Dr. Recep Albayrak Türklerin İranı
Yüklə 9,25 Mb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- İran İslam Cumhuriyeti Radyo ve Televizyon Kurumu Kamuoyu Tepkisini Ölçme ve Araştırma Merkezi Anketi
45.Tahran Bölge Valiliği استان تهران Merkezi: Tahran
Nahiye halkı, zamanla su kaynaklarının bol olduğu kuzey bölgelerine yerleşmeye başladı. Tahran’daki tarihi eserlerin tamamı Kacar hanedanı döneminde yapılmıştır. Ağa Muhammed Han, Tahran Erki’ni bina ettirdikten sonra, ardından Taht-ı Mermer’i yaptırmıştır. Tahran Erki’nde; Kasr-ı Şah/ Şah Sarayı, Mescid-i Camii, idari binalar ve pazar bulunmaktaydı. Feth-Ali Şah zamanında Erk’e yeni binalar ilave edildi. H/K. 1223/ 1808 yılında Tahran sekiz misli büyümüştür. Önemli tarihi eserlerden saltanat sarayları, İmamzade Yahya, İmamzade Zeyd ve Mescid-i Şah (Günümüzde Mescid-i İmam Humeyni) 1809 yılında yapılmaya başlamış, inşatlar 31 yıl devam etmiştir. Şehrin ilk planı Nasreddin Şah Kacar tarafından yaptırılmıştır. Kentin korunmasını sağlayan burçların önündeki hendekler temizlenmiş ve yenilenmiştir. Bu hendeklerin, sel baskınlarından korunmak amacıyla yapılmış olabileceği de düşünülmektedir. Şehrin giriş-çıkış kapıları yenilenmiştir. Devlet-i Kadim Kapısı ve Tophane Meydanı Kacar hanedanının son dönem yapılarıdır. (Sirus Nisari, Külliyât-ı Coğrafya-yı İran, s.489-491) Ahmed Kesrevi, “Namhâ-yı Şehrhâ ve diyehâ-yı İran/ İran Şehir ve Köylerinin Adları” isimli kitabında; Tahran/ Tehran adının “Germ/ Sıcak”; Kehrân veya Tehran’ın “Germistan/ Germgâh/ Sıcak yer” anlamına geldiğini ifade etmektedir. Tehran adındaki “-rân”, “-lân” eki karşılığı olup, yer ve mekân anlamı taşımaktadır. Tehrân تهران kelimesi, Tahrân طاهران olarak da yazılmaktadır. “Tahran Tarihi” isimli kitabın 24. sayfasında yer alan rivayete göre; eski dönemde düşman korkusu ile evler yer altına yapılırmış. Buna Tehran ته ران denirmiş. “Teh/ ته ”, aşağı, alt; “rân/ ران ” , yer ve mekân anlamına gelir. Kısaca Tehran ته ران “Yer altı” demektir. (Mehr’üz-Zaman Novbân, Veche Tesmiye Şehrhâ ve RusTahâ-yı İran, s.48-49)
19 Ordubehişt 1374/ 1995 Sayı: 59
Denekle görüşme tarihi: 1.Nerelisiniz? a.Fars b.Kürt c.Lor d.Beluç e.Kuzeyli f.diğer 2.Babanız nerelidir? a.Fars b.Türk c.Kürt d.Lor e.Beluç f.Kuzeyli g.diğer 3.Medeni durumunuz a.Bekâr b.Evli 4.Evlenmeye karar verdiğiniz zaman bir Türk ile evlenir misiniz? a.Evet b.Hayır 5.Eğer kızınız olsa ve bir gün evlenmeye karar verse, bir Türk erkeği ile evlenmesine razı olur musunuz? a.Evet b.Hayır 6.Aşura, Tasûâ gibi dini günlerde Türklerin düzenlediği âyinlere katılır mısınız? a.Evet b.Hayır 7.Ev satın almak istediğinizde, duvar komşunuz veya apartmandaki daire komşunuzun Türk olmasını ve komşu olarak yaşamayı kabul eder misiniz? a.Evet b.Hayır 8.Bir Türk ile iş arkadaşı olarak aynı odayı paylaşır mısınız? a.Evet b.Hayır 9.Büyük çoğunluğunu Türklerin oluşturduğu bir mahallede ev satın alır mısınız? a.Evet b.Hayır 10.Azerbaycan Türkçesi konuşulan bir şehirde yaşar mısınız? a.Evet b.Hayır 11.Bir Türk şahsa gelip gider misiniz, onu evinizde misafir eder misiniz veya misafirliğe gider misiniz? a.Evet b.Hayır Cinsiyet: a.Erkek b.Kadın Yaş: a.15-24 b.25-29 c.30-39 d.40-49 e.50-59 Meslek: a. Öğrenci b.