Dünya klasikleri : 13

— Bunu şundan  ötürü  tahmin     edebilirdiniz:  Ben sizi Moskova yerine Çermaşnaya'ya gönderiyordum!  İşte  bundan anlayabilirdiniz.
— Canım, nasıl tahmin edebilirdim!
Smerdyakov, çok yorgun görünüyordu  ve  gene  bir  dakika kadar susmuştu.
— Şundan  tahmin  edebilirdiniz,  efendim:  madem,  ben sizin  yol  değiştirip,  Moskova yerine  Çermaşnaya'ya  gitmenizi öğüt veriyorum, demek ki sizin burada yakında bir yerde  bulunmanızı  istiyordum.  Çünkü Moskova uzak.  Dinıitriy Fiyodoroviç ise, sizin uzak bir yerde olmadığınızı bilirse, bu kadar cesaret bulamaz. Bundan başka, herhangi bir şey olursa, çabucak gelip,  beni bile savunabilirdiniz. Kaldı  ki, size Grigoriy  Vasilyeviç'in  hastalığım da söyledim. Ayrıca  başı
KARAMAZOV KARDEŞLER
237
ma bir sara krizi gelir diye korktuğumu da açıkladım... Hele ölen beyefendinin yanına girmek için nereye, nasıl vurulacağını ve bunları Dinıitriy Fiyodoroviç'in benden öğrenmiş olduğunu size açıkladıktan sonra, artık onun muhakkak bir şeyler yapacağını tahmin edeceğinizi ve Çermaşnaya'ya gitmek şöyle dursun, bir yere kımıldamadan burada kalaca-gıni"! sanıyordum.
İvan Fiyodoroviç: <:Gerçi sözleri ağzında geveliyor, ama söyledikleri çok mantıklı şeyler. Hertzenstube'nin söylediği o zihin bozukluğu nerede?» diye düşünmüştü. Sonra, öfkelenerek:
— Beni  kandırmak  istiyorsun,  kerata!  diye  bağırmıştı. Smerdyakov en saf tavrıyla:
— Oysa ben o zaman sizin artık herşeyi anladığınızı düşünmüştüm, diye karşılık vermişti.
İvan Fiyodoroviç tekrar öfkelenrek:
— Tahmin etseydim, kalırdım!  diye bağırmıştı.
— Oysa ben herşeyi önceden anlayarak, biran önce günahtan  uzaklaşmak,  korkudan  yalnız  kendinizi  kurtarmak düşüncesiyle  bir  yerlere  kaçmak  için  gittiğinizi  sanmıştım.
— Herkesin senin  kadar korkak olduğunu  mu  sanıyorsun?
— Özür dilerim, efendim. Sizin de benim gibi olduğunuzu düşünüyordum.
İvan heyecan içinde:
— Tabiî tahmin etmeliydim, demişti. Zaten, senin alçak-Ça  bir  şey yapacağını önceden  seziyordum...  Yalnız  yalan söylüyorsun,  gene  yalan  söylüyorsun!
Birden bir şey hatırlıyarak bağırmıştı.
— Hatırlıyor  musun,  arabaya  yaklaştığım  vakit  bana: «Akıllı bir insanla sohbet etmek bile ilgi çekici bir şey» demiştin.  Demek,  benim  gitmeme  seviniyordun,  madem  beni o anda övüyordun, buna sevinmiştin öyle değil mi?
Smerdyakov tekrar tekrar içini çekti. Yüzü biraz kızar-îftış gibi olmuştu. Hafifçe nefesi tıkanır gibi:
—  Eğer  sevindiysem,  yalnız  Moskova'ya  değil,  Çermas-îiayaya  gideceğinize  sevinmişimdir.  Çünkü ne  de olsa  daha yakındı; yalnız ben o zaman bu sözleri sizi "övmek için söy-lememiştim.  Sitem  etmek  için  söylemiştim  efendim.  Bunu Anlayamadınız.238
KARAMAZOV KARDEŞLER
— Nasıl sitem olsun diye?
— Şu bakımdan:  Böyle bir  felâketin  olacağını  önceden tahmin ettiğiniz halde, kendi babanızı bırakıyor, bizi de korumak istemiyordunuz.  Çünkü, o  üç  bin ruble  için, onları benim çaldığımı ileri sürerek pekâlâ beni yakalayabilirlerdi.
