Dırma'da mecburi ikamete tâbi tutuldu

GAFLET

Hadis râvisinin zabt sıfatını yok eden kusurlardan biri.

Gaflet sözlükte "unutmak, farkına var­mamak, terketmek; dalgınlık, ihmal" anlamlarına gelir. Zühul, sehiv ve nisyan kelimeleri de bazı mâna farklılıklarına rağmen gafletle eş anlamda kullanılır. Bir hadis terimi olarak gaflet, râvinin ez­berleyerek veya yazarak hocasından al­dığı hadisi dikkatsizlik yahut dalgınlık sebebiyle hatalı rivayet etmesidir. Ha­diste görülen bu tür yanlışlara "galat" denir. Gaflet hastalık, cehalet veya fizi­kî şartların elverişsizliği gibi râvinin elin­de olmayan sebeplerden veya ihmalkâr­lık, gevşeklik ve dikkatsizlik gibi irade dahilindeki tutumlarından kaynaklana­bilir.

İnsan gafletten tamamen uzak değil­dir. Bundan dolayı Abdullah b. Mübarek, "Yanlışlık yapmaktan kim kurtulabilir ki?" demiş; Yahya b. Maîn de, "Ben ha­dis rivayet edip de hata edene değil ha­ta etmeyene şaşarım" sözüyle bu ger­çeği İfade etmiştir. Bu durumu göz Önü­ne alan hadis tenkitçileri, dikkatli bir hadis râvisinde bile bulunabilecek ölçü­de gafleti müsamaha ile karşılamışlar, bir cerh sebebi olarak râvinin zabt sıfa­tını yok eden gafletin belli bir derece­nin üstündeki gaflet olduğunu söylemiş­lerdir. Gaflet sebebiyle cerhettikleri râ-vilerin gafletteki aşırılık durumunu be­lirtmek için de "fartu'l-gafle, fuhşü'l-gafle, kesretü'l-gafle" tabirlerini kullan­mışlardır. Ancak râvide aranan dikkat ölçüsünün tesbitinde tenkitçiler arasın­da farklı değerlendirmeler yapılmıştır. Bir râvide görülen gafletin müsamaha sınırlan içinde olup olmadığı, onun riva­yetlerinin aynı konuda güvenilir râvile-rin rivayetleriyle bir araya getirilip mu­kayese edilmesi sonucunda anlaşılabilir. Bir râvinin rivayet ettiği hadisler, aynı hadisin başka râvilerce yapılan nakille­rine mâkul görülemeyecek şekilde aykı­rı olmuş ve bu aykırılık tekerrür etmiş­se o râvi ilmi" güvenilirliğini kaybeder ve mecruh sayılır. Güvenilir bir râvinin, yi­ne güvenilir olan başka bir râvi tarafın­dan yapılan rivayete aykırı rivayette bu­lunması her zaman gaflet sebebi olma­yabilir. Zira aykırı gibi görünen rivayet diğerinde bulunmayan bir farklılığı ihti­va edebilir. Sikanın rivayetinde görülen ilâvenin makbul olup olmadığı hususu hadis usulünde ayrıca ele alınmıştır.⁶³²