Üniversite öğrencisi c.Çalışan (Ne iş yaptığı belirtilecek) d.İşsiz e.Çalışmıyor f.Emekli Eğitim: a.Okuma yazması yok b.İlkokul c.Lise Anketin yapıldığı mıntıka ve bölge ile ilgili bilgiler: Tahran’da, sadece Türklere yönelik olarak hazırlanıp yürütülen bu anket çalışması nedeniyle, üniversitelerde okuyan Türk öğrenciler; anketin ülkeye ihanet amacıyla hazırlandığından bahisle bir protesto mektubu hazırlamıştır. Mektup Dini Rehberlik makamı, Cumhurbaşkanlığı, basın büroları, Doğu Azerbaycan, Batı Azerbaycan, Erdebil, Zencan, Kazvin ve Hemedan bölge valilikleri ile Cuma İmamlarına, ayrıca İİC Radyo ve Televizyonu’na göderilmiştir. (http://savucbulaq-shehriyar-islamshehr-az.blogspot.com/, 18 May/ Mayıs 2004, Mehran BahaRi) *Kuzeyli’den; Hazar denizi sahillerinde oturan Gilek, Talış ve Mazenderani vb. etnik gruplar kastedilmektedir. Tahran’a bağlı Türk Şehirleri
Bu şehirlerde Şahseven, Asanlu/ Usanlu ve Afşarlar oturmaktadır. (http://savucbulaq-shehriyar-islamshehr-az.blogspot.com/; Mehran BahaRi, 24 February/ Şubat 2005) Tahran Bölge Valiliği’nde Türkçe Yer Adları/ Toponimler Şehriyar kenti: Çaku-bâlâ; Mahmut-Halacabad; Kışlaq Mehrçîn; Kışlaq-Emir; Gara-torpaq; Gacer(Kacar)-Taht-ı Rüstem; Kıpçaq; Ali-Bayat; Torpaq-tepe; Arğaşabad; Ahmed-Seyyidler; Hisar-Sâtı; Tekidağ: 2.020 metre, Şehriyar-İştihard-Merkezî BV sınırı kesişme noktasının güneyi. Savucbulag (Heştgerd) kenti: Yengi-İmam; Kışlaq-Mahmudlu, Gara-Kubad; Sungurabad; Duz-Anber; Dengizek; Buğran; İgirbulaq, Oğlantepe; Ağşat; Aran; Ağca-hisar; Armud. İslamşehr kenti: Çiçeklu; Aliabad-Kacar; Aliabad-Tapança; Hüseynabad-Tapança. Kerec kenti: Murad-tepe; Qanlı-bulag; İgan; İpek; Sıra; Ergene. Pakdeşt kenti: Qışlaq-Kerimabad; Qışlaq-Qal’a; Qışlaq-Furunabad; Qışlaq-Hacıabad; Qırmıztepe; Hüseynabad-Kacar; Citu. Ribat-ı KeRim kenti: Yaka; Orun. Rey kenti: Çıhar-qız; Qoçhisar; Toqquzabad; Çala-Tarhan; Qal’a-Novçemen; Dursunabad; Abbasabad-Alaq; Kor-bulag dağı, 1.940 metre. Rey-Kum sınırının batısı; Han-kişi köyü. Veramin kenti: Yam, Qışlaq-Govku; Qışlaq-Şemsabad; Qışlaq-Celil; Sure; Göynek-zah; Hisar-Hüseyinbeg; Qışlaq-Muînabad; Qışlaq-Abbasabad; Qışlaq-Citu; Tağan; Hisar-Göçkur; Göynek-Zehra. Firuzkûh kenti: Geçe; Katlan; Goduk; Aştan; Deliçâî köyü. DeMavend kenti: Caban; Garadağ: 4.760 metre, Demavend’in doğusu. Şimiran kenti: Kend-ulyâ; Tarkıyan; Keşar-ulyâ; Solkan; Kend-süfla; Senceryân. Şehriyar Türkçesi Tahran’ın güneybatısında yer alan Şehriyar bölgesi, eski çağlardan beri Türklerin meskeni olmuştur. Bu mıntıkada, Save ve Hemedan lehçelerine yakın orta gruba dâhil Türk lehçesi konuşulmaktadır. Ş.1368/ 1989 yılında Şehriyarlı bir askerin nazım mektubu, Azerbaycan Türkleri’ne yabancı olmayan metindir: Oğlanlar içinde bârekallah bizim oğlan Cür’ette pişik, hîlede rubah(tilki) bizim oğlan Her mekdebe qoydum, iki gün galmadı gaşdı Her sen’ete qoydum götü boş, galmadı gaşdı Bârallah(maşallah)! sene her gader ibadet elerem Cîğ çekirem(yalvarırım), dâd vururam, Areb’de âğaz elirem Bilmirem aslen Türkça’yı Be-zemînî, be-hevâyî Be-sorağ men Biçâre miyâyî
