Gürgânî Ve Türkmen Sikkeleri
Bu dönem sikkelerinde, “Sultanül kâmil سلطان الكامل , …âdil, …âlim”, bazen “Ebül-Gazi” ve “Ebül-Muzaffer” lakapları, Sultanın ve Bahadır Han’ın adından önce yer almıştır. Bu gelenek, Şah İsmail zamanına kadar devam etmiştir. Şah İsmail, lâplarını sikkelere eksiksiz olarak bastırmıştır.
“Gürgân” ile “Sözümüz” (Emrimiz, fermanımız, düsturumuz) kelimesi, bu dönem sikkelerinin bazısında yer almıştır. “Sözüm” (Emrim, fermanım) kelimesi, Uluğ Bek Gürgân’ın sikkelerine basılmıştır: “Uluğ Bek Gürgân bin Emir Timur, Sözümüz, Duribe…, Sene…, Duhemî دوهمى ” ibaresi görülmektedir. Burada dikkati çeken , “Dirhem” kelimesinde “r ر” harfi olması gerekirken “vav و” harfinin basılı olmasıdır. Haliyle okunuşu “Dûhemî” değil, “Dirhemî درهمى ”dir.
Gürgân sikkelerinin arka yüzünde genellikle “Şahadeteyn” ve “Hulefâ-i Râşidin”in isim ve lakapları ve basım yılı darbedilmiştir. Bazılarında, ZilZal Sûresi’nin yedinci ayeti: “…Zerre kadar iyilik yapan kimse onun karşılığını görecek” yazılıdır.
*
“Sözümüz” ibaresinin yer aldığı sikkeler, Türk Kacar hanedanı iktidarının sonuna kadar, ayrıca İran Türk şahlarının mühür, tuğra ve fermanlarında yer almıştır. Bazı örnekler:
-Hasan Ali Kara-Koyunlu = Ebül-Feth Hasan Ali Bahıdır, Sözümüz
-Uzun Hasan Ak-Koyunlu = El-Hükmüllah Ebu’n-Nasr Hasan Bahadır, Sözümüz
-Yakub bin Uzun Hasan = El-Hükmüllah Ebül-Muzaffer Yakub Bahadır, Sözümüz
Yakup Bahadır’ın unvan ve lakapları: “Âdil Sultan Rüstem, Duribe Merağa. Sene: Hicri 899/ 1494”. Arka yüzünde: “Haledallahü mülkehü ve sultanehü” duası bulunmaktadır. adil’in yazılışında ‘ع Ayın ’dan sonra ‘Elif ١’ yoktur.
-Rüstem Bek Maksud bin Uzun Hasan = El-Hükmüllah Ebül-Muzaffer Rüstem Bahadır, Sözümüz
Rüstem Ak-Koyunlu’nun kendi sikkesi üzerindeki tarih H/K. 898-902/ 1493-1497’dir. Ön yüzünde, Yakub bin Uzun Hasan’ın sikkesinde olduğu gibi “ZilZal Sûresi”nin 7.âyeti; arka yüzünde “Es-Sultan-ı adil Rüstem Bahadır Han”; haşiyesinde, “Lâ-iLahe İllallah Muhammed ResuLullah” metinleri yazılıdır.
-Şah Safa = الحكم لله للمؤيد من عندالله ابوالمظفربهادر, الصفوى الموسوى الحسينى سيوزوميز.
El-Hükmü lilLahi li’l-müeyyedi min ındilLahi Ebül-Muzaffer Bahadır; Es-Safaviyyü’l-Museviyyü’l-Hüseyni, Sözümüz
Allah katında hükmü desteklenen Ebül-Muzaffer Bahadır Safevi Musa El-Hüseyni, Sözümüz
“Sözümüz” ibaresinde “س” ile “و” harfleri arasına “ي” harfi girmiştir.
-II.Abbas =الحكم لله للمؤيد من عندالله عباس بحادرخان , الصفوى الموسوى الحسينى سيوزوميز.
El-Hükmü lilLahi li’l-müeyyedi min ındilLahi Abbas Bahadır Han, Es-Safeviyyü’l-Musevi El-Hüseyni. Sözümüz
“Bahadır” kelimesinin yazımında bazan “ھ ”, bazen da “ ح ” kullanıldığı görülmektedir.
