Ebû abdurrahman es-sülemi

EBÛ CA’FER EL-AHVEL²⁵⁶

EBÛ CA'FER EL-KÂRÎ

Ebû Ca'fer Yezîd b. el-Ka'ka' el - Mahzûmî el – Medenî (ö. 130/747-48) On kıraat imamından biri tabiî.

Adının Fîrûz veya Cündeb olduğu ileri sürülmüşse de doğrusu Yezîd'dir. Abdul­lah b. Ayyâş'ın azatlısı olup Hz. Peygam-ber'in hanımlarından Ümmü Selemenin azatlısı olarak da zikredilmiştir. Bizzat kendisinden nakledildiğine göre küçük bir çocukken bir gün Ümmü Seleme'ye götürülmüş, o da başını okşayarak ken­disi için dua etmiştir.²⁵⁷

Kıraat tahsilini Abdullah b. Ayyaş, Ab­dullah b. Abbas ve Ebû Hüreyre'den ya­pan Ebû Ca'fer, hadis alanında Abdul­lah b. Abbas, Ebü Hüreyre, Abdullah b. Ömer b. Hattâb ve Mervân b. Hakem'-den faydalandı, onlardan rivayette bu­lundu. Ebû Ca'fer'in Kur'an hocaları ara­sında Zeyd b. Sâbifin adı zikredilmişse de Zehebî bunun doğru olmadığına işa­ret etmiştir²⁵⁸. Ken­disinden de kıraatinin meşhur iki râvisi İbn Cemmâz ve İbn Verdân. yedi kıraat imamından Nâfi' b. Abdurrahman, Ebû Amr b. Alâ ve Abdurrahman b. Zeyd b. Eşlem gibi şahsiyetler kıraat öğrenirken el-Muvatta3 adlı eserinde hadislerine yer vermemekle birlikte Mâlik b. Enes, ayrıca Abdülazîz ed-Derâverdî ve Abdüla-zîz b. Ebû Hâzim ondan hadis rivayet et­tiler. Ebû Dâvûd eS'Sünen'möe onun rivayetine yer vermiştir.

Sahih ve mütevâtir kıraatler için ön­görülen ve meşhur yedi imamın kıraatin­de mevcut olduğu kabul edilen şartları taşıdığı görüşünden hareketle, diğer iki imam Ya'küb el-Hadramî ve Halef b. Hişâm'ın kıraatleriyle birlikte. İbn Mücâ-hid'in (ö. 324/936) Kjfâbıi's-SebVsın-dan sonra da okunmaya devam edilen Ebû Ca'fer'in kıraati, IV. (X.) yüzyılda on kıraat (bk. kıraat) konusunda ted­vin edilen eserlerde yer almış. İbn Mihrân en-Nîsâbürî (ö. 381/991) el-Göye fi'I-kırâ^âü'l-caşrve Ebü'1-Alâ el-He-medânî (ö. 569/1173) Ğöyetü'l-ihtisar fi'l-kırâ:'âti'Iaşr adlı eserlerinde on İmam içinde ilk sırayı Ebû Cafer'e ver­mişlerdir.

Hz. Peygamber'in vefatından elli üç yıl sonra Medine'de Mescid-i Nebevî'de Kur'an dersleri vermeye başlayan ve ölü­müne kadar bu hizmeti sürdürdüğü için "Medine kıraat imamı" diye anılan Ebû Ca'fer, ramazan aylarında namazları­nı kıraat mütehassısı imamların hemen arkasında kılarak cehrî okuyuşlarında meydana gelebilecek hataları düzelt­mekle de görevli olmuş, Kabe'de imam­lık yaptığında arkasında Abdullah b. Ömer b. Hattâb'ın namaz kıldığı rivayet edilmiştir.

Ebû Ca'fer'in kıraatinin değerlendiril­mesi konusunda farklı görüşler vardır. Bazı âlimler bu kıraati şâz olarak nite­lendirirken bazıları mütevâtir olduğunu ileri sürmüşlerdir. Zehebî bu iki görüşü zikrettikten sonra ikisinin de doğru ol­madığını söylemiş; Ebû Ca'fer'in kıraati­nin âdil ve sika kimseler tarafından nak­ledilmiş olması, mushaf hattına ve Arap diline uyması sebebiyle kabul gördüğü­nü zikretmiştir. Zehebî ayrıca sahabe ve tabiîn ileri gelenlerinin hayatta oldu­ğu bir dönemde Hz. Peygamber'in mes­cidinde Kur'an dersleri veren, okuyuşu­na kimsenin karşı çıkmadığı bir âlim ola­rak onun kıraati için şâz terimini kullan­masının doğru olmayacağına dikkat çek­miştir.²⁵⁹

Ebû Ca'fer kıraatinin bazı özellikleri şunlardır:

1- Hurûf-ı mukattaa'yı hafif sekte İle okur.

2- Harekeli bir harften önce bulunduklarında cemi zamirlerin-deki "mim"leri sıla ile (vasıl halinde ken­dilerinden sonra "yav" takdir ederek] okur: gibi.

3- Zamirlerini, kendilerinden önce fet-halı "vav". "fâ" ve "lam" bulunduğunda "hâ"nın İskânıyla okur gi­bi.

4- Bazı istisnaları olmakla birlikte sa­kin hemzeleri, bir önceki harfin hareke­sine uygun bir med harfine ibdal eder gibi.