Ne bir butr arâk-ı kişmişî, ne bir tahte haşişî Kime bu cür âciz ve şermende olum? Tez mene bir âli xeber ver! A kişi!, rene bu pervendelerde ser-zedem! Senin adın aslen ne-dîdem Sen heMan xalq devâsan Ki qaçaq revî zemîn ser-i be-hevâsan Sen eger bende Masen Ser-i hefde dû aded eks ve üç fotkopi şinasName Verag-i evvel ve âxer Derun-i paket ve tembr be-çesbân, be ferist Arş-i Allahi Ta be-dehem ruesâ rûy-i hevâ yahşi be-gerdend Taze eger sAbıge @ (-) nebâşed Be-revî bir yana mahvî be-şevî Ta ki, bayram âyed ve ber der-reved Ve ba’de berûn âyî ve be-gûyî Hudavendâ! NeCatem deh ez în vaz’ garamış ve harABi.
İştihard halkı, kendilerini Türk ve Tat olarak nitelendirmektedir. Türkler, Azerbaycan Türkçesi, Tatlar ise, Tat dili konuşmaktadır. İştihard’a bağlı Pelengabad ve Car köylerinde hem Türkçe, hem de Tatça konuşulmaktadır. Kerec (Elburz BV), Azerbaycan Türk şehirlerindendir. Sanayi kenti olması nedeniyle farklı etnik gruplara mensup unsurlar da buraya yerleşmiştir. Monte Cristo Kontu şöyle demektedir: “Ben Tatlarla berlikte oldum. Onlar, Fath-Ali Han Farsçası konuşmuyordu. Dilleri, DeRi Farsçası idi”.
Şehirde Türkçe, Lorca, Kürtçe, ve Farsça gibi farklı diller konuşulmaktadır. Türkçe konuşanlar, Azerbaycan Şahseven İli’ne mensuptur. Ribat-ı KeRim Türkçesi: Ribat-ı KeRim; Gülistan, Ribat-ı KeRim ve NeSimşehr isimli üç nahiyeden oluşmaktadır. Mencilabad, ÂLard, Encemabad ve diğer bazı köylerde Şahseven Türkçesi; Ribat-ı KeRim, Sultanabad, Ekberabad, Sebzdeşt ve Hisarek’te Farsça, diğer köylerde, Türkçe, Lorca, Tatça ve Farsça birlikte konuşulmaktadır. Pakdeşt Türkçesi: Pakdeşt’in doğusunda Germsar, batısında 15.Mıntıka/ Şehr-i Rey, kuzeyinde Demavend, güneyinde Veramin yer almaktadır. Kentin çevresi tarım arazileriyle çevrilidir. Son birkaç yıldır gecekondulaşma nedeniyle tarım arazileri yok olma sürecine girmiştir. Tarım arazilerinin bulunduğu ovanın uzunluğu 7 km, eni 4.5 km’dir. Kentin nüfusu Ş. 1355/ 1976 yılında 31 bin iken, 2004 yılında 300 bine ulaşmıştır. 28 yılda nüfus artışı, yüzde binlere doğru yükselmiştir. Pakdeşt halkı Türkçe, Lorca, Kürtçe ve Afgan dillerinden olan Peştuca konuşmaktadır. Afgan muhacirlerin sayısı 80 bindir. Bölgede 54 tuğla fabrikası bulunmaktadır. Şehir halkı yerli ve göçmen olarak iki sosyal sınıftan oluşmaktadır. Yerliler; Pazuki, Hudavend, Borbor (Kaşkayı), Tacik, Necefî-Arap, Kürd-Beççe ve Türk Silsüpürlerdir. Bunlar kendi dilleri olan Türkçe, Lorca, Kürtçe ve Farsça konuşmaktadır. Her toplum kendi âdet ve geleneklerini yaşatmaktadır. Muhacir olan gruplar, Pakdeşt şehir merkezi ile çevre köylerde oturmaktadır. Bunlar son dönemde Tahran, Loristan, Hemedan, Doğu Azerbaycan, Batı Azerbaycan, Fars ve Horasan bölge valilikleri ile ülkenin diğer noktalarından göç etmiştir. Görüldüğü üzere Azerbaycan’ın çeşitli mıntıklarından ve Kaşkayı-Yurt’tan ciddi bir Türk göçü de almıştır.
