Drama kesintisiz bir süreçtir. Isınma çalışmaları bitti, şimdi rol oynamaya geçelim diye bir geçişten söz edilemez. Bir drama süreci başlar, yaşanır ve biter drama nediR?

MÜZİKLE DRAMA

Özellikle daha önce hiç drama faaliyetine katılmamış çocuklar için, başlangıçta bir müzik aracının ritmine uyarak yürümek (yavaş, hızlı tempo ile) önerilebilir. Böylece çocuklar dramaya başlangıç için gerekli olan, birbirine müdahale etmeden gurup içinde yönergeye uygun davranma, hayal etme, simgesel olarak anlatma gibi becerileri kazanırlar. Özellikle başlangıçta etkinliğe mümkün olduğunca herkes katılmalıdır.

Seyirci durumundaki diğer çocuklar, dramaya katılanların kaygısını artırabilir, dikkatini dağıtabilir. Birçok drama etkinliği, müzik eşliğinde yapılarak, yaşantıların, duyguların ifade edilmesine güç katılabilir. Bu konuda önemli olan, canlandırılacak konuya, olaya ilişkin müzik parçasının uygun olarak seçilmesidir.
Özellikle değişken tempolu, bazen yavaşlayan, bazen hızlanan müzik parçaları, hareketten harekete, durumdan duruma geçişi anlatmak için uygun olabilir (örneğin, Grieg'in "Peer Gynt" adlı, Rimski-Korsakov'un "Scheherazade" adlı klasik müzik parçaları gibi). Rahatlama çalışmalarına eşlik eden müzik parçasının yavaş ve yumuşak ezgisi, çalışmanın konsantrasyon ve rahatlama sağlamasını kolaylaştırabilir (örneğin Ravel'in "Bolero" adlı parçasının başlangıç ve orta bölümleri, Albinoni 'nin "Adagio" adlı klasik müzik parçası gibi)
DANS DRAMASI

Duyguları, düşünceleri büyük beden hareketleri ile ifade etmek rahatlatıcıdır. Enerjinin dışa vurularak kullanılmasını sağlar. "Gelişmemiş" olarak nitelendirilen, bir anlamda uygarlığın, duygulara getirdiği baskıyı göreli olarak daha az hisseden Afrika topluluklarında insanlar, tüm duygularını büyük beden hareketleri ile dışa vururlar. Evlenme törenlerinde mutlulukla dans edip şarkı söyledikleri gibi, ölü gömme törenlerinde de şarkı söyleyip dans ederek duydukları acıyı tüm vücutlarıyla serbestçe ifade ederler. Uygarlığın gelişmesinin bir ürünü olan duygulardan utanç duymayı, arkasına gizlenilecek maskeleri takmayıp, gerçek iç dünyalarıyla temasa geçerek, olduğu gibi, büyük beden hareketleri ile dışa vurmaları daha sağlıklıdır. İfade edilmeyen şiddetli duyguların bedende ve psikolojik yapıda oluşturduğu olumsuz etkiler bilinmektedir. Drama ve benzeri etkinliklerde, katılanların, çocuk ya da yetişkin, kendilerini, duygu ve düşüncelerini büyük beden hareketleri ile (zıplama, yuvarlanma, sallanma, koşma, sıçrama, tepinme) ifade edebilmeleri rahatlatıcıdır. Gerilimi azaltır. Slade'e göre, duygularımızı, sözcüklere dayalı mesajlar olarak ilettiğimiz gibi, bedensel yoldan da ifade edebiliriz ve dramadaki dans uygulamaları bu işleve sahiptir. Drama etkinlikleri arasında dansın özel bir yeri vardır. Dramada dans, zihinde canlandırılan her şeyi ve duyguların ifadesini, duygusal katılımı içermelidir. Drama dansında, her çocuk elinden geldiğince içinden gelerek, dans eder. Ama hareketleri başkasından kopya etmez.