Gürgânîler
تيموريان
|
Emirler
|
Unvan ve izahat
|
Yıl(H/K)
|
Yıl(Miladî)
|
Sikke sayısı
|
Emir Timur
|
Sahip-Kıran
|
771-807
|
1369-1404
|
7
|
Sorğutmuş سورغتمش ve Mahmut
|
-
|
771-800
|
1369-1397
|
-
|
Halil
|
-
|
807-807
|
1405-1405
|
|
Şahruh
|
-
|
807-850
|
1405-1446
|
4
|
Uluğ Beg
|
-
|
850-853
|
1446-1449
|
4
|
Abdüllâtif
|
-
|
853-854
|
1449-1450
|
2
|
Abdullah
|
-
|
854-855
|
1450-1452
|
3
|
Ebu-Saîd
|
-
|
855-878
|
1452-1467
|
3
|
Ahmed
|
-
|
878-899
|
1467-1493
|
1
|
Mahmud
|
-
|
899-900
|
1493-1494
|
-
|
Karmaşa dönemi
|
-
|
900-906
|
1494-1500
|
-
|
Yerel Emirler:
|
|
|
|
|
İbrahim Sultan
|
(Belh ve Loristan’da)
|
812-838
|
1409-1437
|
1
|
Ebül-Kasım BAbür
|
(Horasan ve Fars’da)
|
854-861
|
1450-1457
|
1
|
Âlâü’d-Dövle CAbir
|
(Rükneddin Vezir)
|
851-865
|
1448-1461
|
1
|
Sultan Muhammed
|
(Kum’da)
|
807-817
|
1404-1414
|
3
|
Mahmud
|
(Horasan’da)
|
861-863
|
1475-1479
|
2
|
Ebül-Gazî Hüseyin Baykara
|
(Gürgân ve Mazenderan’da)
|
863-912
|
1459-1506
|
7
|
Kuçkuncu Han
|
(Şeybânî emiri)
|
916-937
|
1510-1530
|
1
|
Kara-Koyunlu Emirleri
قره قويونلو
|
Emirler
|
Yıl(H/K)
|
Yıl(Miladî)
|
Sikke sayısı
|
Bayram Hoca
|
|
1351-1380
|
-
|
Kara-Mehmed
|
780-790
|
1378-1388
|
2
|
Kara-Yusuf
|
790-802
|
1388-1400
|
15
|
(Emir Timur’un batıya haraketi)
|
802-808
|
1400-1405
|
-
|
Kara-Yusuf (Yeniden)
|
808-823
|
1405-1420
|
-
|
İskender
|
823-841
|
1420-1438
|
5
|
Cihanşah
|
841-872
|
1438-1467
|
2
|
Ali Hasan
|
872-874
|
1467-1468
|
1
|
Ak-Koyunlu Emirleri
آق قويونلو
|
Emirler
|
Yıl(H/K)
|
Yıl(Miladî)
|
Sikke sayısı
|
Tur-Ali Bey
|
|
? -1360
|
|
Fahreddin Kutlu Bey
|
|
1360-1389
|
|
Ahmed Bey
|
|
1389-1397
|
|
Kara-Yülük Osman
|
780-809
|
1378-1406
|
-
|
CeLaleddin Ali Bey
|
|
|
|
Nureddin Hamza Bey
|
809-848
|
1406-1444
|
-
|
CihanGir Bey
|
848-871
|
1444-1446
|
|
Nusret’üd-din Ebu Nasr Uzun-Hasan Bey
|
871-883
|
1446-1478
|
2
|
Sultan Halil
|
883-884, 6 ay
|
1478-1479
|
-
|
Sultan Yakub
|
884-896
|
1479-1490
|
5
|
Baysungur
|
896-897, 8 ay
|
1490-1491
|
4
|
Rüstem Mirza
|
897-902
|
1491-1496
|
6
|
Ahmed Padişah
|
902-903, 6 ay
|
1496-1497
|
2
|
Sultan Murad
|
903-905
|
1497-1499
|
2
|
Mîrza Elvend
|
905-906
|
1499-1500
|
3
|
Safevi Sikkeleri
Safevi Şahları
صفويان
|
Şahlar
|
Unvan ve izahat
|
Yıl(H/K)
|
Yıl(Miladî)
|
Sikke sayısı
|
I.İsmail
|
Şah İsmail Safevi
|
907-930
|
1501-1524
|
12
|
Safevi sikkelerinin ortak özelliği “Şahadeteyn”, “Aliyyün veliyullah” ve “Oniki İmam”ın isimlerinin yazılı olmasıdır. Haliyle sikkelerde farklılıklar da bulunmaktadır.