Bu bölgede Türk, Tacik, Hüdâvend, Tat, Pazuki (Türk) ve Arap, Siyah-MansuRi, Kengerlu (Türk), Halacî (Türk) ve Manî tayfaları yaşamaktadır. Kürt ve Lor grupları arasında Hudavend, hatta Şahseven İli tire/ cemaatları da vardır. Bunlardan Tahran kent merkezine göçenler de bulunmaktadır. Veramin halkının tamamı Farsça anlamakla beraber, kent yerlilerinin dili Türkçe, Lorca ve Kürtçe’dir. Pazukiler, Siyah-MansuRiler, Kaşkayılar ve Mafî (Türk) ili mensupları kendi dillerinin yanı sıra Farsça da konuşmaktadır. Kengerlu, Halacî, Şahseven, (Türk-i) Mafî, Kaşkayı ve Urumiyeli Pazukilerin dili Türkçe’dir. Ancak Türkçe, unutulma riski taşımaktadır. Öte yandan Veramin’e mahsus bir lehçe de mecuttur. Araplar kendi dillerinin yanı sıra Farsça da konuşurlar. Hudavendî ve diğer bazı grupların dili Lorca’dır.
Tahran’ın Payitaht/ Başkent Yapılması Tahran, Ağa Muhammed Han Kacar (1791-1796) zamanında 1795 yılında başkent yapılmıştır. Azerbaycan kasabalarından olan Tahran, Feth-Ali Şah zamanına kadar Türk olma özelliğini korumuştur. Feth-Ali Şah Kacar (1797-1834) tahta geçtikten sonra, Isfahan ve Şiraz bölgelerinden getirilen muhacirler vasıtasıyla Tahran’ın Pazar şivesi yavaş yavaş oluşmaya başlamıştır. Geçen süre zarfında Azerbaycan Türkleri’nden mühim bir kitle de Farslaşmıştır. Tahran’da konuşulan Farsça’ya “Feth-Ali Şah Farsçası” da denir. Rıza Pehlevi/ Savadkûhi’nin Kacar hanedanını İngilizlerin desteği ile devirmesinden sonra Tahran’da Farsça etkin hale gelmiştir. Kacar hanedanı döneminde Tahran “Darül-Hilâfe” unvanı ile anılmıştır. Tahran’ın başkent oluşu ile ilgili Sirus Nisari şöyle yazıyor: “Zendlilerin rakibi olan Kacarlar, iktidarı ele geçirdiler. Ağa Muhammed Han Kacar, Hicri 1210/ 1795 yılı Nevruz bayramında Tahran’da saltanat tahtına oturdu. Ve Tahran resmen payitaht olarak kabul edildi”. (http://savucbulaq-shehriyar-islamshehr-az.blogspot.com/,20 May/Mayıs 2005; Sirus NiSari, Külliyat-ı Coğrafya-yı İran, s.172) * Tahran’ın güneydoğusundaki Pakdeşt ilçesinde; Kacar/ Kacer, Pazuki, Çengî/ Çegenî, Karaçorlu ve Silsüpür Türk aşiretleri de oturmaktadır. (http://savucbulaq-shehriyar-islamshehr-az.blogspot.com/, 27 May/Mayıs 2005) * Afganlıların 1723 yılında Tahran’a girmesi ile kent harabeye dönmüştü. Ağa Muhammed Han Kacar, 1795 yılında Tahran’ı payitaht yapmıştır. Tahran’ın kuzeybatısında yer alan Savucbulag kentinde çok güvendiği Afşarların oturması, Esterabad’ın ise, ordu merkezi olması Tahran’ı başkent olarak seçmesinde etkili olmuştur. Tahran payitaht olduğu dönemde, nüfusu yirmi binden biraz fazlaydı. (http://savucbulaq-shehriyar-islamshehr-az.blogspot.com/, 30 July/ Temmuz 2005) * Tahran, Merkezî ve Kum Bölge Valiliklerinde Konuşulan Türk Ağız ve Lehçeleri