Güzellik ve stil, hareket etmek amacına yönelmişken doğal olarak öğrenilir. Yani dramada dansın amacı, kendini, düşündüklerini, duygusal dünyasını ifade etmektir. Çocuktan beklenen şu ya da bu dans tekniğini öğrenmesi, uygulaması değildir. Kendi eşsiz stilini bulması, geliştirmesidir. Ancak, bunun gerçekleşebilmesi için, çocuğa bilinen dans teknikleri gösterilip, öğretilmemiş olmalıdır ki, çocuk kendi stilini geliştirebilsin. Bilinen dansları öğrenmiş olan kişilerin drama dansına uyabilmeleri biraz süre alabilir. Çünkü onlar, müziği duyunca, alışık oldukları, hareketlerle dans etmeye eğilim gösterirler. Ancak zamanla, drama dansının belirli hareketlerle sınırlanmış, ritmik tekrarlara dayanan bir dans olmadığını, her türlü beden hareketi ve figürünün tek amacının ifade etmek olduğunu anlarlar.
KUKLA DRAMASI

Kuklalar aracılığı ile drama oyunları, çocukların ilgisini en çok çeken tekniklerden biridir. Kukla draması, kukla perdesinin olmaması ve kukla oynatmaya çocukların tümünün katılması yönünden, kukla tiyatrosundan ayrılır. Kukla dramasında seyirci rolünde olan çocuklar bulunmaz. Gruptaki çocukların her birinin elinde, canlandırılacak karakter ya da nesnelerin kuklaları bulunur ve drama oyunu kuklalar aracılığı ile oynanır.

Bazı çocuklar, kendilerini bir grubun önünde ifade etmekte zorluk çekerlerken, bir kuklayı ellerine aldıklarında kendilerini daha güvende hissederek konuşabilirler. Kumaş ve karton gibi malzemelerden yapılmış, parmak ve el yardımı ile oynatılabilen kuklalar, çocukların doğrudan doğruya dışa vuramadıkları iç dünyalarını, yaşantılarını ifade etmelerini kolaylaştırabilir. Ayrıca, çocukların, kuklaların sözlerine ve hareketlerine tepki vermeye, kuklalarla diyalog kurmaya eğilimli olduklarından hareketle, eğitimde kukla draması tekniğinden daha çok yararlanılmasının uygun olacağı ileri sürülebilir.
Kuklalar aracılıyla drama oyunları, çocukların ilgilisini en çok çeken tekniklerden biridir. Kukla draması, kukla perdesinin olmaması ve kukla oynatmaya çocukların tümünün katılması yönünden, kukla tiyatrosundan ayrılır. Kukla dramasında seyirci rolünde olan çocuklar bulunmaz. Gruptaki çocukların her birinin elinde, canlandırılacak karakter ya da nesnelerin kuklaları bulunur ve drama oyun kukla oyunu arayıcılıyla oynanır.
Bazı çocuklar, kendilerini bir grubun önünde ifade etmekte zorluk çekerken, bir kuklayı ellerine aldıklarında kendilerini daha güvende hissederek konuşabilirler. Kumaş veya karton gibi malzemelerden yapılmış, parmak veya el yardımı ile oynatılabilen kuklalar, çocukların doğrudan doğruya dışa vuramadıkları iç dünyalarını, yaşantılarını ifade etmelerini kolaylaştırabilir. Ayrıca çocukların, kuklaların sözlerine ve hareketlerine tepki vermeye, kuklalarla diyalog kurmaya eğilimli olduklarından hareketle drama yöntemin oyun aşamasında kukla tekniğinden yararlanılmasının uygun olacağı ileri sürülebilir.
DUYUSAL ALGILAMA

Özellikle duyu geliştirme ve duyular yolu ile öğrenme çalışmalarında, dokunarak, bakarak, işiterek ve tadarak algılama tekniği kullanılır. Örneğin, gözler bağlı olarak belirli nesnelere dokunma ve o nesnenin özelliklerini sözel olarak anlatmaya dayanan bir çalışmada, duyusal algılama söz konusudur. Diğer duyulardan alınabilecek duyumların engellendiği ve yalnızca bir duyudan elde edilen duyumlara odaklaşılan böylesi çalışmalarda, çocukların konsantrasyon düzeylerinin yükseldiği, çalışmaya tüm benlikleri ile katıldıkları görülür.