I.Şah İsmail
Gürgânî sikkelerinde olduğu gibi, lakap ve unvanlar, ilave olarak “Aliyyün veliyullah”, ayrıca “Nasrun min’allahi ve fethun gaRib نصر من الله وفتح قريب ” kelâmının (Saf sûresi, 13. âyet) yanı sıra, “Nadı Ali mazharül aCayib نادعلى مظهرالعجايب ”, “Oniki İmam”ın adı, “Hasbiyallahü حسبى الله ” ve “Men ilteCa ile’l-Haggi neCa من التجا الى الحق نجا / Hakka sığınan kimse kurtuluşa erer” yazılıdır.
|
I.Tahmasb
|
-
|
930-984
|
1524-1576
|
3
|
I.Şah Tahmasb
Sikkelerinde kısa bir unvan, “Sultanül adil”, “Şahadeteyn”, “Aliyyün veliyullah” ve “Oniki İmam”ın adı yazılıdır.
|
II.İsmail
|
-
|
984-985
|
1576-1577
|
4
|
II.Şah İsmail
Sikkelerinde kâfiyeli bir ibârenin yazılmasıyla yetinilmiştir. “Aliyyün veliyullah” ve “Oniki İmam”ın adını yazdırmamıştır. Tarihçiler ve nümizmatlar bu hususta Sünni olan hocasının tesiri altında kaldığı yorumunu yapmaktadır. Sikkelerinde kullandığı metin:
زمشرق تا به مغرب گرامام است
على وآل او ما را تمام است
Zi-meşrık Ta be-mağrib ger imam-est
Ali ve âli o Ma-râ temam-est
Eğer doğudan batıya (tüm topraklarda) imam(a ihtiyaç) olsa, Ali ve onun evlâdı (ehl-i beyt) bizim için yeterlidir.
|
Muhammed
|
Hudabende
|
985-996
|
1577-1588
|
6
|
Şah Muhammed Hudabende
Sikkelerindeki ibâre:
غلام امام محمد مهدى عليه السلام... خلدالله تعالى ملكه
Ğulâm-ı İmam Muhammed Mehdi Aleyhi’s-Selam… Haleda’llahü Taâlâ mülkehü
İmam Muhammed Mehdi aleyhi’s-Selam’ın hizmetkârı… Allahü Taâlâ mülkünü ebedi kılsın!
Şah Muhammed Hudabende’den sonra tüm Safevi sikkelerinde “Şahadeteyn”, “Aliyyün veliyullah” ibareleri ile “Oniki İmam”ın adı geçmektedir.
|
I.Abbas
|
Büyük Şah Abbas
|
996-1038
|
1588-1629
|
8
|
Büyük Şah Abbas/ I.Şah Abbas-ı KEbir
Sikkelerindeki ibâreler:
بنده شاه ولايت عباس, كلب آستان على
Bende-i Şah-ı Vilayet Abbas - Kelb-i AsTan-ı Ali
Şah Abbas, Tanrı’nın bendesi, Hz.Ali dergâhının eşiğinin tozudur.
*
بند ه شاه دين صفى اول, هست جان غلام شاه صفى
Bende-i Şah-ı din Safi evvel - Hest Can-ı ğulâm-ı Şah Safi
Dinin Şahı/ Allah’ın kölesi olan Safi-yi Evvel’in Canı Hz.Ali’ye feda olsun!
|
I.Safi
|
-
|
1038-1052
|
1629-1642
|
5
|
II.Abbas
|
-
|
1052-1077
|
1642-1667
|
5
|
II.Şah Abbas
بگيتى سكه صاحبقرانى
زد ازتوفيق حق عباس ثانى
Be-gîtî sikke-i Sahibgırânî
Zed ez-tevfîk-i Hak Abbas Sani
Yüce Tanrı’nın yardımı ile II.Abbas’a bu dünyada sahipkırân sikkesini bastırmak nasip oldu.
