Dr. Recep Albayrak Türklerin İranı


Efağâne/ Afganlılar/ Hûtekî Sikkeleri



Yüklə 9,25 Mb.
səhifə79/88
tarix20.08.2018
ölçüsü9,25 Mb.
#73199
1   ...   75   76   77   78   79   80   81   82   ...   88

Efağâne/ Afganlılar/ Hûtekî Sikkeleri


Efâğane/ Afganlılar

افاغنه



Şahlar

Yıl(H/K)

Yıl(Miladî)

Sikke sayısı


Mîr Mahmut

1135-1137

1722-1725

3

Mîr Mahmut

فرو رود بزمين ما ه و آفتاب منير

زرشك سكه محمود شا ه عالمگير

Fürû reved be-zemîn-i Mah u aftAb-ı MüNir

Zéreşk-i sikke-i Mahmut Şah AlemGir
Cihanı aydınlatan ay ve güneş, Dünya Fatihi Mahmut Şah’ın sikkesinin aşkından yeraltına gizlendi.

*

سكه زد ازمشرق ايران چو قرص آفتاب



شاه محمود جهانگير سيادت انتساب

Sikke zed ez-maşrık-ı İran çû kurs-u aftAb

Şah Mahmut cihanGir siyâdet intisAb
Efendiliğe seçilen CihanGir Şah Mahmut, İran’ın doğusundan güneş kursu gibi parlayan sikke bastırdı.

Mîr Eşref

1137-1142

1725-1729

5

Mîr Eşref

از الطاف شا ه اشرف حق شعا ر

بزر نقش شد سكه چار يار

Ez ilTaf-ı Şah Eşref hakkı şuâr

Be-zer nakş şod sikke-i çâr-yâr
Eşref Şah’ın Lütfuyla, Çâr-yâr Ehl-i beyt adına görüntüsü herkesi hayrete düşüren altın sikke basıldı.

* élTaf/ ilTaf

*

دست رد بر جلاله بود گنا ه



داد تغيير سكه اشرف شاه

Dest- red ber-ceLalehü Bud günah

Dâd-ı tağyîr-i sikke-i Eşref Şah
Eşref Şah’ın sikkesini değiştirmek Tanrı’nın yüceliğine terstir.

*

با شرفى اثر نام آنجنا ب رسيد



شرف زسكه اشرف برآفتاب رسيد

Bâ-şerefî eser Nam-ı ân-cenAb reSid

Şeref-i zi-sikke-i Eşref ber-aftAb reSid
Eşref’in sikkesinin ululuğunun göklere ulaşma şerefi O cenAba nasip oldu.
Sikkenin üzerindeki metin, “Şeref-i zi-sikke-i Eşref be-mehr u Mah reSid /Eşref’in sikkesinin ululuğunun ay ve güneşe ulaşma şerefi O cenAba nasip oldu” şeklinde de yazılmıştır.

AZad Han Afğân

تا كه آزاد درجهان باشد

سكه صاحب الزمان باشد

Ta ki azad der-cihan bâşed

Sikke-i Sahib’üz-ZaMan bâşed
Azad Han’ın Sahib’üz-Zaman adına bastırdığı sikkesinin varlığı, dünya durdukça devam etsin!




Afşar Sikkeleri


Afşar Şahları

شاهان افشارى




Şahlar

Yıl(H/K)

Yıl(Miladî)

Sikke sayısı


Nadir Afşar/ Nadir Şah Afşar

1148-1160

1736-1747

30

Nadir Şah Afşar

السلطان نا در

Es-Sultan Nadir

*

سكه برزركرد نام سلطنت را درجهان



نادر ايرانزمين وحسرو گيتى ستان

Sikke be-zer kerd Nam-ı saltanat-râ der-cihân

Nadir-i İranzemîn ve Hüsrov gîtî-sıtan
İranzemîn’in sahibi ve Cihanı Talep Eden Nadir Şah, saltanatı adına bu dünyada altın sikke bastırdı.

