. 2006 yılı başında 68.6 milyon olan İran’da ortalama nüfus artışının yılda %1.4 olduğu belirtilmektedir. Ancak nüfus artış oranı %1.4 olarak verilse de, bunun % 2.5 civarında olduğu iddia edilmektedir. İran’ın sahip olduğu topraklar 1.648.195 km²’dir.
İran’da oturan diğer etnik gruplardan ziyade, esas olan İran-Turan arasında yıkılmaz köprü vazifesi gören İran Türkleri’nin bugünkü yapı ve konumlarını Türk okur ve araştırmacılarının bilgisine sağlıklı şekilde sunmaktır. İran konusunda biraz malumat sahibi olanlar, bu ülke haritasını ellerine aldığında etnik grupların oturdukları bölgeleri kendiliklerinden alt alta yazabilirler. Ancak sahayı tanımıyor ve masa başında yazılı bir kaynaktan aktarıyor ise antropoloji, etnoloji, dil bilimi, etnografya vb. hususları ilgilendiren, konumuz açısından, akrabalık bağı bulunmayan, nüfus ve arazi bakımından zikre değmez grupları da sayabilirler Tadat edebilirler. İran’ın zengin kültürel ve sosyal yapısının, bir iki günlük ziyaretlerle anlaşılması ve izah edilmesi çetin bir meseledir. Türk kültürü ve sanatı ile İran kültürü ve sanatı o kadar içi içedir ki, her ikisini algılamadan bir yerlere varmanın imkânı yok gibidir. Selçuklu, Safevi, Afşar ve Kacar hanedanın oluşturduğu İslam dönemi İran millî sanatı ve mimarisinin dışında Fars sanat ve mimarisinden bahsetmek mümkün değildir. Bahsetmek istediğimizde, 13-14 asır önceye Sasani devrine dönmeniz gerekir. Bu hususlar, aynı zamanda İran ile Turan’ın her konuda ayrılmazlığının da göstergesidir.
Amerikan Silahlı Kuvvetler Dergisi’nin (Armed Forces Journal) Haziran 2006 sayısında Ralph Peters imzasıyla yayınlanan “Blood Borders/ Kan sınırları” başlıklı makalede, Orta Doğu haritasının etnik temelde yeniden çizilmesini tavsiye ediyor. Etnik kökene göre çizdiği yeni Orta Doğu haritasını makalesine ek olarak koymuş. Bu haritada Türkiye, Irak, İran ve Suriye toprakları üzerinde bir “Hür Kürdistan”, İran ve Pakistan toprakları üzerinde “Hür Beluçistan” kurulmasının yanı sıra, bu iki yeni devlete toprak veren İran’ın, ayrıca genişletilmiş Azerbaycan’a ve Basra Körfezi’nde kurulacak bir Şii Arap devletine de toprak vermesi öngörülmektedir. İran’a ise Herat dâhil, bazı Afgan Vilayetleri veriliyor. Böylece İran biraz daha doğuya kayıyor. Buşehr Bölge Valiliği Arap Şii devletine verilerek, İran’ın Basra Körfezi’ne olan sınırı daraltılıyor. Yani Batı’ya petrol taşıyan gemileri İran tehdidinden kurtarılıyor. Bu etnik mıntıkalar, gerek yaşam sahaları, yani coğrafi konumları, gerekse nüfus, kültür, sosyal yapı, siyasi ve ekonomik güç bakımından ciddiye alınacak büyük bölgelerdir. Bunların dışında bazı bölge ve yerleşim birimlerinde yaşayan bağımsız dil ve yarı dil özelliği bulunan etnik gruplar sayılarak Tadat edilerek yüzden fazla etnik isim ve dil dilin olduğunu saymak mümkündür. İddia edildiğine göre, Roma’da Nato Savunma Koleji’nde büyük bir skandal yaşanmış. Brifinge katılan Türk subayları, salonda Ralph Peters’in bu haritası ile karşılaşmış, büyük bir şok yaşamışlar. Ancak salonu terk edip etmedikleri, Dışişleri Bakanlığı’nca Nato nezdindeki büyükelçi vasıtasıyla Nato’ya nota verilip verilmediği bilinmemektedir. (www.etikhaber.com) * Çöl bölgeleri hariç Türkler, İran topraklarının tamamında toplu ve perakende olarak oturmakta ve yaşamaktadır. Ülkenin Tahran dâhil batısı, kuzeydoğusu ve güney bölgesinde yoğunlaşmışlardır: 1. Ülkenin Tahran’dan itibaren batısı: Burası Güney Azerbaycan topraklarıdır. Adından ötürü bu bölge Türklerine “Azerbaycan Türkü” denmektedir. Halac Türkleri’nin oturduğu Halacistan da Güney Azerbaycan topraklarına dâhildir. 2. Kuzeydoğu Türkleri: Kuzeydoğu Türklerine İran Türkmenistanı da denen Gülistan Bölge Valiliği Türkmenleri ile Horasan Türkleri dâhildir. Eskiden beri bildiğimiz Sahra-yı Türkmen de Gülistan Bölge Valiliği sınırları dâhilindedir. 3. Güney bölgesi/ Kaşkayı Vilayeti/ Kaşkayı-Yurt Türkleri: Bunlar Büyük Kaşkayı iline bağlı olan Kaşkayı Türkleri ve Hamselerdir. Azerbaycan Türkleri’nin devamı olarak kabul edilirler. Yüklə 9,25 Mb. Dostları ilə paylaş:
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||