*
بگيتى آنكه اكنون سكه زد صا حبقرانى
زتوفيق خدا كلب على عباس ثانى
Be-gîtî ânki éknûn sikke zed Sahibgırânî
Zé-tevfîk-i Huda kelb-i Ali Abbas Sani
Allah’ın yardımı ile Hz.Ali’nin hizmetkârı II.Abbas’a bu dünyada sahipkırân sikkesini bastırmak nasip oldu.
|
I.Süleyman
|
II.Safi (Safi Duvvum)
|
1077-1105
|
1667-1694
|
11
|
I.Süleyman/ Safi Düvvum (II.Safi)
زبعدهستى عباس ثانى
صفى زد سكه صا حبقرانى
Zé-ba’de hestî Abbas-ı Sani
Safi zed sikke-i sahipgırânî
II.Safi, II.Abbas’ın vefatından sonra sahipkırân/ hükümdarlık sikkesini bastırdı.
*
بگيتى بععد شه عباس ثانى
صفى زد سكه صا حبقرانى
Be gîtî ba’de Şeh Abbas Sani
Safi zed sikke-i Sahibgırânî
II.Safi, II.Şah Abbas’ın vefatından sonra bu dünyada sahipkırân sikkesini bastırdı.
*
بهرتحصيل رضاى مقتداى انس وجان
سكه خيرات برزرزد سليما ن جهان
Beher tahSil-i rıza-yi mukTeda-yı ins ü Can
Sikke-i hayrât ber-zer zed Süleyman-ı cihan
Tüm yaratılmışların Rabbi’nin verdiği güçle Süleyman-ı Cihan’ın altın hayrat sikkesinin basımı gerçekleşti.
*
سكه مهرعلى را تا زدم برنقد جان
گشت ازفضل خدا محكوم فرمانم جهان
Sikke-i mihr-i Ali-râ Ta zedem ber nakd-i Can
Geşt ez fazl-ı Huda mahkûm fermanem cihân
Allah’ın Lütfuyla, dünyayı güneş gibi aydınlatan Hz.Ali’ye feda ettiğim canımın karşılığı olarak basılan bu para ile cihan fermanıma boyun eğdi.
|
Sultan Hüseyin
|
-
|
1105-1135
|
1694-1723
|
40
|
Sultan Hüseyin
بنده شاه ولايت كلب آستان على
Bende-i Şah-ı Vilayet Kelb-i AsTan-ı Ali
CenAb-ı Hakkın bendesi, Hz.Ali dergâhının kölesi
*
گشت صاحب سكه ازتوفيق رب المشرقين
درجهان كلب اميرالمؤمنين سلطا نحسين
Geşt Sahib-i sikke ez-Tevfîk-i Rabbi’l-Meşrikayn
Der-cihân kelb-i Emirül mü’minîn Sultan Hüseyin
Dünyada Mü’minlerin Emiri Hz.Ali’nin kulu olan Sultan Hüseyin, Rabb’il Meşrikayn’in yardımı ile râyic sikke sahibi oldu.
* سلطا نحسين / سلطا ن حسين
*
زد ازتوفيق حق بچهره زر
سكه سلطا نحسين دين پرور
Zed ez-tevfîk-i Hak be çehre-i zer
Sikke-i Sultan Hüseyin din perver
Dine hizmet eden Sultan Hüseyin, Tanrı’nın yardımı ile altın sikke bastı.
|
II.Tahmasb
|
-
|
1135-1144
|
1723-1731
|
14
|
II.Tahmasb
ازخراسان سكه برزرشد بتوفيق خدا
نصرت وامداد شاه دين على موسى رضا
Ez-Horasân sikke ber-zer şod be-tevfîk-i Huda
Nusret ve imdâd-ı Şah-ı Din Ali Musa Rıza
Tanrı’nın yardımı, Horasan’daki Dinin Şahı Ali Musa Rıza’nın yüzü suyu hürmetine altın sikke bastırdı.