*

هست سلطا ن برسلاطين جهان



شاه شاها ن نادر صاحبقران

Hest sultan ber-sÂlâtîn-i cihân

Şah-ı Şahan Nadir Sahibgırân
Nadir Şah Sahibkırân, bu cihanda sultanların sultanı, şahların şahıdır.

*

Saltanat naibliği dönemi sikkesi:


از خراسان سكه برزرشد بتوفيق خدا

نصرت و امداد شا ه دين على موسى الرضا



Ez-Horasan sikke ber-zer şod be-tevfîk-i Huda

Nusret ve imdâd-ı şah-ı din Ali Musa Er-Rıza
Tanrı’nın yardımı, Horasan’daki Dinin Şahı Ali Musa Er-Rıza’nın yüzü suyu hürmetine altın sikke basıldı.

*

Nadir Şah Afşar adına Delhi-Şah Cihan, Kabul/ KAbil, Kandehar, Buhara, Gence ve Dağıstan’da da sikke kesilmiştir.



Nadir Şah, Dağıstan seferinde askerlerinin parasız kalması üzerine gerekli tedbiri aralarak, deve derisinden gümüş sikke değerinde para bastırmıştır. Deri paraların üzerinde Türkçe “Post-u şutur, Hükm-ü Nadir, Déme götür/دﺋمه گؤتور پوست شترحكم نا در” ibaresi yazılmıştır. “Deme götür”; “konuşma al” anlamındadır.

Adil

1160-1161

1747-1748

5

Adil Şah Afşar

گشت رايج بحكم لم يزلى

سكه سلطنت بنام على

Geşt râyic be-hükm-ü lem-yezelî

Sikke-i saltanat be-Nam-ı Ali
Lem-yezel’in hükmüyle Hz.Ali adına basılan saltanat sikkesi tedavüle çıktı.


Şahruh

1161-1210

1748-1796

5

Şahruh Afşar
بزرتا شاهرخ زد سكه صاحبقرانيرا

دوباره دولت ايران گرفت ازسر جوانيرا



Be-zer Ta Şahruh zed sikke-i Sahibgırânî-râ

Du-bâre devlet-i İran girift ez-sercevânî-râ
Şahruh Sahibkırânın altın sikke bastırmasıyla, İran devleti yeniden güçlendi.

*

سكه زد ازسعى نادرثانى صا حبقران



كلب سلطان حرسان شاهرخ شاه جهان

Sikke zed ez-sa’yi Nadir-i Sani Sahibgırân

Kelb-i Sultan-ı Horasân Şahruh Şah-ı Cihan
Horasan Sultanı’nın kulu, Cihan Şahı Şahruh Nadir-i Sani Sahipkırân’ın gayretiyle sikke basıldı.

Görüldüğü üzere Şahruh Afşar, kendisini Horasan Sultanı İmam Rıza’nın kulu ve II.Nadir Şah olarak nitelemiş, bunun yanı sıra babası Nadir Şah sahipkırân’ın adını unvan olarak kullanmıştır.

*

سكه زد درجهان بحكم خدا



شاهرخ كلب آستان رضا

Sikke zed der-cihan be-hükm-ü Huda

Şahruh kelb-i Astan-ı Rıza
İmam Rıza dergâhının kulu Şahruh, Allah’ın yardımıyla bu dünyada sikke bastırdı.

İbrahim

1161-1161

1748-1748

3

İbrahim Afşar

زفيض حضرت بارى وسرنوشت قضا

رواج يافت بر زر سكه امام رضا

Zi-feyzi Hazret-i Bâri ve serneveşt-i gaZa

Revâc yaft ber-zer sikke-i İmam Rıza
Yüce Tanrı’nın ilmi ve ezelî takdiri ile İmam Rıza adına basılan altın sikke Tedavüle çıktı.