İvan gene:
— Allah  belânı versin!  diye  bağırmıştı. Dur:  O işaretleri, o vuruşları da sorgu yargıcına ve savcıya söyledin mi?
— Herşeyi olduğu gibi söyledim, efendim.
İvan  Fiyodoroviç,  içinden  gene  hayret  etmişti.  Tekrar söze başlıyarak:
— O sırada  ancak  bir  tek  şey  düşünmüşümdür, o da yalnız senden  gelecek  bir adilikti. Dimitriy  cinayet işleyebilirdi, ama hırsızlık edebileceğine o zaman inanmıyordum... Senden ise her çeşit adiliği bekliyordum. Kendin bile bana saralı gibi rol yapabileceğini söylemiştin. Bunu ne diye söylemiştin sanki?
— Saflığımdan!  Başka  neden  olacak?  Hem  zaten  ömrümde hiç bir zaman  kasıtlı olarak saralı rolü oynamamı-şımdır.  Sadece, sizin  karşınızda böbürlenmek için  söylemiştim bunu. Aptallığımdan söylemişimdir efendim. O zaman sizi çok seviyordum ve sizin karşınızda daima olduğum gibi görünürdüm. •
— Ağabeyim  doğrudan  doğruya  seni  suçluyor.  Katilin sen  olduğunu, hırsızlığı da senin yaptığını söylüyor.
Smerdyakov  acı  acı  gülümsemişti.
— Kendileri için başka bir çare kaldı mı ki? Hem tüm o delillerden sonra, kendilerine kim inanır ki? Grigoriy Va-silyeviç,  kapının  açık  olduğunu  görmüş,  efendim.  Bundan sonra ne denebilir? Artık, günahlarını Tanrı bağışlasın! Kendilerini kurtarmak  için  tiril  tiril titreyerek...
Bir süre hiç  konuşmadan  sessiz  durmuş,  sonra  birden aklına gelmiş  gibi  sözlerine  şunları  eklemişti:
— Bakın işte şimdi gene aynı şey oluyor: kendileri işi bana yüklemek istiyorlar. Bu işin benim elimden çıktığı nı söylüyorlar efendim. Bunu daha önceden de işittim efe» dim. Oysa şimdi aynı noktaya parmak basacağım; gene sa ralı rolü oynamakta  usta  olduğum  konusuna  değineceği  Eğer babanız için gerçekten herhangi bir kötü niyetim o saydı, saralı rolü oynamakta usta olduğumu size söyler miy
KARAMAZOV  KARDEŞLER
239
? Madem öyle bir cinayeti aklıma koymuştum, hiç öyle bir budalalık yapmama imkân var mıydı? Beni ele verecek öyle bir delili önceden açıklar mıydım. Üstelik öldüreceğim adamın oğluna bunu söyler miydim' Rica ederim! Böyle bir şey gerçekten olabilir mi? Bunun mümkün olduğunu kimse söyleyemez! Tersine böyle bir şey hiç bir zaman olamaz elendim. Şimdi işte bakın, o konuşmamızı Tanrı'dan başka kimse işitmedi. Ama eğer şimdi siz savcıya ve Niko-lay Parfenoviç'e gidip o konuşmamızı kendilerine söyleseniz bile, bu davranışınızla beni tam anlamıyla savunmuş olursunuz efendim: Çünkü, önceden bu kadar saf davranan bir insan, kötü bir adam olabilir mi? Bunların hepsini düşünebilirler.
İvan Fiyodoroviç, Smerdyakov'un çıkardığı bu sonuca hayret etmiş, konuşmayı keserek yerinden kalkıp:
— Dinle, demişti. Ben, senden hiç de şüphe etmiyorum, hatta seni suçlamalarını  gülünç  buluyorum...  Aksine,  sana teşekkür ediyorum. Beni üzüntüden kurtardın. Şimdi gidiyorum, ama gene geleceğim. Şimdilik hoşça kal, iyi olmaya bak. Bir şeye ihtiyacın var mı?
