Effect Edu mchj xalqaro innovatsion universitet 60410400 Moliya va moliyaviy texnologiyalar ta’lim yo’nalishi Iqtisodiyotda informatsion kommunikatsion texnologiyalar Fanidan

2.Iqtisodiy masalalarni yechishda qo’llaniladigan zamonaviy uskunalar turi
Iqtisodiy masalalarni yechishda qo‘llaniladigan zamonaviy uskunalar turi:

• 
  Bankning telekommunikatsion arxitekturasi.
  
• 
  Ma’lumotlarning eksporti bo'yicha AIJ kommunikatsiyalari
  
• 
  Banklarda axborot – kommunikatsiya texnologiyalarining dasturiy ta'minlanishi.
  

Bank avtomatlashtirilgan axborot tizimlarini texnik ta’minlash jarayonlarida bank texnologiyalarining apparat vositalari arxitekturasi zamonaviy talablar asosida qurilishi kerak. Ularga: aloqaning turli – tuman telekommunikatsion vositalari, ko‘p mashinali majmualar, «mijoz – server»ning arxitekturasidan foydalanish, mahalliy, mintaqaviy va global tezkor tarmoqlarni qo'llash, apparatli yechimlarini unifikatsiyalash kiradi.
Bank avtomatlashtirilgan axborot tizimlarini texnik ta’minlash jarayonlarida bank texnologiyalarining apparat vositalari arxitekturasi zamonaviy talablar asosida qurilishi kerak. Ularga: aloqaning turli – tuman telekommunikatsion vositalari, ko‘p mashinali majmualar, «mijoz – server»ning arxitekturasidan foydalanish, mahalliy, mintaqaviy va global tezkor tarmoqlarni qo'llash, apparatli yechimlarini unifikatsiyalash kiradi.
Foydalaniladigan texnik vositalarning miqdori va tarkibi axborot oqimlarining jadalligi va hajmi, ishning usullari va bank tizimi vazifalarini amalga oshirishning xususiyatlari bilan belgilanadi. Bank xizmatlarining tarkibi va hajmi, filiallar, mijozlar va aloqalarning sonini o‘sishi banklarda qudratliroq kompyuterlarni va so`nggi rusumdagi texnik ta’minotni xarid qilish zaruriyatini yuzaga keltiradi. Bugungi kunda tarmoqli bank texnologiyalarining keng tarqalganligini hamda banklararo telekommunikatsiya vositalarinining tadbig`i jadal rivojlanishini ta’kidlash mumkin.
«Mijoz – server» arxitekturasi banklardagi axborot – kommunikatsiya texnologiyalarini tashkil etishdagi texnik yechimlarga zamonaviy yondashishning asosi bo’ladi. Bu texnik ta’minlanishni tashkil etish va axborotlarni ishlab chiqishni mijoz (ishchi stantsiya) va server deb nomlangan ikkita tarkibiy qism o‘rtasida taqsimlanishini ko‘zda tutadi hamda bu jarayon o`zaro ulangan kompyuterlarda bajariladi. Bunda mijoz serverga so‘rovlar yuboradi, server esa ularga xizmat ko‘rsatadi. Bunday texnologiya tarkiblashtirilgan so'rovlarning maxsus tiliga ega kasbiy MOBTda amalga oshiriladi.

mijoz – server

«Mijoz – server» texnologiyasining amalga oshirilish variantlaridan biri uning uch bosqichli arxitekturasidir. Tarmoqda kamida uchta kompyuter: mijoz qismi (ishchi stantsiya), qo‘llanishlar serveri va ma'lumotlar omborining serveri mavjud bo‘lishi kerak.

ABTni yaratish jarayonlarida arxitekturaning imkoniyatlari uning biznes jarayonlari tomonidan belgilanadigan ishning talablari va shartlari bilan muvofiqlashtiriladi. Bankning tashqi moliyaviy va axborot tuzilmalari, hisoblash kliring palatalari va markazlari, birjalar, uzoqlashtirilgan mijzozlar va boshqa banklar bilan o'zaro hamkorligi ko‘zda tutiladi.
Bank biznes jarayonlarining telekommunikatsion ta’minlanishi o‘zining korporativ tarmog‘iga xizmat ko‘rsatish va har qanday boshqa mahalliy va global tarmoqlarga kirishni hisobga olish bilan quriladi. Joriy bosqichda o‘zaro hamkorlikdagi andozalari mavjud bo`lmaganlarida bankning tashqi tashkilotlar bilan aloqalari shlyuzlar orqali, masalan, pochta, teleks va boshqa firmalarning AIJ orqali amalga oshiriladi. U yoki bu bankning korporativ tarmoqlari uni telekommunikatsion arxitekturasida amalga oshiriladigan transport vositasi sifatida bo‘ladi. Ushbu sohada har qanday sifatli liniyalar uchun transport darajasini himoyalash va ularni boshqarishni qo‘shish bilan bog`liq ko‘pgina yechimlar mavjud. Bank telekommunikatsiyalarining vazifaviy to‘liq majmuasini amalga oshirish yagona axborot maydonini yaratishga imkon beradi. Bank xizmatlarini barcha qo‘llanishlarida bo‘limlar, filiallarning integratsiyasini amalga oshirish, xizmatlarni har qanday talab qilingan joyga va istalgan paytda, on – line va off – line usullarda (bevosita va tartibga solinadigan aloqalarda) yetkazib berilishini ta’minlash mumkin.
Bank vaqt bo‘yicha rivojlanuvchi obyekt bo’lib ham axborot muhitining miqdoriy o‘zgarishini (ishlab chiqilayotgan ma’lumotlarning hajmini, foydalanuvchilar sonini va boshqalar ko‘payishini), ham xizmatlar miqdoriy o'zgarishlarni (yechilayotgan vazifalarning turli – tumanligini kengayishi, ularning xarakterini o'zgarishini) vujudga keltiradi. Aynan shunday qurilgan avtomatlashtirilgan tizim ma`lum muddat davomida tubdan zamonaviylashtirishlarni talab qilmasdan xuddi shunday rivojlanishi kerak. Tizimning salohiyatli imkoniyatlari (yoki asosiy cheklanishlari) qoidaga ko‘ra, ishlab chiqilgan asosiy dasturiy vositalarning imkoniyatlari bilan kuchli bog’langan. Shuning uchun ham avtomatlashtirilgan bank tizimlariga qo`yiladigan talablarning birinchi guruhi – bu asosiy ta’minlanish(operatsion tizim, MOBT, dasturlashni avtomatlashtirish vositalari va boshqalar)ga qo`yiladigan talablardir.
ABTga qo`yiladigan talablarning ikkinchi guruhi – uning amaliy qismini shaxs, bank tizimi va uning iste’mol xususiyatlari sifatida ta’riflanadi. Ularga vazifaviy diapazonning kengligini, interfeysning qulayligini kiritish mumkun. Tizimning bunday sifati ishlab chiqaruvchilarning kasbiy mahoratlariga bog‘liq bo`lib yagona asosiy dasturiy vositalar doirasida kuchli turlanishlari mumkin.