II.Nadir

-

-

2

Afşar füLusları (Bozuk paraları)

-

-

3



Zend/ Zendiyye Sikkeleri


Zendiyye

زنديه



Şahlar

Yıl(H/K)

Yıl(Miladî)

Sikke sayısı


Kerim Han

1163-1193

1750-1779

23

Kerim Han Zend

تا زر و سيم درجهان باشد

سكه صاحب الزمان باشد

Ta zer u Sim der-cihân bâşed

Sikke-i Sahib’üz-Zaman bâşed
Dünyada altın ve gümüş olduğu sürece, Sahib’üz-Zaman’ın sikkesi de olacaktır.

*

شد آفتاب و ما ه زر و سيم درجهان



از سكه امام بحق صاحب الزمان

Şod aftAb u Mah zer u Sim der-cihân

Ez-sikke-i İmam be-hakkı Sahib’üz-Zaman
Sâhib’üz-Zaman adına basılan altın ve gümüş sikkeler, ay ve güneş gibi cihanı aydınlattı.

Bu metin, II. Şah Tahmasb Safevi sikkelerinden birinin üzerinde de vardır.

*

Geşt râyic be-hükm-ü lem-yezelî



Sikke-i saltanat be-Nam-ı Ali

Adil Şah Afşar sikkesi üzerindeki metinle aynıdır.

Ebül-Feth Han

1193-1193

1779-1779

-

Alimurad Han

(Ali Murad Han)

1193-1193

1179-1179

1

Ali Murad Han
Şod aftAb u Mah zer u Sim der-cihân

Ez-sikke-i İmam be-hakkı Sahib’üz-Zaman

Bu metin, II. Şah Tahmasb Safevi ve Kerim Han Zend sikkeleri üzerinde de vardır.

Muhammed Ali Han

1193-1193

1779-1779

-

Sadık Han

1193-1199

1779-1785

1

Sadık Han
Şod aftAb u Mah zer u Sim der-cihân

Ez-sikke-i İmam be-hakkı Sahib’üz-Zaman

Bu metin, II. Şah Tahmasb Safevi, Kerim Han Zend ve Ali Murad Han sikkeleri üzerinde de vardır.

Alimurad Han (Yeniden)

1199-1199

1785-1785

-

Cafer Han

1199-1203

1785-1789

1

Lütfali Han

1203-1209

1789-1794

1

Lütf-Ali Han

گشت زده سكه بزر

لطفعلى بن جعفر

Geşt- zede sikke be-zer

Lütf-Ali bin Cafer
Cafer oğlu Lütf-Ali altın sikke bastırdı.


FüLus-u Zend (Zend bozuk paraları)

-

-

6

Penabad (Penah-abad)

-

-

2

*
Kacar Sikkeleri


Kacarlar

قاجاريه



Şahlar

Yıl(H/K)

Yıl(Miladî)

Sikke sayısı


Muhammed Hüseyin Han Kacar

بزرسكه ازميمنت زد قضا

بنام على بن موسى الرضا

Be-zer sikke ez-meymenet zed kaZa

Be-Nam-ı Ali bin Musa er-Rıza
Yüce Tanrı’nın takdiri ile Ali bin Musa er-Rıza hatırası olarak bereketli altın sikke basıldı.


Ağa Muhammed Han

1205-1211

1791-1796

2

Ağa Muhammed Han Kacar

يا محمد


Yâ Muhammed !
يا امام جعفر صادق

Yâ İmam-ı Ca’fer Sadık!


بزر و سيم تا نشا ن باشد

سكه صاحب الزمان با شد



Be-zer u Sim Ta niŞan bâşed

Sikke-i Sahib’üz-Zaman bâşed
Altın ve gümüş olduğu sürece, Sahib’üz-Zaman sikkesi de olacaktır.

*

Be-zer sikke ez-meymenet zed kaZa



Be-Nam-ı Ali bin Musa er-Rıza
Yüce Tanrı’nın takdiri ile Ali bin Musa er-Rıza hatırası olarak bereketli altın sikke basıldı.