— Her şey için teşekkür ederim efendim. Eksik, olmasın, Marta İgnatyevna beni unutmuyor ve eğer bir şeye ihtiyacım olursa, hepsini yerine getiriyor. Eskisi gibi bana iyilik etmeye devam ediyor. Sonra hergün başka iyi insanlar da beni ziyaret ediyorlar.
— Haydi Allahaısmarladık. Şunu  da  söyleyeyim ki,  se-nin saralı numarası yapabildiğini söylemeyeceğim...
İvan bunu söyledikten sonra, birden nedense:
— Senin de ifade verirken bunu  açıklamamanı öğütle-rim, demişti.
— Anladım çok iyi anladım, efendim. Eğer siz ifadenizde bunu açıklamazsanız, ben de sizinle o vakit kapıda yapmış Buğumuz konuşmayı açıklamam...
işte o zaman, İvan Fiyodoroviç, dışarı çıkıp da koridor-dan
on adım kadar yürüdükten sonra, birden Smerdyakov'un
son söylediği sözde gururunu yaralayan garip bir anlam bu-
«uğunu hissetmişti. Hemen geri dönecekti, ama bu duygu
ten bir an sürmüştü ve İvan Fiyodoroviç, «saçma!» dedik-
gitmişti sonra elinden geldiği kadar çabuk    hastaneden    çıkıp
gitmişti. En önemlisi, gerçekten artık sakinleştiğini ve bu sa-240
KARAMAZOV  KARDEŞLER
kinleşmenin suçlu olanın Smerdyakov değil de, ağabeyi Mitya olmasından ileri geldiğini hissediyordu. Oysa, bunun tersi olması gerekirdi. Neden öyle bir his duyduğunu o zaman incelemek istememişti. Hatta içindeki duygulan araştırmaktan bir tiksinti duymuştu.
Bir an önce bir şeyleri aklından büsbütün çıkarmak, unutmak istemişti. Ondan sonraki günler içinde, Mitya'yı kötü duruma düşüren bütün delilleri daha esaslı olarak ve iyice öğrendikten sonra ise, Mitya'nın suçlu olduğuna artık kesin olarak karar vermişti. İfadeler arasında en değersiz insanların açıklamaları vardı, ama bunlardan bazıları insanı sarsar gibi oluyordu. Örneğin Fenya ile annesinin ifadesi öyleydi. Hele Perhotin'in, meyhanede, Plotnikov'ların dükkânında olup bitenlerin, Mokroye'deki tanıkların verdiği ifadelerin sözü bile olamazdı. En çok da önemsiz sayılan ayrıntılar insana müthiş etki yapıyordu.
«Gizli vuruşlar» konusunda yapılan açıklama, sorgu yargıcı ile savcıyı, Grigoriy'in kapının açık olduğu konusunda verdiği ifade kadar şaşırtmıştı. Grigoriy'in karısı Marîa İgnat-yevna, İvan Fiyodoroviç'in kendisine sorduğu soruya karşılık olarak, kesinlikle, Smerdyakov'un tüm geceyi onların evinde, bölmenin öbür tarafında geçirmiş olduğunu söyleyerek: «Bizim yataktan üç adım kadar bile mesafe yoktur» demiş, uykusunun derin olmasına rağmen, o gece nasıl inlediğini duyarak, sık sık uyandığım belirtmiş ve «hep inliyordu, hiç durmadan inliyordu!» diye anlatmıştı.
îvan Fiyodoroviç, Hertzenstube ile konuşup da Smerdyakov'un kendisine hiç de deli görünmediğini, sadece zayıf göründüğünü söylediği vakit, ihtiyar adamın dudaklarında ince bir gülümseyiş belirmişti. Hertzenstube:
— Peki, şimdi neyle uğraştığını biliyor musunuz? diye sormuştu. Fransızca sözleri ezberliyor. Yastığının altında bir defter var, Fransızca sözler Rus harfleriyle yazılmış bu deftere. He, he, he! diye karşılık vermişti.