(http://savucbulaq-shehriyar-islamshehr-az.blogspot.com/, 16 July/Temmuz 2005) * Tahran’ın güneybatısındaki Ribat-ı KeRim ilçesi; Gülistan, Ribat-ı KeRim ve NeSimşehr nahiyelerinden oluşmaktadır. İlçe halkının %60’ı Türkçe konuşmaktadır. Geri kalan %40’ının dili Gilekçe, Kürtçe ve diğer dillerdir. Ribat-ı KeRim halkının büyük bölümü muhacirdir. Ribat-ı KeRim, Şehriyar’a bağlıydı. Daha sonra ilçe olmuştur. Meyve ve çiçek yetiştiriciliği ile tanınmıştır. Doğusunda İslamşehr, batısında Merkezî Bölge Valiliği ve Şehriyar ilçesi, kuzeyinde Şehriyar ilçesi, güneyinde Şehr-i Rey ilçesi ile Merkezî Bölge Valiliği bulunmaktadır. Yeni kurulan Orta Doğu’nun en büyük hava alanı olduğu söylenen İmam Humeyni Hava Alanı bu ilçede, Tahran-Save yolu üzerindedir. Ahmed Şah Kacar veya Muzaffereddin Şah zamanında Kaşkayılar ile Kacar hanedanı arasında gerginlik vuku bulmuştur. Bu nedenle Kaşkayılardan, özellikle Nefer, büyük bölümü Türk olan Basıri, Baharlu ve Gaydarluların bir kısmı Kaşkayı-Yurt’tan alınarak Tahran etrafına yerleştirilmiştir. Bunlardan bir bölümü de Ribat-ı KeRim’in Külme banliyosunda iskân edilmiştir. Tahran/ Azadi meydanından Save yönüne hareket edilip, AzeRi meydanı geçildikten sonra karakol ve Çahar-Dânge’ye, müteâkiben İslamşehr’e ulaşılır. Vâvân da denen Kâim meydanından sonra bir banliyoya gelinir. Burası Ribat-ı KeRim’e bağlı Külme yerleşim birimidir. (http://savucbulaq-shehriyar-islamshehr-az.blogspot.com/, 25 July/ Temmuz 2005- 01 August/ Ağustos 2005) * Mirza İsa Han Vezîr’in ölümünden sonra, yerine Vezîr-i Nazmiyye/ Emniyet Genel Müdürlüğü’ne Kerim Han Muhbirüs-Saltana getirildi. Yeni düzenleme yapan Kerim Han, Tahran’ı; 1.Afşar, 2.Bakışlu/ Bekeşlu, 3.Firuzkûh ve 4.Tahran-Savadkûh olmak üzere dört bölgeye ayırdı. Ayrıca jandarma teşkilatını kurarak, şehrin asayiş problemini yoluna koydu. Daha sonra Tahran belediyesini de uhdesine aldı. Başarısından ötürü ikinci defa bu göreve getirildi. (http://savucbulaq-shehriyar-islamshehr-az.blogspot.com/, 10 January/Ocak 2006) * Halkının büyük bölümü Türk olan Tahran’ın güneybatısındaki 1.200.000 nüfuslu İslamşehr kenti kadınları arasında okuma-yazma oranı %99’dur. Bu oran, İslamşehr Türk kadınlarının kültürel seviyesini belirlemede önemli bir unsur olara karşımıza çıkmaktadır”. (http://savucbulaq-shehriyar-islamshehr-az.blogspot.com/, 10 January/ Ocak 2006) * İran yönetimince, Tahran’a bağlı Türk şehirlerinden Savucbulag kenti isminin “Serzemîn-i Çeşmehâ-yı Ab-ı Serd” adı ile değiştirilmesi gündeme getirilmiştir. Kent halkı ve Tahran Üniversitelerinde okuyan Türk öğrencilerin bu teklife tepki göstermesi üzerine bir komisyon kurulmuştur. Komisyon toplantısına; Fars Kültürünü Koruma Kurulu Üyesi Dr.Molla SeLahî, Hikmet Encümeni Üyesi Hatemî, Tahran Kültür Mirası Kurumu Üyesi PUryan, Coğrafya Kurumu çalışanlarından AskeRi, Arkeolog ve “Savucbulag” isimli kitabın yazarı Mühendis Zaim, Savucbulag Kaymakamlığı temsilcisi ve akademisyenler katılmıştır. Komisyon üyelerinin büyük bölümünün karşı çıkması üzerine şehrin adının değiştirilmesinden vazgeçilmiştir. (http://savucbulaq-shehriyar-islamshehr-az.blogspot.com/, 01 March/ Mart 2006) Kengerlu/ Kengerli İli Kengerlu ili mensupları, Kum ile Tahran’ın Veramin ilçesi topraklarında meskûndur. Kum ve Tahran bölge valiliklerinde oturan Kengerluların sayısı 30-35.000 kadardır. Azerbaycan