PARMAK OYUNU

Oldukça yalın bir dramatizasyon türüdür. Özellikle ilkokulların birinci ve ikinci sınışarında kullanılır. Okunan ve dinlenen basit durumların eylem haline dönüştürülmesinde bu tür seçilir. Eylemleştirmenin tamamı parmakla yapılır. Sınıfta öğretmen metni iyice yorumlar ve öğrencilerin nasıl parmak hareketleri yapacağını kararlaştırır. Öğretmenin parmak hareketlerini etkili bir biçimde kullanabilmesi için sözleri ve hareketleri ezberlemesi gerekir. Çocuklar öğretmenle beraber sözleri tekrar ederler, hareketleri de yaparlar. Parmak oyunları dramatizasyonun diğer türlerine geçiş olarak değerlendirile bilir.

DRAMANIN UYGULAMA BASAMAKLARI

Dramanın eğitimdeki aşamaları; • Isınma Çalışmaları • Esas Çalışma (Oyunlar) •Rahatlama ve

• Değerlendirmedir.

Drama çalışmaları, belli aşamalarla yapılır. Ancak katılımcıların ve etkinliklerin özelliğine göre her çalışmada bu aşamaların biri; birkaçı veya tümü yer alabilir. Drama oyunlarında süre katılımcıları sıkmayacak ancak yeterince düşüneceği kadar zaman tanıyacak şekilde esnek olarak belirlenmelidir.

Lider, drama planı hazırlarken aşağıdaki özelliklere dikkat etmelidir

• Özgün planlar hazırlamaya özen göstermek.

• Derste yanında ek planlar bulundurmak.

• Drama sürecinde aşamalılığa dikkat etmek.

• Dersi bilişsel, duyuşsal, devinişsel kazanımlara hizmet edecek şekilde planlamak.

• Etkinlikler arasında bağ kuran, ilişkileri açıklayan, ifade, cümle, özet vb. yer vermek.

• Öğrencilerle merak ve heyecan uyandırmak, onlara sürprizler yaşatmak.
A. ISINMA ÇALIŞMALARI

Çeşitli yöntemlerle beş duyuyu kullanma, gözlem, yetisinin geliştiği, bedensel ve dokunsal alıştırmaların yapıldığı; tanışma, etkileşim kurma, güven ve uyum gibi özellikleri katılımcıya kazandıran ve oldukça kesin kurallarla belirlenen, grup liderinin yönlendiriciliğinde yapılan çalışmalardır. Bu çalışmada grubu oluşturan bireylerin birbiriyle bütünleşmesine yönelik alıştırmalara yer verilir. Sözü edilen alıştırmalarla bireyin bedensel ve ruhsal olarak ısınması ile konuya olan ilgisinin sağlanması amaçlanır. Tanışma ile başlayan, güven kazanma, uyum sağlama, beş duyuyu kullanmayla devam eden ve gözlem yetisini geliştirmeyle, bedenini, beynini duyumsamayla sürdürülen çalışmalar bu aşamada yer alır.Tanışma, etkileşim kurma, güven ve uyum gibi özellikleri katılımcıya kazandıran,esnek olmakla birlikte kuralları belirlenmiş, grup liderinin yönlendiriciliğinde yapılan çalışmalardır. Isınma aşamasında çeşitli yürüme şekilleri, basit egzersiz hareketleri, çocuk oyunları, vb. kullanılır.

Isınma çalışmaları,

• Ruhsal ve bedensel açıdan kendini tanıma,

• Ruhsal ve bedensel açıdan karşısındakini tanıma,

• Karşılıklı iletişim kurma ve giderek daha çok kişi ile iletişim ve etkileşime geçme,

• Grup dinamiğini oluşturma,

• Diğer bir aşamaya geçme, biçiminde süregelir.