Sonunda, İvan Fiyodoroviç, tüm kuşkuları bir tarafa bırakmıştı. Bununla birlikte, bir şey ona hâlâ garip görünüyordu, o da Alyoşa'nın ısrarla Dimitriy'in öldürmediğini ileri sürmesi, cinayeti «herhalde» Smerdyakov'un işlemiş olduğu üzerinde durması idi. İvan, Alyoşa'dan işittiği sözlerin kendisi için daima büyük bir önem taşıdığım hissederdi. Bu yüzden
KARAMAZOV KARDEŞLER
241
onun bu tutumuna şaşıp kalıyordu. Alyoşa'nın onunla Mitya konusunda konuşmak için fırsat aramaması ve hiç bir zaman bu konuda önce kendisinin söze başlamaması, yalnız İvan'ın sorularına karşılık vermekle yetinmesi de garip bir şeydi. Bu, İvan Fiyodoroviç'in çok dikkatini çekmişti.
Bununla birlikte, kendisi o sırada, bunlarla hiç ilgili olmayan bambaşka bir konu ile uğraşıyordu: Moskova'dan dönüşünde, daha ilk günlerde, kendini tüm olarak ve artık geri dönülmez bir şekilde Katerina İvanovna'ya karşı duyduğu ateşli ve çılgınca tutkuya kaptırmıştı. Sonradan İvan Fiyodoroviç'in bütün hayatında büyük bir etki bırakan bu yeni tutkusundan şimdi söz etmenin sırası değil: Bütün bunlar, artık başka bir hikâyeye, başka bir romana konu olabilir. Ama bu romanı bir gün yazabilecek miyim bilmiyorum. Bununla birlikte, gene de İvan Fiyodoroviç'in, daha önce anlattığım gibi, o gece Alyoşa ile birlikte yürürken Katerina İvanovna'dan söz ederek, «Benim artık onda gözüm yok» dediği vakit, büyük bir yalan söylemiş olduğunu belirtmeden geçemem. İvan zaman zaman genç kadına karşı onu öldürebilecek kadar büyük bir nefret duymasına rağmen, çılgınca seviyordu.
Bu işin içinde bir çok nedenler rol oynuyordu: Katerina İvanovna, Mitya'nın başına gelenlerle o kadar sarsılmıştı ki, tekrar kendisine dönen İvan Fiyodoroviç'e bir kurtarıcıya sarılır gibi dört elle sarılmıştı. Genç kadının kalbi kırılmış, kendisini hakarete uğramış ve küçük düşmüş hissediyordu. İşte öyle olduğu bir sırada, onu eskiden bu kadar seven bir insan, tekrar yanına dönmüştü... Evet, onun kendisini ne kadar sevdiğini çok iyi biliyordu... Hem de, o insanın zekâsını, duygularını kendinden o kadar üstün tutuyordu ki! Öyleyken, prensiplerine sıkı sıkıya bağlı olan genç kız, sevgilisinin Karama-zov'lara özgü, dizginsiz isteklerine ve üzerinde yaptığı tüm etkiye rağmen, tam olarak kendini ona kaptırmamıştı.
Çünkü, aynı zamanda, Mitya'ya ihanet etmiş olduğu için, durmadan pişmanlık duyuyor ve İvan'la kavga ettiği, ona tehditler savurduğu anlarda (ki o anlar pek çoktu) bunu ona açıkça söylüyordu. İşte İvan'ın, Alyoşa ile konuşurken, «ya-kn üstüne yalan!» dediği buydu. Tabiî bu işin içinde gerçekten pek çok yalan vardı ve gerçekten İvan Fiyodoroviç'i en
kızdıran da buydu... Ama bütün bunlardan sonradan söz z. Sözün kısası, İvan, bir süre için Smerdyakov'u he-242
KARAMAZOV KARDEŞLER
men hemen unutmuştu. Bununla birlikte, onu ilk ziyaretin, den iki hafta sonra, içinde yine eskisi gibi kendisini üzen ga, rip düşünceler uyanmıştı.