Cumhuriyeti’nin Gence ilinde perakende olarak yerleşmiş Kengerliler bulunmaktadır. Erak/ Irak ve Tahran Bölgelerinde Yaşayan Kaşkayı Farsi-Medan Tayfası Farsi-Medanlar, Büyük Kaşkayı İl/ Ulusu’nu meydana getiren tayfalardan biridir. Ana dilleri Türkçe’nin dışında Farsça bilmemeleri nedeniyle bu tayfa “Farsi-Medan/ Farsça bilmez” adı ile anılır olmuştur. Eskiden beri Padena’yı yaylak, Gîsgân dağı etrafını da kışlak olarak kullanmaktaydılar. Daha sonra Ser-i Meşhed ve Sis (Dâyîn) mıntıkaları bunlara ilave olmuştur. Farsi-Medan tayfasının bir kolu, halen Erak ve Tahran civarında yaşamaktadır. Bunlardan bir grup Erak bölgesinde oldukça tanınmıştır. Han/ Kelânterlerin yönetim Zafiyetinden ötürü bir bölümü Kaşkayı-Yurt’tan ayrılıp, buraya göçmüştür. (Habibullah PeyMan, Tevassuf ve Tahlîlî ez-SahtıMan-ı İktisâdî, İctİmaî ve Ferhengî Îl-i Kaşkai, s.242, 244-247; http://savucbulaq-shehriyar-islamshehr-az.blogspot.com/, 31 March/ Mart 2006) Hocalı Katliamını Tel’in Mitingi Kaynak: http://savucbulaq-shehriyar-islamshehr-az.blogspot.com/ Ermeniler, 26 Şubat 1992 tarihinde Hocalı’da vahşi bir soykırım uygulamıştı. Güney Azerbaycan Türkleri, Taşnak katliamı’nın 13. yıl dönümü münasebetiyle bir araya gelerek, Ermenistan Büyükelçiliği’ne, daha doğrusu Taşnakların casus yuvasına doğru yürüdüler. Bu yürüyüş, önce Tahran Üniversi mescidine yüzlerce Azerbaycanlının gelmesi ile başladı. Daha sonra üniversite içerisindeki yollara çekildiler. Güvenlik güçlerinin müdahalesine ve almış olduğu yoğun güvenlik tedbirlerine rağmen, gösteri Tahran’ın İnkılâp caddesine sıçradı. Burada toplanan bine yakın gösterici, Ermeni Büyükelçiliği’ne doğru yürüyüşe geçti. Yürüyüş sırasındaki katılımlarla sayı onbinlere çıktı. Donanımlı güvenlik güçleriyle karşılaşan topluluk, aşağıdaki sloganları atarak yürüyüşlerine devam etti: “-Yaşasın Azerbaycan, mahvolsun Ermenistan! -Qarabağ’da gan axır, Tebriz gırahdan baxır! -Qarabağ’da gan axır, Tehran ona hoş baxır! -Ölüm olsun Daşnak’a, ölüm olsun faşiste! -Azerbaycan bir olsun, merkezi Tebriz olsun! -Ya Qarabağ, ya ölüm. Başga yolu yox artıg!”. Bu telin mitinginde, Azerbaycanlılar millî iradesini dünyaya göstermiş oldu. Taşnakların bundan böyle şehirlerde Türk aleyhtarı gösteri düzenlemesi mümkün görülmüyor. (http://savucbulaq-shehriyar-islamshehr-az.blogspot.com/, 18 April/Nisan 2006) Tahran ve Isfahan’ın yanı sıra Tebriz, Urumiye gibi Azerbaycan şehirlerinde ırkçı Ermeni gruplarınca, “24 Nisan sözde Ermeni Katliâmı” adı altında Türkler aleyhinde yıllardır tel’in mitingleri tertip ediliyor ve Ermeni kiliselerinde âyinler düzenleniyordu. Haliyle o dönemde İran Türkleri’nin gücenip gücenmediği dikkate alınmıyordu. Hocalı’da yaşanan menfur katliam, Karabağ’ın talanı ve sürgünlerden sonra Azerbaycanlılar olayların farkına varmaya başladı. 24 Nisan’da Ermenilerin gösteri yapmasına izin verilmesi, Azerbaycanlıların tepkisi nedeniyle ülkede sıkıntılar yaşanmaya başladı. Şehirlerde daha büyük karışıklık ve arbede çıkacağı endişesi ile Ermeni gösterilerine son verildi.
