E. I. Musaboyev, A. Q. Bayjanov Yuqumli kasalliklar epidemiologiya va parazitologiya Tibbiyot kollejlari uchun o ‘quv qo ‘llanma «O‘zbekiston milliy ensiklopediyasi»

/ Cr
22-rasm. Qon surtmasini tayyorlash.
oynachasining chekkasigacha yetmasligi kerak. Shuning uchun qon tomchisi diametri 2—3 mm dan ortiq bo'lmasligi zarur. Surtma tayyorlash maqsadida silliqlangan oynacha buyum oynachasi ustiga qo'yilgan qon tomchisi oldiga 45⁰ burchak ostida qo'yiladi va unga tegishiga qadar oldinga surtiladi. Qon oynachalar orasida bir xil tarqalsa tez harakat bilan surtma qilinadi. To'g'ri tayyorlangan surtma bir tekis qalinlikda bo'ladi (sarg'ish rangli bo'lib tiniq ko'rinib turadi). Har bir bemor qonidan kamida ikkita surtma tayyorlanadi.
Yirik qon tomchisini tayyorlash uchun buyum oynachasiga diametri 5 mm ga yaqin kattalikdagi qon tomchisi tomiziladi. Bu tomchi igna yoki buyum oynachasi uchi bilan 10—15 mm gacha diametrda surtiladi. Tomchi qalinligi shunday bo'lishi kerakki, u orqali gazeta shrifti ko'rinsin. Surtmalar qalin bo'lmasligi zarur, aks holda u qurigandan keyin yoriladi va oynachadan ko'chib tushadi.
Odatda oynachaga bir-biridan ma’lum oraliqda 2—3 tomchi qo‘yiladi. Olingan tomchilar buyum oynachasining orqa tomonida maxsus (mumli) qalam yordamida bemor familiyasi yoki qayd etilgan raqami va hokazo yozuvlar bilan belgilanadi.
Qonning namli yirik surtmasiga yirik tomchi qo‘yish juda qulay- dir. Bu vaqtda tomchi mustaqil ravishda disk bo‘yicha yoyiladi, qalam yordamida surtmaga belgi qo‘yiladi. Bu preparatda zararlangan eritrositlar qismi yaxshi saqlanadi, bu esa parazit turini aniqlashda muhimdir. Bu usulning afzalligi yana shundan iboratki, surtmaga qo‘yilgan tomchi oynaga bevosita qo‘yilganga nisbatan mustahkam ushlanib turadi.
Tayyorlangan yirik tomchilar xona haroratida 2—3 soatdan kam bo‘lmagan vaqt oralig‘ida quritiladi. Tomchi quritilgandan keyin unga Romanovskiy-Gimza bo‘yog‘i quyiladi. Bo‘yash muddati o‘rtacha 30—45 minutni tashkil qiladi. Bo‘yalgan tomchi ehtiyot- korlik bilan vodoprovod suvida chayiladi va tik (vertikal) holatda quritiladi.
Surtma metil spirtida 3 minut yoki 96% li etil spirtida 10 minut davomida fiksatsiya qilinadi. Fiksatsiyalangan preparatlar havoda quritiladi va azur-eozin bo‘yog‘ida 20—30 minut davomida bo‘yaladi.
Chayilgan preparatlar quritilib mikroskop ostida tekshiriladi. Bezgak kasalligiga chalingan bemordan olingan qonda zararlangan eritrositlarda moviy rangli sitoplazma va to‘q qizil yadrolari bilan bezgak plazmodiylari ko‘rinadi.
Bemor qonida bezgak plazmodiylarining topilishi tashxisni tasdiqlaydi.
Mikroskopik usulning sezgirligini maxsus yorituvchi bo‘yoqlar

• 
  flyuoroxromlar bilan belgilangan antitelolari bo‘lgan maxsus zardoblar bilan ishlov berish orqali oshirish mumkin. Bu anti- telolar bilan ishlangan preparatlar luminessent mikroskop orqali tekshiriladi (23-rasm).
  

Immunoflyuoressent usul nomini olgan bu usul viruslarni aniqlashda, masalan, gripp va boshqa o‘tkir respirator virusli infeksiyalarni kasallikning birinchi kunlarida aniqlashning tezla- tilgan usuli sifatida keng qo‘llaniladi.
Bakterioskopik (mikroskopik) tekshirish usullari, odatda o‘lat (o‘lat bubonidan tayyorlangan bo‘yalgan surtmalarda iyersiniya- larni topish), meningit (orqa miya suyuqligi cho‘kmasida menin-