5- Tenvinden veya sakin "nun"-dan sonra izhar harflerinden "hâ" veya "gayn" bulunduğunda bazı istisna­ları olsa da ihfâ yaparak okur gibi.

6- Kelimesini y&j şeklinde okur.

Fazla hadis rivayet etmeyen Ebû Câ-fer'i İbn Sa'd, Yahya b, Maîn ve Nesâî sika olarak değerlendirmiş, İbn Hibbân onun biyografisine eş-Şiköf'ında yer ver­miştir. Mâlik b. Enes de ondan "sâlih ki­şi" diye söz etmiş, Ebû Hatim er-Râzî ise kendisinden rivayet ettiği hadislerin delil olarak kullanılabileceği (sâlihu'l-ha­dîs) görüşünü belirtmiştir.

İbadete düşkünlüğü, hayır severliği ve güzel Kur'an okuması ile bilinen Ebû Ca'fer. doksan yaşının üstünde iken İb-nü'1-Cezerî'nin doğru olduğunu söyle­diği bir rivayete göre 130 (747-48) yı­lında Medine'de vefat etti. Bu tarih 127, 128. 129, 131 ve 132 olarak da zikre­dilmiştir.

Bibliyografya:

İbn Sa'cj, et-Tabakât: et-mütemmim, s. 151-152; Buhârî, et-Tarîhu'l-kebîr, VIII, 353-354; İbn Kuteybe, e/-Maeâri/(Ukkâşe), s. 528; İbn Mücâhid, Kitâbü'sSeb'a (nşr. Şevki Dayf), Ka­hire 1972, s. 56-58; İbn Hibbân, eş-Şikât, V, 543-544; İbn Mihrân, ei-Ğaye fi'I-kırâ'âti't-'aşr (nşr Muhammed Gıyâs el-Cenbâzl, Riyad 1411/1990, s. 37-40; Ebü'1-Alâ el-Hemedânî, Gâyetü'l-İhtisar, MÜ İlahiyat Fakültesi Ktp., nr. 72, vr. 2b-3b; İbn Hallikân. Vefeyât (Abdülha-mîd), V, 318-319; Zehebî. Macrifetul-kurrâ\ I, 72-76; a.e., Millet Ktp., Ali Emîrî, nr. 2500, vr. 14ab, 15\ a.mlf., A'lâmun-nübelâ3, V, 287-288; a.mlf.. Târîhu'l-İslâm: sene 121-140, s. 310-311; İbnü'l-Cezerî, Ğâyetu'n-nihâye, II, 382-384; a.mlf.. Müncidü'i-mukri'în, Kahire 1350, s. 28; a.mlf. en-Neşr, I, 178-179; İbn Hacer, TehAbüt-Tehzîb, XII, 58.

EBÛ CA'FER EL-KATİB²⁶⁰

EBÛ CA’FER EL-MANSÛR²⁶¹

EBÛ CA'FER EN-NEHHAS²⁶²

EBÛ CA'FER EN-NÜFEYLİ

Ebû Ca'fcr Abdullah b. Muhammed b. Alîen-Nüfeylî (ö. 234/848) Hadis hafızı.

Kudâî ve Harrânî nisbeleriyle de anı­lır; hayatı hakkında fazla bilgi yoktur. Züheyr b. Muâviye, Mâlik b. Enes, Abdul­lah b. Mübarek, Hüşeym b. Beşîr ve Süf-yân b. Uyeyne gibi âlimlerden hadis ri­vayet etti. Kendisinden de Yahya b. Maîn. Ahmed b. Hanbel, Ebû Dâvüd es-Sicis-tânî, Ebû Zür'a er-Râzî, Ebû Hatim er-Râzî, Zühlî ve daha başka muhaddisler rivayette bulundular.

Rivayetleri Şahîh-i Müslim dışında Kütüb-i Sitte'ûe yer alan Ebû Ca'fer en-Nüfeylfnin değerli bir muhaddis oldu­ğunu birçok hadis otoritesi kabul etmiş­tir. Ahmed b. Hanbel, onun hafıza gü­cünü anlatmak için kendisini elinde ki­tapla rivayet ederken hiç görmediğini söylemiş, Nüfeylî'den pek çok hadis ri­vayet etmekle bilinen Ebû Dâvûd ise ha­fızası ondan daha güçlü birine rastlama­dığını belirtmiştir. Hadis hafızı unvanını kolay kolay kimseye vermeyen Şâzekû-nFnin bu unvanı sadece ona lâyık gördü­ğü bilinmektedir. Tanınmış muhaddis İbn Vâre, Nüfeylfyi dinin direkleri olarak gös­terdiği devrinin dört âlimi arasında say­mış, Ebû Hatim er-Râzî ve Dârekutnîde onun sika ve rivayetleri delil olarak kul­lanılan bir kimse olduğunu ifade etmiş­lerdir.

Ebû Ca'fer en-Nüfeylî, doksan yaşının üzerinde iken Rebîülâhir 234'te²⁶³ vefat etti.

Bibliyografya:

Buhârî. et-Târthu'l-kebîr, V, 189; İbn Ebû Hatim. el-Cerh uç't-ta'dîl, V, 159; İbnü'1-Esîr. et-Lübâb, III, 320; Zehebî. A'lâmun-nübelâ*, X, 634-637; a.mlf., Tezkiretul-huffâz, II, 440-441; İbn Hacer. Tehzîbü't-Tehzlb, VI, 16-18; İbnü'l-İmâd, Şezerât, II, 80-81.