Drama etkinliğine katılanların, en başta grup içi bir çalışmaya hazır olmaları, kendilerini rahat ve güvenli duyumsamaları, kendilerinde yeni ve değişik şeyler keşfetmeye hazırlıklı olmaları gereklidir ve bu bir bakıma yeterli ön koşuldur. Grup içinde daha küçük gruplarla tartışarak fikir alışverişi, eleştirme gibi düşünsel boyutta çalışmaların yapılması da gereklidir. Bunun için de bireyin kendini bu küçük grup ve/veya büyük grupta rahat ve güvenli hissetmesi gereklidir.
Yürüyerek ısınma: Müzik eşliğinde veya tef ritmi ile yerinde sayma, yavaştan hızlıya, hızlıdan yavaşa doğru, çamurlu bir yolda, otlarla kaplı bir tarlada, denge tahtası üzerinde, cam kırıkları arasında, ezilmiş domateslerin arasında, muz kabukları üzerinde, sıcak kumda, buz üzerinde yürüme vb.
Serbest yürüme: Yürürken “merhaba” diyerek tokalaşma; omuza, kulaklara, saçlara dokunarak, gülümseyerek, bir kafesteymiş gibi birine bakarak iletişim kurmadan ve iletişim kurarak, özel duygularla (neşeli, hüzünlü, korkulu, çekingen vb.) yürüme
Taklit yürüyüşleri: Hayvan taklitleri, hamile, yaşlı, çocuk vb.’nin taklitleri
a. Tanışma

Katılımcıların birbirlerini tanımaları ve birbirleri ile daha kolay iletişim kurmalarını sağlayacak oyunları içerir.

Örnek çalışma: İsim Söyleme Malzeme: Uzun bir sicim uygulama:

Tüm grup ayakta, daire biçiminde dizilir. Lider kendi adını söyleyerek ipin ucunu bırakmadan ip yumağını seçtiği katılımcıya doğru atar. İsim söylenirken sese farklı bir tonlama verilir ve yüze bir ifade takınılır (ağzını açma, gözlerini açma, dilini çıkarma vb.). Bu şekilde yumak tüm katılımcılar tarafından birer kez dolanarak tekrar lidere döner. Çıkan şekil üzerine konuşulur. İkinci aşama olarak, yumak tekrar atılarak geri çözmeye çalışılır. Bu defa yumağı atan kişi, alanın adını söyler. Bu oyun oynanırken ipi dolama sırasında farklı konulardaki tercihler de söylenebilir. En sevilen yemekler, renkler, hobiler, sanatçılar, futbolcular vb.

. Kaynaştırma Çalışması

Bu aşamada hedef grubun birbiriyle iletişim kurarak kaynaşması ve grupta güven duygusunun oluşmasıdır. Bu nedenle bu aşamada, kaynaştırma ve güven alıştırmalarına yönelik oyunlar oynanır. Bu çalışmalarla birbirini az da olsa tanıyan, iletişim kuran katılımcılar, esas çalışmaya daha kolay katılacak, çekingenlik azalacak ve daha mutlu olacaklardır.

Örnek çalışma 1- Katılımcılar bir çember oluştururlar. Tek çift olarak isimlendirilir ve el ele tutuşulur. Tek sayılar vücutlarını mümkün olduğu kadar dik tutup çemberin ortasına, çift sayılar ise çemberden geriye doğru eğilirler. Herkes, yanındakini dengelemelidir. Çalışma ritim çubuklarıyla veya tef ile hızlı-yavaş ritim eşliğinde bir süre tekrarlanır.
Örnek çalışma 2- İç içe iki çember oluşturulur. Grubu oluştururken tesadüfi yöntemler kullanır. Beyaz şortlu olanlar, lacivert ayakkabı giyenler, mavi lens takanlar vb. Müzik çalar, iç çemberde olanlar sağa, dış çemberde olanlar sola doğru yürürler. Müzik sustuğu anda, karşılıklı gelen kişiler tanışır ve konuşurlar. Oyun birkaç defa tekrarlanır. Sonra katılımcılar kendilerini en çok etkileyen kişi ve konuşma içeriği hakkında bir cümlelik değerlendirme yaparlar.
c. Konsantrasyon

Kaynaştırma çalışmalarından sonra konsantrasyon çalışmalarına geçilir. Konsantrasyon çalışmaları, grubun dikkatini belirli bir nokta üzerine toplamak ve esas çalışmaya yönlendirmek için yapılır.