*Bu metin, Ağa Muhammed Hüseyin Han Kacar sikkesinde de kullanılmıştır.

*

Ta zer u Sim Ta cihân bâşed



Sikke-i Sahib’üz-Zaman bâşed
Dünyada altın ve gümüş olduğu sürece, Sahib’üz-Zaman sikkesi de olacaktır.

Bu metin, Kerim Han Zend sikkesinde de kullanılmıştır.

*

Şod aftAb u Mah zer u Sim der-cihân

Ez-sikke-i İmam be-hakkı Sahib’üz-Zaman
Sâhib’üz-Zaman adına basılan altın ve gümüş sikkeler, ay ve güneş gibi cihanı aydınlattı.

*Bu metin, II.Şah Tahmasb Safevi, Kerim Han Zend, Ali Murad Han Zend ve Sadık Han Zend sikkeleri üzerinde de kullanılmıştır.


Feth-Ali Şah

1212-1250

1797-1834

17

Feth-Ali Şah Kacar

سكه فتحعلى شه خسر و صابقران



Sikke-i Feth-Ali Şeh Hüsrov Sahibgırân/ Sultanların sultanı Feth-Ali Şah sahipkırân

*

سكه بزر آمد ه شاهى ازفتحعلى



Sikke be-zer âmede Şahi ez-Feth-Ali Şah/ Feth-Ali Şah’ın altın sikkesi basıldı.

*

السلطان فتحعلى شا ه قاجار



Es-Sultan Feth-Ali Han Kacar

*

السلطان با با خا ن



Es-Sultan Baba Han

*
السلطا ن بن سلطا ن فتحعليشا ه قاجار



Es-Sultan bin Sultan Feth-Ali Şah Kacar/ Sultanzade Feth Ali Şah Kacar

Muhammed Şah

1250-1264

1834-1848

10

Muhammed Şah Kacar

شاهنشه انبيا محمد



Şahénşeh-i Enbiyâ Muhammed/ Peygamberlerin Sultanı Muhammed

بزرزد سكه ازالطا ف سرمد

شه والا گهر سلطا ن محمد

Be-zer zed sikke ez-elTaf-ı sermed

Şeh-i vâlâ goher Sultan Muhammed
Şah-ı vâlâ Sultan Muhammed, bâki Tanrı’nın Lütfuyla mücevher değerinde altın sikke bastırdı.


Nasireddin Şah

1264-1314

1848-1896

16

Nasreddin Şah Kacar

السلطا ن بن السلطا ن ناصرالدين شا ه قاجار



Es-Sultan bin Es-Sultan Nasireddin Şah Kacar/ Sultanzade Nasreddin Şah Kacar

*

*Nasreddin Şah’ın resminin yanı sıra, “Es-Sultan Nasireddin Şah السلطان ناصرالدين شا ه” yazılıdır. Tuğra yüzünde, “Es-Sultan Nasireddin Şah Kacar السلطان نا صرالدين شا ه قاجا ر ” yazısı vardır.



Muzaffereddin Şah

1314-1324

1896-1906

-

Muhammed Ali Şah

(Memmedeli Şah)

1324-1326

1906-1909

-

Sultan Ahmed Şah

1326-1344

1909-1925

-

Kâcar Gümüş Sikkeleri

فلوس ايران



FüLus-u İran/ İran bozuk parası

فلوس رايج ممالك محروسه ايران



FüLus râyic meMalik-i mahrûsa İran/ İran ülkesinde geçerli bozuk para

*Kacar hanedanının son dönemlerinde madeni ve kâğıt para basımına geçilmiş, darphane paraları yukarıda gösterilmemiştir.



Pehleviler

پهلوى



Şahlar

Yıl(Şemsi)

Yıl(Miladî)


Rıza Han/ Büyük Rıza Şah

1304-1320

1925-1941

Muhammed Rıza Şah

1320-1358

1941-1979 (16 Ocak 1979)

*Bu dönemde, madeni paralar ve banknotlar Merkez Mankası/ Bank-ı Millî kontrolündeki darphane ve banknot matbalarında basılmıştır.