(http://savucbulaq-shehriyar-islamshehr-az.blogspot.com/, 02 June/Haziran 2006) *
Tahran’da halen 8.5-9 milyona yakın Türk yaşamaktadır. Tahran Türkleri’ni iki grupta toplamak mümkündür:
2.Güney Tahran’da yaşayan Türkler: Tahran Türkleri’nin çoğunluğunu bu grup oluşturmaktadır. Büyük bölümü kırsal kesim kökenlidir. Ekonomik bakımdan toplumun alt katmanında yer alırlar. Bunlar dinî eZaDaralık günlerinde bir araya gelir. Güney Tahran Türkleri ile temas halinde olan 517 Türk heyeti bulunmaktadır. Bunların yanı sıra, Tahran’da -yerli Türklerin dışında, Türk bölgelerinden gelme en az 20 bin Türk öğrenci bulunmaktadır. Bunlar gruplar halinde yurtlarda kalmaktadır. Bu öğrenciler, Tahran’ın muhtelif Türk mıntıkalarında halka Türkçe okuma-yazma öğretmekte, Türk kültür günleri düzenlemekte, sınırlı da olsa konferanslar vermektedir. Özellikle varlıklı ve kültür düzeyi yüksek olmayan Türk toplumu üzerinde etkiye sahiptirler. Tek örneği olmakla birlikte, Güney Tahran’daki “Behmen Kültür Sarayı”nda on binden fazla Türkü bir araya getirme başarısıı sağlamışlardır. Tahran’da hem yerli, hem de misafir Türk öğrenciler, Tahran’daki Türk halkı üzerinde oldukça etkilidirler. Tahran’ın doğusundaki “Settar Han Medeniyet Ocağı”, halk üzerindeki etkisi bakımından bir istisnadır. Elbette bu bilgiler verilirken, Tahran ile Tebriz, Urumiye, Erdebil ve Kazvin gibi şehirleri mukayese etmek mümkün değildir. Bu şehirlerde sayısız Türk kuruluşları bulunmaktadır. Bu kuruluşların benzerleri, kısa süre sonra Tahran’da da faaliyete geçmektedir. Bu, yarım yıl ile bir senelik zaman almaktadır. Tahran’da Türkçe öğrenme kursları ve kültürel törenler, özellikle Tebriz’i örnek alarak etkin şekilde faaliyete başlamıştır. Türk kamuoyundaki kültürel gelişmeler, bundan sonra 24 Nisan Sözde Ermeni Soykırımı gerekçesiyle Tahran, Isfahan ve diğer İran kentlerinde Ermenilerin Türkler aleyhinde gösteri ve yürüyüş düzenleyemeyeceği anlamına gelmektedir. Yakın dönemlere kadar Ermeniler, İran’ın büyük kentlerinde, hatta Tebriz’de bile Türkler aleyhinde miting düzenleme cesareti gösterEbiliyordu. (http://savucbulaq-shehriyar-islamshehr-az.blogspot.com/, 05 June/ Haziran 2006) * Tahran’ın Ağtorpaq mıntıkasında, Azerbaycan Millî Hareketi üyesi olduğu gerekçesiyle SeRi Hüseyinnejad tutuklandı. Üniversite öğrencisi olan Hüseyinnejad’ın sınavlara katılmasına da engel olundu. Aynı gerekçe ile Ağtorpaqlı iki genç, istihbaratçılar tarafından Levizan Parkı’na götürülerek, Azerbaycan Millî Hareketi içerisinde faaliyet sürdürmeleri halinde, ikinci defa yakalandıklarında öldürülecekleri tehdidinde bulunuldu. Ağtorpak mıntıkasındaki Hâkimiyye semtindeki Settar Han Kültürevi’nde düzenlenen şiir gecesi, güvenlik güçlerinin tehdidi ile dağıtıldı. (http://savucbulaq-shehriyar-islamshehr-z.blogspot.com/, 11 June/ Haziran 2006) * Tahran’a bağlı, nüfusunun 700 bini Türk olan İslamşehr kenti belediye başkanlığına, yüksek oy farkıyla Dr.KeMal Muradî seçildi. Muradî, göreve başlamasının dördüncü ayında halkla Türkçe konuştuğu için görevden