Örnek çalışma 1- Katılımcılar, daire şeklinde oturur. Bir ebe seçilir. Ebe kimin yan yana olduğunu inceler, sonra, dışarı çıkar. Bazı katılımcılar, yer değiştirir. Ebe, bunu bulmaya çalışır.

Örnek çalışma 2- Katılımcıya sakin müzik eşliğinde, gözler kapalı olarak bir süre hayal kurdurulur (Lider tarafından hayal edilecek konular belirlenip çalışma sonunda hayal edilenler paylaşılabilir).
B. ESAS ÇALIŞMA (Oyunlar)

Isınma çalışmaları, tamamen liderin kontrolünde ve onun verdiği komutlara göre, önceden planlandığı şekilde uygulanır. Ancak, esas çalışmaları önceden tamamen planlamak mümkün değildir. Canlandırılacak konu ya da yola çıkılacak durum, olay belirlenir; sonrası tamamen gruba kalmıştır. Katılımcılar verilen durumu nasıl canlandıracaklarıyla ilgili ayrıntıları tartışır, dener ve oynarlar. Lider onlara müdahale etmez. Seçilen konu katılımcıların yaş grubuna, yaşadıkları çevreye, önceden sahip oldukları birikime vb. uygun olmalıdır.

Drama yönteminin oyun aşaması öğrencilerin kendilerine verilen bir rolü, kendi yorumları ile belirli kurallara sadık kalarak oynamaları esasına veya çeşitli gösterim yöntemlerine dayanır. Bu sayede öğrenciler, başka bir kişiliğin arkasında kendi duygu ve düşüncelerini kolaylıkla ifade edilebilirler. Isınma çalışmaları uygulanıp grup birbiriyle kaynaştıktan sonra, çeşitli oyunların yaratıldığı esas çalışmalara geçilir. Esas çalışmalarda, farklı teknikler kullanılır:
Liderin, drama uygulamalarında dikkat etmesi gereken noktalar aşağıda özetlenmiştir

1. Derste uyulması gereken kuralları öğrencilerle açıkça belirlemeli.

2. Dersin başlangıç ve bitiş sürelerine özen göstermeli.

3. Lider devamlı olarak öğrencileri dinlemeli ve gözlem yapmalı.

4. Öğrenciler tarafından içtenlikle sunulan her türlü fikri kabul etmeli.

5. Öğrenciler tarafından sunulan bir sonraki drama dersini destekleyecek ya da şekillendirecek fikirleri zihninde seçebilmeli.

6. Bütün öğrencilerin derse katkıda bulunma şansına sahip olduklarından emin olmalı.

7. Drama yoluyla, bir öğrencinin bulunduğu noktadan daha ileri gitmesi ve belli bir öğrencinin ya da öğrencilerin benlik saygısını geliştirmesi için gerekçe ve bir fırsat aramalı.

8. Bütün öğrencilerin konuşmaktan ve dinlemekten ziyade rol üstlenebilme şansı olduğundan emin olmalı.

9. Dramanın ortaya çıkardıkları üzerine düşünmeli, çocukların ilgisi ve dramatik gerilim neredeydi? sorusunu sormalı.

ıo. Ne zaman hangi tekniğin, derinleştirmek ve sürece devam etmek için daha uygun olduğunu tespit etmeli.

1ı. Öğrencilere doğal ve içten davranmalı.