(Yunus MirvâRid, Merağa “EfRazerûd”, Tehran; Huşeng ve Feridun Nevîn Ferruhbahş, Sikkehâ-yı Râyic İran der-Yeksad Sâl-i AHir; Yahya Zekâ’, Tarihçe-i Tahavvülât-ı Dırefş ve Âlâmeti Devlet-i İran ez-Âğâz-ı Sedde-i Sizdeh Ta İmruz; Seyyid Ali Mirniya, Serdaranî ez-Îlât ve Tavâif-i Deregez der-Hıdmet-i Mîhen, Meşhed; Muhammed MüşiRi, Sikke ŞiNaSi, Sikkehâ-yı Telâ-yı Nadir; Muhammed MüşiRi, Sikke ŞiNaSi, Sikkehâ-yı Nogre-i Nadir; Muhammed MüşiRi, Ma’rufî Çend Sikke ez-Devrân-ı Kacar; Abbas İkbal, Mecmua-i Sikkehâ-yi İslami İran; Mecmua-i İbrahim MukBilî, Tebriz; Mecmua-i Sikkehâ-yi İslami İran; Mecmua-i Salihzade, Tebriz; Mecmua-i Müze-i Azerbaycan; Mecmua-i Müze-i Dânişgede-i edebiyat; Dr.Hamit Cilveger, Azerbaycan Folklor Derlemeleri)


10.Antlaşmalar


Batı Azerbaycan ve Karabağ topraklarının Ruslara teslimi, Azerbaycan’ın ikiye bölünmesi, Revan Türk Hanlığı’nın yıkılması
Türk topraklarında, 21 Mart 1828 tarihinde yapay Ermenistan Oblastı’nın siyasi tarih sahnesine çıkışı, çeşitli ülkelerden devşirilen Ermenilerin bu topraklara taşınması
28 mayıs 1918’de Ermenistan Demokratik Cumhuriyeti’nin kurulması, Türk şehri Revan’ın Ermenilere başkent yapılması
Süreç içerisinde, Revan Hanlığı topraklarının etnik temizlik yoluyla Türklerden arındırılması
Ermeni ırkçıları, son yıllarda uydurma “Karabağ Ermenilerinin kendi kaderlerini tayin etmesi” problemini ileri sürmektedir. Ermeniler, ana yurtları Karabağ’da yaşayan Azerbaycan Türkleri’ne karşı silahlı tecavüze geçerek soykırım uygulamış, kalanları da yurtlarından sürmüştür. Ermeniler ve Ermenileri çıkar karşılığı destekteleyen taraftarlarının, Karabağ’ın ezeli Ermeni toprağı olduğu hakkında yalana dayalı propagandaları sürmektedir. Ancak inkâr edilemez tarihi belgeler bunun tam aksini göstermektedir.

Rusya ile Karabağ Hanı İbrahim Han arasında imzalanmış olan 14 Mayıs 1805 tarihli Kürek-Çayı, ayrıca Rusya ile İran arasında aktedilen 12 Ekim 1813 tarihli Gülüstan ve 10 Şubat 1828 tarihli Türkmençay antlaşmaları gibi senetli kaynaklar bulunmaktadır. Karabağ Türk topraklarının Rusya’nın hâkimiyeti altına geçmesi hususunda Karabağ Hanı İbrahim Han ile Rusya İmparatorluğu’nun 14 Mayıs 1805 tarihinde imzaladıkları ve/ veya İbrahim Han’a zorla imzalattırılan antlaşma açık şekilde göstermektedir ki, Rusya İmparatorluğu, sadece Azerbaycan Karabağ Türk topraklarını işgal etmiştir. Ermeniler buraya sonradan Türkiye ve İran’dan göçürülüp getirilmiştir. Bu belgelerin hiçbirinde Karabağ’ın Ermeni sahipleri ve onların Rusya tabiiyetine geçmesi hakkında en küçük iz ve işaret dahi yoktur.