alındı. (http://savucbulaq-shehriyar-islamshehr-az.blogspot.com/, 30 July/ Temmuz 2006, CevâNan-ı azadihây-ı İran) * Üniversite öğrencilerinin Türkçe yayın organı olan “Yeni Baxış”ın yayını, Kültür İşleri Yardımcılığı’nın resmi yazısı ile durduruldu. (http://savucbulaq-shehriyar-islamshehr-az.blogspot.com/, 04 May/Mayıs 2007) * Tahran Bölge Valiliği’nin batısının tamamı, ortası ile güneyinin bir bölümü Azerbaycan toprağıdır. Tahran balığı (metropolü), Azerbaycan ve Farsistan sınırlarının kesiştiği noktadadır. Tahran, Kacar hanedanı döneminde payitaht olmuştur. (http://savucbulaq-shehriyar-islamshehr-az.blogspot.com/, 21 September/ Eylül 2008) DeMavend’in Sosyo-Kültürel Yapısı DeMavend kenti, Tahran Bölge Valiliği ilçelerinden olup, Elburz dağlarının güneyinde konuşludur. Tahran’a 70 km uzaklıktadır. Elburz dağının en yüksek noktası 5.670 metredir. Doğudan Simnan’a, batıdan LevâsâNat’a, kuzeyden Mazenderan’a, güneyden Veramin ve Eyvankey’e komşudur. Denizden yüksekliği 1.960 metredir. Yüzölçümü 5.894 km²’dir. İki kasaba, sekiz nahiye ve 130 köyden oluşmaktadır. Eski tarih kitaplarında Demavend’ten söz edilirken; Simorğ, Keyûmers, FeRidun, Zaloğlu Rüstem ve Dahhak ile kötü huylu devlerin adı çeçmektedir. Bölge halkının bir bölümü, Ari Gomanîlerin 16 tayfasından birine mensuptur. Bunlara Gomes denilmektedir. Kendilerine has bir dilleri vardır. Önce Gebel ve CurCanilerle, daha sonra Arap, Fars ve Moğollarla karışarak bugüne ulaşmışlardır. DeMavend topraklarının sürgün yatağı olduğunu söyleyebiliriz. Bundan 400 yıl kadar önce Batı Azerbaycan/ Urumiye’den Pâzukî Türkleri getirilip, Hasaneyn ve Tarrûd’a iskân edilmiştir. Horasan’ın Kuçan/Koçan ve Bocnurd bölgelerinden getirilen Kürtler, CAbân ve Serbend köylerine yerleştirilmiştir. Urumiye’nin güney bölgelerinden getirilen Beççehâ-yı GAli adlı başka bir grup, Türklerin yoğun olarak oturduğu Rûdehen’de iskân edilmiştir. Buraya ayrıca Fars’tan Borborlar (Amele/ Kaşkayı Türkü), Loristan’dan ise Hüdâvendîlerin göç ettirildikleri kayıtlıdır. Gomeslerin dili, Gîl halkının diliyle karışarak, bu bölgede konuşulan Tat dili ortaya çıkmıştır. Kısmen Mazenderanice’ye benzemektedir. Pâzukîler, Kaşkayılar (Borbor) ve Beççehâ-yı GAli toplulukları Türkçe konuşmaktadır. GAliler, mutasavvıfa ehlidirler, bıyıklarını tıraş etmezler. Yakın zamana kadar Demavend, yoğun Musevi yerleşim merkezlerindendi. Burada Musevi köyleri vardı. Museviler Demavend’i terk ettiler. Giyard köyünde bozulmamış bir Musevi mezarlığı Halen mevcuttur. (Nadir EsfendyâRi Davachı, İran-DeMavend Şehri- Üre Köyü…, s.30-32, 35-36) * Fransa İran-şiNaSi Encümeni Güney İran’da İran’da faaliyet gösteren “Fransa İran-şiNaSi Encümeni”, Güney İran’da Türk dil ve lehçelerini incelemektedir. Encümenin araştırmaları arasında “Kacar Dönemi Kitap Tarihi” de bulunmaktadır. Encümen, “HıyAbân-ı Filistin Cenubi, HıyAbân-ı Şehid NazaRi, Kûy-i Edîb, PLak: 52 Tehran” adresinde faaliyet göstermektedir. (http:// İsfahan-tr.blogspot.com, 26 Ekim, 2006) Yüklə 9,25 Mb. Dostları ilə paylaş:
|