*
بگيتى سكه صاحبقرانى
زد ازتوفيق حق طهماسب ثانى
Be-gîtî sikke-i Sahibgırânî
Zed ez-tevfîk-i Hak Tahmasb Sani
Yüce Tanrı’nın yardımı ile bu dünyada sahipkırân sikkesini bastırmak II.Tahmasb’a nasip oldu.
*
سكه زد طهماسب ثانى برزر كا مل عيا ر
لافتى الاعلى لاسيف الا ذالفقار
Sikke zed Tahmasb Sani ber-zer kâmil ayar
Lâ feTa illâ Ali, lâ feTa illâ Zülfikâr
II.Tahmasb, tam ayar altın sikke bastırdı. “Ali’den başka yiğit, Zülfikâr’dan başka kılıç yoktur”. Veya “Ali’nin üstüne yiğit, Zülfikâr’ın üstüne kılıç yoktur”.
*
گشت رايج بحكم لم يزلى
سكه سلطنت بنام على
Geşt râyic be-hükm-ü lem yezelî
Sikke-i saltanat be-Nam-ı Ali
Hz.Ali adına bâki hükümle basılan saltanat sikkesi Tedavüle çıktı.
*
شد آفتاب و ما ه زرو سيم درجهان
ازسكه امام بحق صاحب الزمان
Şod aftAb u Mah zer u Sim der cihan
Ez sikke-i imam be-hakkı Sahib’üz-Zaman
Sâhib’üz-Zaman adına basılan altın ve gümüş sikkeler, ay ve güneş gibi cihanı aydınlattı.
|
III.Abbas
|
-
|
1144-1148
|
1731-1736
|
5
|
III.Abbas
ازخراسان سكه برزر شد بتوفيق خدا
نصرت وامداد شاه دين على موسى رضا
Ez-Horasân sikke ber-zer şod be-tevfîk-i Huda
Nusret ve imdâd-ı Şah-ı din Ali Musa Rıza
Tanrı’nın yardımı, Horasan’daki Dinin Şahı Ali Musa Rıza’nın yüzü suyu hürmetine altın sikke basıldı.
*
سكه برزر زد بتوفيق الهى درجهان
ظل حق عباس ثالس صاحبقران
Sikke ber-zer zed be-tevfîk-i Allahi der-cihân
Zılli Hak Abbas-ı Sâlis sahibgırân
Allah’ın yeryüzündeki gölgesi III.Abbas, Allahın yardımı ile bu dünyada sahipkırân sikkesi bastırdı.
*
برفرو زد بگيتى چون طلوع مشرقين
وارث ملك سليمان سام بن سلطا نحسين
Ber-fürû zed be-gîtî çûn tuLu-u meşrikayn
Vâris-i mülk-ü Süleyman Sam bin Sultan Hüseyin
Süleyman mülkünün sahibi Sam bin Sultan Hüseyin, doğunun güneşi gibi bu cihanda sikke bastırdı.
*
بنده شاه ولايت سام بن سلطا نحسين
Bende-i Şah-ı Vilayet Sam bin Sultan Hüseyin
Tanrı’nın bendesi Sam bin Sultan Hüseyin
|
III.İsmail
|
-
|
1166-1168
|
1753-1755
|
3
|
Sam bin Sultan Hüseyin
|
-
|
1160-
|
1747-
|
2
|
II.Süleyman
زد از توفيق حق سكه كا مرانى
شه عدل گشته سليمان ثانى
Zed ez-tevfîk-i Hak sikke kâmrânî
Şehi adl geşte Süleyman Sani
Adaletli Şah II.Süleyman, CenAb-ı Hakkın yardımı ile sikke bastırma arzusuna kavuştu.
|
Ahmed
سكه زد برهفت كشور چتر زد برمهر و ما ه
وارث ملك سليمان گشت احمد پادشاه
Sikke zed ber-heft kişver çetr zed ber-mehr u Mah
Vâris-i Mülk-ü Süleyman geşt Ahmed Pâdişah
Süleyman mülkünün vârisi Ahmed Padişah, nuruyla ay ve güneş üzerine şemsiye olan yedi iklimde geçerli sikke bastırdı.
|
Safevilere ait muhtelif füLuslar
(Bozuk paralar)
|
-
|
-
|
-
|
22
|
Dostları ilə paylaş: |