1805 tarihli Kürek-Çayı antlaşmasının aktüalitesini ve gerçek değerini dikkate alarak, onun Azerbaycan Cumhuriyeti Merkezi Devlet Tarihi Arşivi’nde muhafaza edilen elyazmasının (fond.130, siy.1, iş 14, v 245-248), 1868 yılında Tiflis’te “Qafkaz arxeoqrafiya komissiyası aktlar”ının 2.cildinde (sayfa 705) bulunan Azerbaycan Türkçesi (ayrıca Rusça ve İngilizce) baskı varyantı aşağıda verilmiştir. Azerbaycan halkının kendi ata-baba toprakları üzerinde inkâr edilemez haklarını açık surette tasdik eden bu belgenin basımı, tarihi gerçekleri ters-yüz eden Ermenilere ve onların çıkarcı taraftarlarına gerçek bir cevaptır.

Ermeni konusu incelenirken özellikle bu üç antlaşmanın yani Kürek Çayı, Gülüstan/ Gülistan ve Türkmençay antlaşmalarının çok iyi bilinmesi gerekmektedir. Bu nedenle bahsekonu antlaşmaların metinleri Azerbaycan Türkçesi ile verilmiştir. Bu üç belge, siyaset, diplomasi, tarih ve kültürel konulara ilgi duyanlar için önemli ve özellikli belgelerdir. Dikkatli okunması halinde anlaşılması oldukça kolaydır.

Rus-İran savaşlarının nihayete ermesinin ardından imzalanan Gülistan ve Türkmençay Barış Antlaşmaları sonucu Azerbaycan ikiye bölünmüştür. Kuzey Azerbaycan, Çarlık Rusyası boyunduruğunda Kafkas Azerbaycanı, müteakiben Sovyet Azerbaycanı olarak devam etmiştir. Güney Azerbaycan ise İran Şahlığı, bilahare İran Cumhuriyeti idaresi altında yaşamaya devam etmiştir. Kuzey Azerbaycan, 1991 yılında “Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti” adıyla bağımsız cumhuriyet olmuştur.

Güney Kafkasya, 1696-1725 döneminden başlayarak, Çarlık Rusyası’nın yayılma politikasının ana unsuru olan işgal planları arasında önemli bir yer tutmaktaydı. XVIII. yüzyılda hanlıklara bölünmüş olan Azerbaycan’ı, siyasi amaçlarla 1786 yılında gezmiş olan Rus subayı Burnaşov, Güney Kafkasya’daki Şeki, Karabağ, Guba, Şamahı, Bakü, Nahçıvan, Gence, Tebriz, Erdebil, Hoy, Urumiye, Talış, Merağa, Makû hanlıklarının kimisinin idari yapısının yarı bağımsız, kimilerinin ise bağımsız olduğunu tespit etmiştir. Bunlardan Urumiye, Şeki, Karabağ, Guba ve Hoy hanlıkları diğerlerine göre daha güçlüydü. XVIII. yüzyılın ikinci yarısında bu hanlıkların liderleri, her biri ayrı ayrı siyasi güçlerini artırdıkça, Azerbaycan hanlıklarını kendi yönetimlerinde bir devlet çatısı altında toplamak amacını gütmekteydi. Kuzey Azerbaycan’da, Şeki Hanı Hacı ÇelEbi ve Guba Hanı Feth-Ali Han Gubalı bu amaçla çaba harcadılar.

1791 yılında İran’da Kacar Türk hanedanı yönetime geldikten sonra, kuzey hanlıkları birbiri ardına bağımsızlıklarını yitirerek, Kacarların hükümranlığı altında birleştiler. Buna mukabil Rusya’nın Güney Kafkasya’yı istila siyaseti güç kazandı. XVIII. yüzyılın sonlarında Türk boylarından olan Kacarların iktidara gelmesinin ardından, tüm Kafkasya’yı hâkimiyet altına almaya çalışan Muhammed Şah Kacar ile Rusya arasında, bunun yanı sıra Hanlıkların hem İran hem de Rusya ile çok sayıda çatışmaları oldu.