12. Müzik seçiminde özenli davranmalı.

13. Araç gereçleri önceden hazırlamalı ve kendine yakın bir yere koymalı.

14. Araç gereçleri güvenli, batmayan, kesici olmayan özelliklerine göre seçmeli.

15. Eğitim ortamındaki eşyalara zarar verilmesini engellemeli.

16. Öğrencilerle birlikte haz almalı ve eğlenmeli.

17. Öğrencilerin kişiliklerine dönük eleştiri yapmamalı, onları yargılamamalı.

18. Öğrencilere eşit söz hakkı vererek görüşlerini söyleme fırsatı sağlamalı.

19. Canlandırmalarda kişiye özel sorunlardan uzak durulmasını sağlamalı.

20. Doğaçlamalara hazırlanırken grupları gezerek onlara ipuçları vermeli.

2ı. Grupla yapılan çalışmalarda yeteri kadar süre vermeli.

22. Öğrenciler yaşantılarıyla ilgili görüş bildirmede çekingen davrandıklarında, onlara düşüncelerini tetikleyen, görüşlerini harekete geçiren ve etki yaratan sorular sormalı.

23. Doğaçlama, ders, yaşantı ile ilgili görüş bildirmek gerektiğinde bunu öğrencilerden sonraya bırakmalı.

24. Dersi öğrencilere teşekkür ederek bitirmeli.

25. Öğretmen grubun dengesini korumak için bireysel olarak ön plana çıkmaya çalışanları uygun dil ve davranışlarla uyarmalı.

C. RAHATLAMA, GEVŞEME ÇALIŞMALARI

Rahatlamada hem fiziksel hem de zihinsel rahatlama söz konusudur. Eklem yerlerinin rahat hareket ettirilebilmesi, kasların yumuşatılması ve çocukların sakinleştirilmesi amacıyla 'oyun' etkinliğinden sonra kullanılır. Bu amaçla rahatlama çalışmalarına başlamadan önce çocukların mutlu ve memnun olup olmadıklarından emin olmak gereklidir çünkü mutlu olmayan çocuk rahatlayamaz. Bu nedenle öğretmenin (liderin) sınıfta eğlenceli bir ortam yaratması lazımdır. Vücut yere uzanmış durumdayken rahatlama daha kolay olur. Eğer kol ve bacak kaldırıldığında tekrar yere düşüyorsa rahatlama olmuş demektir. Aslında kişinin vücudunu kontrol etmekten vazgeçmesi kolay bir iş değildir. Fakat zamanla, yapılan rahatlama çalışmalarıyla kişi bu beceriyi kazanacaktır.

Rahatlama çalışmalarına yardımcı olan etken müziktir. Müzik çalınmaya başlamadan önce çevredeki uyarıcılardan etkilenmelerini önlemek amacıyla çocukların gözlerini kapatmaları istenir. Daha sonra müzikle birlikte hayali de canlandırılacak durum anlatılır ve çocukların kendi hayal güçlerini kuvvetlendirmek için müzik bir müddet daha çalmasına izin verilir. Böylece çocukların tek bir fikir üzerinde dikkatleri toplanarak rahatlama sağlanır. Her çalışma sonunda, rahatlama çalışmaları yaptırılmayabilir. Katılımcıların tepkisi ve etkinliğin özelliğine göre lider, çalışma yapıp yapmayacağına karar verir.
Rahatlama çalışması için seçilen oda, gürültüden uzak, kimsenin kapısını açıp rahatsız edemeyeceği bir oda olmalıdır. Rahatlama çalışmaları için tamamen karanlık bir mekan uygun değildir. Karanlık bazı çocukları korkutabilir, bazılarının merakını uyararak, dikkatlerini kendi bedenlerine yoğunlaştırmalarını engelleyebilir. Hafif loşlaştırılmış bir mekan daha uygundur. Çocukların aralarında, birbirlerine dokunamayacakları kadar yeterli bir mesafe olması, konsantrasyonu kolaylaştırabilir.
Öğretmen yönergeyi, inişli, çıkışlı olmayan tekdüze bir sesle söylemelidir. Küçük çocuklarla konuşulurken sese verilen aşırı müşfik ton, yönergeyle rahatlama türündeki etkinliklerde konsantrasyonu sağlama açısından uygun değildir. Öğretmenin, sözcükler, sözcük grupları ya da cümleler arasında susarak, sessizlik yaratarak konuşması, söyleneni zihinde canlandırabilmeleri için çocuklara süre tanımış olur. Gözlerini kapamayan, hareket eden çocukları, davranışlarını düzeltmek için sertçe uyarmak, azarlamak, diğerlerinin o ana kadar elde etmiş oldukları konsantrasyonu bozacağı için uygun değildir. Bu nedenle, sorun çıkaran davranışlar, eğer diğer çocukları rahatsız etmiyorsa, görmezden gelinebilir. Eğer bir çalışma odasında ya da sınıfta, yere yatmak mümkün değilse, yukarıda da değinildiği gibi, çocuklar sandalyeleri üzerinde oturarak da yönergeyi dinleyebilirler. Önlerindeki masaların üzerinde, başlarını kolları arasına gömerek, konsantre olmaları sağlanabilir.
Örnek çalışma: Liderin yönlendirmesiyle aşağıdaki çalışma yapılır:

Herkes rahat bir şekilde yere uzanıp gözlerini kapatsın.

Vücudunuzun yere dokunan kısımlarını hissedin.

Dikkatinizi ayaklarınıza verin. Ayaklarınızı hissedin. Ayak parmaklarınızı hareket ettirin.

Dikkatinizi yavaşça dizlerinize doğru çekin. Dizlerinizi hissedin.

Dikkatinizi yavaş yavaş dizlerinizden karnınıza doğru çekin. Karnınızı hissedin.

Dikkatinizi sırtınıza verin. Sırtınızın yere dokunduğunu hissedin.

Omuzlarınızı hissedin. Omuzlarınızı yere dokundurmaya çalışın.

Boynunuzu hissedin.

Kollarınızı ve ellerinizi hissedin. Dikkatinizi kollarınızın ve ellerinizin yere dokunduğu noktalara verin.

Elinizi yavaşça diğer elinizle birleştirin ve sıkın. Elinizi diğer elinizin ve kolunuzun üzerinde gezdirin.

Ellerinizi tekrar eski haline getirin.

Derin bir soluk alıp soluğunuzu yavaşça bırakın. Hazır olduğunuzda gözlerinizi açın.
D. TARTIŞMA DEĞERLENDİRME

Yaratıcı dramada değerlendirme, çalışma öncesi, çalışma anı, çalışma sonu ve sonrasında; drama aşamalarının her birinin yada birkaçının ardından yapılabilir. Dramada puanla, ödülle veya ceza ile değerlendirme yapılmaz. Drama aşamalarından geçen katılımcı, duygularını, düşüncelerini, yaşantılarını bu aşamada gözden geçirme olanağı bulur. Katılımcılar farklı bakış açılarının rahatlıkla ifade edebilirler.

Canlandırılan oyunun başka ifade biçimlerine dönüştürülmesi de bir değerlendirme şeklidir. Örneğin, oyunun resimle anlatılması, şiir diliyle anlatma, öyküdeki temel duyguları bir dansa dönüştürme gibi. Dramaya katılanların girdikleri roldeki kişinin gözüyle olayı anlatması önemli bir değerlendirmedir. Öneriler alındıktan sonra oyunun yeniden oynanması da bir değerlendirme şeklidir. Aşamaların her birinin ya da bir kaçının ardından: “Ne yaşadınız? Neler hissettiniz? Nerelerde güçlük çektiniz? Problemin başka çözüm yolları var mı? yerine başka neler olabilir?” gibi sorularla değerlendirme yapılır. Eleştiriler kişiye değil, role yönelik ve yapıcı olmalıdır. Her katılımcının söz almasına özen gösterilmelidir.
Drama etkinliği sonunda yapılan tartışma aşamalarının birbirini izleyen altı düzeyden oluşur

1. Zihinde canlandırma düzeyi

2. Tanımsal düzey

3. Duygusal düzey

4. Bilişsel düzey

5. Yaşantısal düzey

6. Etkinliği geliştirme düzeyi

ZİHİNDE CANLANDIRMA DÜZEYİ: Zihinde canlandırma; çevredeki nesnelerin fiziksel niteliklerinin ve yaşanan olayların zihinde tasarımlanmasıdır. Küçük çocukların, verilen bir yönergeyle nesne ve olayları zihinlerinde canlandırmaları her zaman o kadar kolay olmaz. Oyun kısmından hemen sonra zihinde canlandırmanın uygulanması, çocukların izlenimleri yeniyken, gördüklerini ve yaşadıklarını daha kolay zihinlerinde canlandırabilmeleri açısından önem taşır. Bu nedenle başlangıçta, bazı basit zihinde tasarlama alıştırmaları yapılmasında yarar vardır.
Drama etkinliğinin hemen sonrasında, tartışmaya girişmeden önce çocukların biraz önce yaşadıklarını, gözlerini kapatarak, zihinlerinde canlandırmalarına dayanır. Nesne, olay ve durumları kendi zihninde canlandırabilme, durum ya da olayın bütününü kavrama, sonradan tekrar hatırlamak için kodlamayı kolaylaştırma gibi olumlu etkilere sahiptir. “Zihin gözüyle görmek” olarak da tanımlanan zihinde canlandırma, öğrenme düzeyini artırmak için önerilmektedir.
Çocuklara yönerge verilirken, gözlerini kapatıp, oyunda olanları düşünmeleri, tekrar görmeye çalışmaları istenebilir. Zihinde canlandırmanın çok uzun sürmesi gerekmez. Yaklaşık olarak 2-3 dakikalık bir süre yeterlidir. Gözlerini kapatmakta zorlanan çocuklara, gözlerini elleri ile örtmeleri ya da başlarını masaya koydukları kolları arasına gömmeleri söylenebilir. Bunu sağlamak için öğretmenin yapması gereken, çocuklara yönerge vererek, drama etkinliği sırasında olanları ve yaşadıklarını gözlerinin önüne getirmelerini sağlamaktır. Çocuklara bu sırada 2-3 dakika bir süre verilmesi yeterlidir.
Görüldüğü gibi zihinde canlandırma düzeyi, diğer tartışma düzeylerine geçmeden önce yaşananların bireysel olarak zihinde gözden geçirildiği bir düzeydir ve bu anlamda, tartışma sorularının ele alınacağı diğer düzeyler için bir hazırlık aşaması niteliğindedir. Diğer tartışma düzeyleri, temel olarak soru-cevap yöntemiyle geliştirilen bir yapıya sahiptir.
TANIMSAL DÜZEY: Bu düzeyde çocukların canlandırılan olay, durum ya da rolleri adlandırmaları, tanımlamaları istenir. Böylece bir yandan çocukların etkinliği hatırlamaları, bir süreç olarak incelemeleri sağlanır, diğer yandan öğretmen, çocukların yaşadıklarını nasıl algıladıkları ve anlamlandırdıkları hakkında bilgi sahibi olur. Bunun sağlanması için öğretmen çocuklara bazı sorular yöneltir: "Oynadığımız drama etkinliğinde neler oldu anlatır mısınız?, Dramada hangi roller (ya da kimler) vardı?” gibi.. Ek olarak çocukların verdikleri bilgilerin daha da ayrıntılı açıklanması için “Peki aşçı hangi baharatları kullandı ?” gibi sorular da yöneltilebilir. Tanımsal düzeye yeterince zaman ayrılması uygundur. Çünkü daha sonra gelecek olan düzeylerin amacına ulaşabilmesi; bir yerde, yaşanan olayın, sürecin, rollerin yeterince tanımlanmış, anlamlandırılmış olmasına bağlıdır.