Bunların ne olduğunu anlatmak için İvan Fiyodoroviç'h babası Fiyodor Pavloviç'in evinde geçirdiği o son gece (git,, medarı önceki gece) neden bir hırsız gibi yavaşça merdivenden aşağı inip, babası aşağıda ne yapıyor diye kulak kabarttığını, kendi kendine sorup durduğunu söylemek yeterlidir. Neden bunu sonradan tiksintiyle hatırlamıştı? Neden ertesi günü Moskova'ya giderken birden içinde büyük bir üzüntü duymuş ve kendi kendine: «Ben alçağın biriyim» demişti, işte şimdi, bütün bu üzüntülü düşünceler yüzünden, neredeyse Katerinâ İvanovna'yı bile unutacak hale geldiğini hissediyordu. Bu sorular tüm varlığını o kadar etkiliyordu işte! Tam bunu düşündüğü sırada sokakta Alyoşa'ya rastlamıştı. Onu hemen durdurmuş ve damdan düşer gibi:
— Hatırlıyor musun, Dimitriy öğleden sonra eve zorla girip babamı dövdüğü gün, sana olaydan sonra avluda, «istemek hakkını» mahfuz tutuyorum demiştim. Şimdi söyle, o vakit babamın ölümünü istediğimi düşündün mü,  düşünmedin mi? diye sormuştu.
Alyoşa, alçak bir sesle:
— Düşündüm, diye karşılık vermişti.
— Doğru söylemek gerekirse gerçekten öyleydi. Bunu anlamak için kâhin olmak gerekmez. Ama, o sırada, aynı zamanda  «varsın  alçaklar birbirini  yesin»  demiştim,  o vakit, gerçekten Dimitriy'in babamı öldürmesini, belki de bunu mümkün olduğu kadar çabuk yapmasını istediğimi... hatta, ona bu işte yardım etmekten bile kaçınmayacağımı hiç düşündün mü?
Alyoşa hafifçe sararmış ve hiç konuşmadan  ağabeyini" gözlerinin içine bakmıştı. İvan:
— Söylesene! diye bağırmıştı. Senin o anda ne düşündüğünü  öğrenmek  istiyorum. Ben  gerçeği  istiyorum!  Gerçeğe ihtiyacım var benim!
Güçlükle içini çekmiş ve Alyoşa'nın vereceği karşılığı önceden biliyormuş gibi garip bir öfkeyle ona bakmıştı. Alyoşa:
— Bağışla beni ağabey! o vakit bunu da düşünmüştüm
KARAMAZOV KARDEŞLER
243
diye fısıldamış, sonra hiç bir «hafifletici neden» ileri sürme-den susmuştu.
O zaman İvan:
__ Teşekkür ederim, diyerek Alyoşa'nın yanından ayrılmış, hızla kendi yoluna gitmişti.
O günden sonra Alyoşa, İvan ağabeyinin garip bir şekilde, kesin olarak kendisinden gittikçe uzaklaştığını, hatta artık onu sevmediğini hissetmeye başlamıştı. Bu yüzden kendisi de artık evine uğramıyordu. Ama İvan Fiyodoroviç, o gün Alyoşa ile karşılaştıktan hemen sonra, evine uğramadan birden tekrar Smerdyakov'la gitmişti.
VII
SMERDYAKOV'A İKİNCİ  ZİYARET
Smerdyakov artık hastaneden taburcu edilmişti. İvan Fiyodorovic, yeni kiraladığı evi biliyordu: Smerdyakov işte o kerestelerden yapılmış, eğrilmiş ve bir sofayla ayrılmış iki izbeden ibaret küçük evde oturuyordu. İzbelerden birine Marya Kondratyevna i!e annesi, öbürüne de Smerdyakov'un kendisi yerleşmişti. Evlerine onlarla ne şekilde anlaşarak yerleşmişti? Bedava mı oturuyor, yoksa kira mı veriyordu? Bunu ancak Allah bilirdi. Sonradan, evlerine Mariya Kondratyevna'-nın nişanlısı sıfatıyla yerleşmiş olduğu ve yanlarında bedava olarak oturduğu ileri sürülmüştür.
Ana kız ona büyük bir saygı gösteriyor ve onu kendile-rinden daha üstün bir insan sayıyorlardı.