Gence Hanı Cevad Han’ın, 03 Ocak 1804 tarihindeki güçlü direnişine rağmen, Ruslar Gence kalesini işgal ettiler. Cevad Han ve oğlunun ön saflarda can verdiği savunmada çok kan döküldü. 10 Temmuz 1804 tarihinde, Rusya ile Kacarlar arasında savaş başladı. Rus ordusu birbiri ardına Karabağ, Şeki, Şirvan, Guba, Bakü, Lenkeran hanlıklarını ele geçirdi. Böylece kuzeydeki hanlıkların büyük bölümü Rusya’nın egemenliğine girdi. Kacar ordularının, Rusları durdurma çabaları sonuç vermedi. Bunun neticesinde İran ile Rusya arasında 13 Ekim 1813 tarihinde Gülistan Barış Antlaşması imzalandı. Çar I.Aleksandr’ın temsilcisi Rus Ordusu Komutanı General Rtişçev ve İran Şahı Feth-ali Şah Kacar’ın resmi temsilcisi Mirza Abdül-Hasan Han Şirazî tarafından imzalanan “Ebedi Barış ve Dostluk” antlaşması ile antlaşmanın taraflarına karşı savaşan bir halk, antlaşmaya taraf dahi olmaksızın iki parçaya bölündü. Bu sonuç, güç ve adaletsizliğin, gücünü birleştirmeyi bilmeyenlere karşı, bugüne dek süren zaferi oldu. Onbir maddeden oluşan bu antlaşmaya göre, Rusya ve İran devletleri arasındaki sınır hattı Aras nehri olarak kabul edildi. Bunun sonucu Azerbaycan memleketi, Kuzey Azerbaycan ve Güney Azerbaycan olarak ikiye bölündü. Hanlıkların güçlerini birleştirememesi, bugünkü Ermeni probleminin ortaya çıkmasının temel nedeni olmuştur. Hanlıklar bir araya gelmiş olsaydı ne Azerbaycan ikiye bölünür, ne de Ermenistan adında bir ülke olurdu.

Mirza Abdül-Hasan Han Şirazî’nin, Ruslarla imzalanan ve Azerbaycan’ı ikiye bölen Gülistan ve Türkmençay antlaşmalarının gizli mimarı olduğu söylenir. Bugün bile nefretle anılmaktadır. Aynı anda hem Ruslara hem de İngilizlere hizmet etmesiyle ünlenmiştir. Saraydaki gücünün kaynağı Rus ve İngilizlerdi. Ruslarla yapılan savaşlar ve ardından imzalanan iki antlaşma metninin hazırlanmasında etkisi büyük oldu. Tam bir mel’un olduğuna inanılır.

Kacar Şahlığı, Gülistan Antlaşması’ndan ötürü Güney Kafkasya topraklarından vazgeçmek istemiyordu. Bu kez de İngiltere ve Fransa’nın yardımı(!) ile kaybettiği toprakları geri alma ümidine kapıldı ve savaşa girdi. 16 Temmuz 1826 tarihinde Kuzey Hanlıklarını geri almak amacıyla girdiği bu savaşta, Veliahd Abbas Mirza komutasındaki Kacar ordusunun yenilgisi sonucunda, 10 Şubat 1828 tarihinde Türkmençay Barış Antlaşması imzalandı. Bu antlaşmaya göre, Nahçıvan ve Revan Türk Hanlıkları da Rusya’ya verildi.



