Dış lastik bak lastik

Divanü Lugati't-Türk, tam adı kitabu dİvanü lugati't-türk, Kaşgarlı Mahmud'un Araplara Türkçe öğretmek ve Türkçenin Arapça kadar zengin bir dil olduğunu göstermek amacıyla 1072-74 arasında hazırladığı ansiklopedik sözlük. Bugün elimizde yalnızca Şamlı Mehmed bin Ebu Bekir'in 1266'da kopya ettiği bir nüshası bulunmaktadır (Millet Kütüphanesi, İstanbul). Divan ilk kez Kilisli Rifat'ın (Bilge) denetiminde yayımlanmış (1915-17, 3 cilt), Besim Ata- lay'ın yaptığı Türkçe çevirisi ise Türk Dil Kurumu yalanlan arasında çıkmıştır (1939-43, 4 cilt; 2. bas: 1985-86). Dehri Dilçin yapıtın Arap alfabesine göre dizinini hazırlamış (1957), Robert Dankoff-James M. Kelly (1982-85, 3 cilt) sözlüğün bilimsel yayınını yapmışlardır.


oldukça farklıdır. Divani yazıda harflerin karakteri büyük ölçüde değişmiştir. Örneğin kuyruklar uzayarak kıvrımlar oluşturmuş, harfler yer yer iç içe geçerek değişik
Kitabın Halife el-Muktedi'ye (hd 1075-94) sunulması dikkate alınarak Kaşgarlı'nın Divan'ı Bağdat'ta yazdığı düşünülmektedir. Divan yaklaşık 7.500 sözcük içerir. Sözcük-

207 Divini, Eustachio

ler Arap dilbilgisinin sözcük kalıplarına göre dizilmiş, tanımlann daha iyi anlaşılabilmesi için de çeşitli Türk boylannın halk edebiyatlarından derlenen savlar (atasözü), sagular (ağıt), koşuklar (şiir), deyimler örnek olarak kullanılmıştır. Türkçe olmayan sözcükler alınmamış, aynca çok bilinen kadın ve erkek adlarıyla, Türk-İslam ülkelerine ilişkin coğrafi adlara da yer verilmiştir.

Divan'm çeşitli yerlerinde sunulan bazı dilbilgisi kurallanndan başka, Türk lehçelerinin (özellikle Hakaniye Türkçesi ve Öğuz Türkçesi) özellikleri de anlatılmıştır.

Yıllarca çeşitli Türk boylan arasında dolaşan Kaşgarlı, Doğu Türkistan ile Maveraün- nehir ve Bizans arasındaki bölgede yaşayan Türk boylarının coğrafi konumlarını, yayılışlarını, gelenek ve inanışlarını anlatmaya özen göstermiş, bu arada İslam dünyası içinde yer almayan Türklere (örn. Uygur Türkleri) yer vermemiştir.

Türkçenin ilk sözlüğü olarak kabul edilen Divan'da yer alan renkli, dairesel dünya haritasında merkez, Türk hükümdarlarının oturduğu Balasagun'dur. Harita 11. yüzyıl Türk boylarının önemli bir bölümünün Orta Asya'daki coğrafi konumlarını göstermesi açısından önemlidir.