İvan Fiyodoroviç, kapıyı çalıp  da vuruşlarını duyurduk-tan sonra, Mariya Kondratyevna'nın işareti  üzerine,  doğrudan doğruya  sola,  Smerdyakov'un oturduğu,  «beyaz  izbeye» geçti. BU izbede topraktan yapılmış, sırlı ve iyice yakılmış bir peç duruyordu. Duvarlar mavi kâğıtla  kaplıydı. Ama doğru söylernek gerekirse yırtık pırtıktı ve çatlakların altında yığın-la karafatma kıpırdayıp duruyor, bu yüzden odada hiç din-meyen bir hışırtı duyuluyordu. Eşyalar da değersizdi: İki du-varın dibinde banklar, masanın yanında da iki iskemle var-•        , tahtadan yapılmış basit bir şeydi ama üzeri pem-244
KARAMAZOV KARDEŞLER
be işlemelerle süslüydü, İki küçük pencerede içinde ıtır çi_ çekleri bulunan iki saksı duruyordu. Köşede tasvirlerin asıldığı bir .girinti vardı. Masanın üzerinde yamru yumru ve pek büyük olmayan madenî bir semaverle, üzerinde iki fincan bulunan bir tepsi görülüyordu.
Ama Smerdyakov artık çayını içmiş, semaver de sönmüştü... Kendisi ise masanın başında, bankta oturuyor, deftere bakarak elindeki mürekkep kalemiyle bir şeyler yazıyordu. Hokka hemen yanında idi. Bir de kısacık tunç bir şamdan, şamdanın içinde de stearinli bir mum vardı. İvan Fiyodoro-viç, daha Smerdyakov'un yüzüne bakar bakmaz hastalığının artık tam anlamıyla geçmiş olduğu kanısına vardı. Smerdyakov'un yüzü daha dolgundu. Alnının üzerindeki saçlar kabartılmış, şakaklarındakiler ise iyice yatırılmıştı. Sırtında, pamuklu bir robdöşambr ile oturuyordu. Ama, robdöşambrı iyice yıpranmış, eskimişti. Gözlüğü burnunun üzerinde idi. Oysa İvan Fiyodoroviç. gözlük taktığını hiç görmemişti. Bu ö-. nemsiz şey, birden, nedense İvan Fiyodoroviç'in kızgınlığını iki misli arttırdı: «Ama ne yaratık! Üstelik bir de gözlük takmış!» diye düşündü.
Smerdyakov, ağır ağır başını kaldırdı, gözlüğünün üzerinden içeriye girene dikkatle baktı. Sonra, gözlüğünü yavaşça çıkardı, kendisi de bankın üzerinden doğruldu. Ama bu doğrulusu artık hiç de o kadar saygılı değildi. Bunu garip, hatta tembelce denilecek bir şekilde, sanki sadece, artık gösterilmemesi imkânsız en basit bir nezaket kuralına boyun eği-yormuş gibi bir tavırla yapmıştı. İvan tüm bunları bir anda farketmiş, hepsini birden kavramıştı. En önemlisi Smerdyakov'un bakışını, kesin olarak öfkeli, hoşnutsuz, hatta küçümseyen bakışını farketmişti. Smerdyakov'un bakışı; «Ne gelip duruyorsun? O zaman seninle hepsini konuştuk ya? Ne diye yine geldin?» der gibiydi. İvan Fiyodoroviç, kendini güçlükle tuttu. Daha ayakta dururken paltosunun düğmelerini çözerek-

— Odan da ne sıcakmış!  dedi. Smerdyakov:

— Buyrun paltonuzu çıkarın!  diye izin verdi.  • İvan Fiyodoroviç, .paltosunu çıkardı, onu bankın üzeri
attı, titreyen elleriyle bir iskemle aldı, onu hızla masaya
doğru
çekti ve üzerine oturdu. Smerdyakov banka ondan önce otu muştu. İvan Fiyodoroviç, hemen sert bir tavırla:
KARAMAZOV KARDEŞLER
245
— Önce hemen şunu sorayım: Burada yalnız mıyız? diye sordu. Bizi oradan işitmezler mi?
— Hiç kimse, hiç bir şey işitmez efendim. Kendiniz de gördünüz ya;  arada bir sofa var.
— Bana baksana oğlum, o vakit hastanede    yanından ayrıldığım zaman senin saralı numarası yapmakta  usta olduğunu söylemezsem, sen de sorgu yargıcına bizim bahçe kapısında  konuştuğumuz  herşeyi  açıklamayacağını  söylemiştin, o vakit, neyi kasdetmek istiyordun? Her şeyi dediğin neydi? Ne demek istemiştin? Beni tehdit mi ediyordun, nedir? Seninle bir anlaşmam mı vardı? Senden korkuyor muyum yoksa? Öyle mi sanıyorsun?
İvan Fiyodoroviç bunları büsbütün çileden çıkmış bir halde söylüyordu ve belliydi ki, mahsus, bütün kaçamak yollarını küçümsediğini, lâfı dolandırmasına göz yummayacağını, elindeki kozları açıkça oynadığını belirtmek istiyordu. Smerdyakov'un gözlerinde öfkeli ışıklar belirdi. Sol gözü kırpıştı. Karşılığını hemen verdi. Gerçi her zamanki gibi ağır başlılıkla ve ölçülü olarak konuşmuştu ama, «madem açıktan açığa konuşmak 'istiyorsun, al bakalım sana, işte açıktan açığa konuşuyorum» der gibiydi.
— Ben o zaman, bu sözü şunun için  söylemiştim efendim: Siz, babanızın öldürüleceğini önceden bile bile, onu feda ederek yalnız  bıraktınız. Başkaları bunu öğrendikten  sonra, duygularınız konusunda, hatta belki de başka şeylerden kötü sonuçlar  çıkarmasınlar  diye,  bunu  yargıçlara  açıklamamayı ödetmiştim.
Smerdyakov bunu gerçi acele etmeden, kendine hakim olarak söylemişti ama, artık sesinde garip bir sertlik, ısrar-" bir anlam ve öfke ile meydan okuyan bir hava seziliyordu. Küstah bir tavırla gözlerini İvan Fiyodoroviç'e dikmişti. İva-nın ise daha ilk anda gözleri bulanır gibi olmuştu:
— Ne dedin? Ne? Deli misin, sen?
— Çok şükür aklım başımda, efendim.
İvan Fiyodoroviç, sonunda kendini tutamayarak: ~- Canım, ben o zaman cinayet işleneceğini biliyor muyum? diye bağırdı ve şiddetle masayı yumrukladı. «Daha baş-
ka Şeylerden» ne demek? Söyle alçak herif, ne demek istiyorsun ?246
KARAMAZOV KARDEŞLER
 
Smerdyakov susuyor, aynı küstah bakışla, İvan Fiyodoro-viç'i süzmeye devam ediyordu.
İvan Fiyodoroviç avazı çıktığı kadar:
— Söyle, pis kokulu alçak herif!  Neymiş «o başka şeyler» diye bağırdı.
— «Başka şeyler»  derken  neyi  kasdettiğimi şimdi  anladım. Siz herhalde daha o zaman babanızın ölmesini çok istiyordunuz.
İvan Fiyodoroviç ayağa fırladı ve var gücü ile Smerdya-kov'un omuzuna bir yumruk indirdi. O kadar şiddetle vurmuştu ki, Smerdyakov duvara çarptı. Bütün yüzü bir anda gözyaşları ile ıslandı. cAyıp beyefendi! Gücü olmayan bir insanı dövmek ayıp!» dedikten sonra, burnunu sile sile büsbütün ıslattığı mavi kareli mendili ile gözlerini örttü ve alçak sesle ağlamağa başladı. Böylece bir dakika kadar geçti. Sonunda İvan Fiyodoroviç emreden bir tavırla:
— Yeter! Kes artık! diyerek yine iskemlenin üzerine oturdu. Kalan sabrımı da tüketme!
Smerdyakov gözlerini örttüğü o bez parçasını çekti. Buruşmuş yüzünün her noktasında, uğradığı hakaretin izi okunuyordu.
— Demek sen o zaman Dimitriy ile birlikte, babamı öldürmek istediğimi düşündün, öyle mi alçak?
— Ben, o zamanki düşüncelerinizi bilmiyordum efendim. Zaten sizi bahçe kapısında durdurmamın nedeni, sizi bu noktada  denemekti efendim.
— Neyi deneyecektin? Neyi?
— Yani şunu öğrenmek istiyordum: Babanızın bir an önce öldürülmesini istiyor musunuz, istemiyor musunuz?
İvan Fiyodoroviç'i en çok kızdıran şey Smerdyakov'un bir türlü vazgeçmediği o ısrarlı ve küstah tavrıydı. Birden:
— Onu sen öldürdün!  diye bağırdı.
Smerdyakov, onu küçümseyen bir tavırla hafifçe güldü:
— Benim öldürmediğimi hem de çok kesin olarak siz de biliyorsunuz  Hem bana öyle geliyor ki, akıllı bir insanın bu konuda artık söyleyecek sözü yoktur.
— İyi ama, o zaman benden niçin öyle şüphe ettin?
— Sizin de bildiğiniz gibi sadece korkudan efendim. Çünkü o zaman öyle bir durumdaydım ki, korktuğum için herkesten şüphe ediyordum. Sizi de  denemeye niyetliydim, çün-
KARAMAZOV KARDEŞLER
247
kü kendi kendime, eğer siz de ağabeyinizin istediği şeyi istiyorsanız, o zaman herşeyin sonu geldi, beni de onunla birlikte sinek gibi yok edebilirler! diye düşünüyordum.
— Dur bakalım, iki hafta önce öyle demiyordun.
—  Hastanede sizinle konuşurken de  aynı  şeyleri  düşünüyordum, ama fazla söze ihtiyaç kalmadan herşeyi anladığınızı ve akıllı bir insan olarak, açıktan açığa konuşmak istemediğinizi sanıyordum, efendim.
— Şuna bakın hele! Ama şimdi söyle, söyle, ısrar ediyorum: Hangi davranışımla, hangi davranışımla o pis ruhunda hakkımda öyle alçakça bir şüphe uyandırdım?
— Öldürme işine gelince... kendiniz hiç bir zaman bunu yapamazdınız, efendim. Zaten böyle bir şeyi istemezdiniz de. Ama, bir başkası öldürsün; bunu istiyordunuz?
— Şuna bakın! Üstelik bunu ne kadar sakin, ne kadar serinkanlı bir tavırla söylüyor! Canını, ben bunu neden isteyeyim? İsteyip de ne yapacağım?
Smerdyakov karşısındakini yaralamak isteyen, hatta intikamcı bir tavırla:
— Neden mi isteyecektiniz? Peki, miras meselesi yok muydu efendim? diye atıldı. Babanızın ölümünden sonra, üç kardeş olarak her birinize, hemen hemen kırk bin ruble, hatta belki de daha fazlası kalabilirdi. Oysa, Fiyodor Pavloviç, o vakit bayan Agrafena Aleksandrovna ile evlenmiş olsaydı, o kadın nikâh  kıyılır  kıyılmaz,  babanızın  tüm  servetini  hemen kendi üzerine çevirirdi. Çünkü kendileri, öyle aptal kadınlardan değildirler, efendim. O zaman da size, her üç kardeşe de babanızın ölümünden sonra iki ruble bile kalmazdı: O vakit nikâh sanki çok mu uzaktı? Bir kıl payı kalmıştı, efendim. O hanımefendi küçük parmağı ile babanıza şöyle bir işaret etti mi, beyefendi hemen onun peşinden dili bir karış dışarda kiliseye koşardı.
İvan Fiyodoroviç üzüntü ile kendini tuttu. Sonunda:
— Peki, görüyorsun ki, yerimden fırlamadım!  Seni dövmedim. Öldürmedim. Devam et bakalım: Demek sence ben, ağabeyim Dimitriy'i bu işi yapmakla görevli sayıyordum, ona güveniyordum öyle mi?
— Nasıl  güvenmezdiniz  efendim?  Ağabeyiniz  öldürürse, hemen bir soylu olarak tüm haklarından, unvanlarından, rütbelerinden  ve  mallarından  yoksun kalmış olacak  ve  kürek248
KARAMAZOV KARDEŞLER
L
mahkûmu olarak sürgün edilecekti. Demek ki öyle bir şey olursa, babanızın ölümünden sonra kardeşiniz Aleksey Fiyo-doroviç ile birlikte ikinize eşit miktarda bir miras kalacaktı, yani her birinize artık kırkar değil, altmışar bin kalacaktı, efendim. Bu bakımdan o zaman bu işi Dimitriy Fiyodoroviç'in yapacağına muhakkak güvenmişsinizdir!