Rusya, 1850 yılında Revan Hanlığı’ndan Erivan Vilayeti yaratarak, buraya İran’ın çeşitli mıntıkalarından Ermenileri göçürüp, gelecekte oluşturulacak Ermenistan Cumhuriyeti’nin temelini attı. Erivan’a planlı şekilde getirilip yerleştirilen Ermeni göçmenleri, Türkleri yavaş yavaş vatanları olan Batı Azerbaycan topraklarından sürmeye ve katliamlar yapmaya başladı. Türk yurdu olan bu topraklar, 1828’den itibaren geçen süre içerisinde Türklerden arındırıldı. Bu nedenle Gülistan ve Türkmençay Antlaşmaları Türk insanı için çok önemlidir. Türkmençay Antlaşması’nın imzalanması, Batı Azerbaycan Türk yurdunun, Türklerden arındırmasının Miladıdır. “Ermeni Sorunu” denilen sözde problemin tarihi temelinin olmadığı açık ve seçiktir. Var olan “Ermeni Sorunu” değil, Türklerden katliam, sürgün ve tecavüz yoluyla ele geçirilmiş olan “Batı Azerbaycan Türk Toprakları Sorunu”dur. Bu dönemde Kafkasya’da ciddiye alınacak bir Ermeni nüfusunun olmadığını Rus Kafkas Kalendera/ Yıllıklarında da görmek mümkündür.

Ruslar, Türkmençay Barış Antlaşması’nın 14-15. maddeleri çerçevesinde (15. maddenin zeyli), Güney Azerbaycan’ın Merağa, Urumiye gibi bölgeleri başta olmak üzere, çeşitli yörelerden 40 binden çok Ermeni’yi Güney Kafkasya’ya, özellikle Revan, Nahçıvan ve Karabağ bölgelerine göç ettirdi. Rusya’nın “Kafkasya’yı Türklerden Arındırma” politikası sonucunda, XX. yüzyılın başına kadar 1.300.000 dolayında Ermeni, sözü edilen Batı Azerbaycan Türk topraklarına göçürüldü. Göçmenlerin bir bölümüne Karabağ’ın dağlık yörelerinde toprak sağlanarak, buralar Ermeni yerleşim bölgeleri hâline getirildi. Azerbaycan ve Azerbaycanlıların yaşadığı “Karabağ ve Batı Azerbaycan Sorunu”nun temelleri, Rusya tarafından büyük bir ileri görüşlülükle 1828 yılında atılmıştır. Azerbaycan Türkleri, topraklarının ve yurtlarının göz göre göre ellerinden zorla alınıp, Ermenilere peşkeş çekilmesi nedeniyle büyük bir travma yaşadı. XIX. yüzyılda yapay olarak yaratılan problem, Azerbaycan Türkleri’nin günlük yaşamını olumsuz yönde etkilemeye devam etmektedir.

Azerbaycan’ın ikiye bölünmesine rağmen, Kuzey Azerbaycan’da petrol sanayinin gelişmesi, yerli ve millî Türk burjuvazisinin oluşmasına zemin hazırladı. Türk sermayedarları, halkın gelişiminin “Aydınlanma” ile mümkün olabileceğini gördü. Gazete ve dergilerin basılmasına, yeni okulların açılmasına, tiyatro ve müziğin gelişmesine cömertçe maddi destek sağladılar. Azerbaycan’da ve Türk Aleminde bugün bile saygı ile anılan Hacı Zeynelabidin Tagıyev’in, 1896 yılında Bakü’da açtığı “Kız MektEbi” sayesinde, kızların yaygın şekilde öğrenim görebilmesinin ilk adımları atıldı. Tagıyev, millî/ ulusal burjuvazinin ileri görüşlü ve akıllı bir temsilcisi olarak; sömürge ekonomi ve politikalarını kırıp, petrolden elde ettiği gelirle, millî üretimi artırmak amacıyla fabrikalar kurup, ulusal sanayinin temellerini atanlardan biri oldu. Bakü’deki görgemli tarihi binaların bir bölümü Hacı Zeynelabidin Tagıyev’ın hatırasıdır.


Yüklə 9,25 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   75   76   77   78   79   80   81   82   ...   88




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©muhaz.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin