EğİTİm ders notlari ismail can yunus Şengöz e. Vergi Başmüfettişi

İKİNCİ KISIM

GENEL OLARAK DENETİMİN MAHİYETİ VE

KAMU KESİMİNDE DENETİM

BİRİNCİ BÖLÜM

GENEL OLARAK DENETİMİN MAHİYETİ VE TÜRLERİ

1.DENETİMİN MAHİYETİ

Denetim ile ilgili olarak çeşitli kavramlar kullanılmaktadır. Bunlar, aşağıda açıklandığı üzere denetim kavramı yanı sıra, “teftiş”, “kontrol” ve “murakabe”dir.

1.1.DENETİM KAVRAMI

Denetim; idarenin eylem ve işlemlerinin, planlanan amaçlar doğrultusunda, belirlenen ilke ve kurallara uygunluğunun tespit edilmesidir.

Denetimin amacı, idarenin amaçlarının gerçekleşme derecelerinin saptanarak, etkinlik, ekonomiklik ve verimlilik düzeylerini yükseltmek ve geliştirilmesini sağlamaktır.
Türk Dil Kurumu sözlüğünde “denetim” ile ilgili çeşitli kavramlar aşağıdaki gibi tanımlanmıştır:

Denetim ( İsim);

Denetleme:       "Din ve ahlak eğitim ve öğretimi devletin gözetim ve denetimi altında yapılır."- Anayasa.

Denetleme;

1 . Denetlemek işi.

2 . Bir görevin yolunda yürütülüp yürütülmediğini anlamak için yapılan araştırma, denetim, bakı, teftiş, murakabe, kontrol.

Denetlemek (-i) ;

Bir işin doğru ve usulüne uygun olarak yapılıp yapılmadığını incelemek, murakabe etmek, teftiş etmek, kontrol etmek:        "Kullanılacak tüm malzemeleri denetleyip her gelişmeden anında haberdar edilmek istiyordu."- E. Şafak.

Denetmen (isim);

Bir kuruluştaki işlerin kanun ve tüzüklere uygun olarak yürütülüp yürütülmediğini denetleyen kimse, müfettiş.

Denetçi (isim);

1 .  Denetlemeyle görevli kimse, murakıp, kontrolör.

2. Sinema, TV, Görüntülerin, sesin, rengin kusursuz olup olmadığını, çizik vb. bulunup bulunmadığını gösterim odasında filmi izleyerek inceleyen kimse.

Denetim, yönetimin fonksiyonlarından birisi olup, yönetimin tamamlayıcısı, yönlendiricisi ve denetleyicisidir. Denetim, bir taraftan yönetimi verimli ve başarılı kılar, diğer yandan da yönetimin performansını artırır.

Yönetim anlayışındaki değişikliğe paralel olarak denetimde de düzenlilik, yerindelik denetiminden, performans denetimi, risk odaklılık, katılım, etik vb. değerlerle birlikte bilişim ve sistem denetimine doğru değişim ortaya çıkmaktadır. Günümüzde kapsamı genişleyen, yöntemleri ve yaklaşım tarzı gelişen, değişen yönetim anlayışı ile birlikte standartları uluslar arası hale gelen denetim, Devletin en önemli fonksiyonlarından birini oluşturmaktadır.
Türk Dil Kurumu sözlüğünde “teftiş” kavramı, “denetim kavramı ile, “denetim” kavramı “denetleme” ile karşılanmaktadır. “Denetleme”, “bir görevin yolunda yürütülüp yürütülmediğini anlamak için yapılan araştırma, denetim, bakı, teftiş, murakabe, kontrol” olarak tanımlanmıştır.
Arapça “fetş” kökünden gelen teftiş sözcüğü, bir şeyin aslını, doğrusunu veya işlerin iyi yürütülüp yürütülmediğini anlamak için yapılan inceleme anlamında kullanılmaktadır. Teftiş, Latince “specere” bakmak, “in-specere” içine bakmak anlamında olmak üzere yakından incelemek, resmen araştırmak ve soruşturmak anlamlarına gelmektedir. Teftiş, denetim (murakabe) (Arapça), revizyon, auditing (İngilizce), Control (Fransızca) terimlerinin tümünün içeriğinde kontrol anlamı bulunmaktadır. Kontrol, sadece araştırma ve inceleme ile yetinmez, denetime esas olacak ölçütleri ve fiili sonuçların bu ölçütlerden sapmaları ile bu sapmaların düzeltilmesi için mümkün olan önlemleri de saptar ve gösterir.
Uluslar arası standartlara göre teftiş (inspection) kavramının; denetim (audit), soruşturma (investigation), yönetim (management) ve danışmanlık (counsling) fonksiyonlarının tamamını kapsayan bütüncül bir kavramdır.
Denetim; insan unsuruna ağırlık vermemesi; genel olarak cari işlemleri kapsaması, bu nedenle de hataların anında önlenmesi; kamusal yetkinin kamu kurumlarında kullanılması yanında özel sektör kişi ve kurumlarında da kullanılması; yerindelik denetimini içermesi; genel bir faaliyet olması nedeniyle geniş kapsamlı olması; en üst yönetici adına yapılma zorunluluğu bulunmaması ve görevini meslek olarak icra eden kişilerce yapılma zorunluluğu bulunmaması, örneğin yöneticiler tarafından yapılması, nedenleriyle teftişten farklıdır.
Teftiş kavramı ise mali denetim, performans denetimi, bilgi işlem sistemi denetimi, hukuka uygunluk denetimi, sistem denetimi, soruşturma, inceleme ve danışmanlık işlevlerini kapsamaktadır.

1.2. TEFTİŞ KAVRAMI

Türk Dil Kurumu sözlüğünde “teftiş” ile ilgili kavramlar aşağıdaki gibi tanımlanmıştır:

Teftiş;

Denetlemek:        "Hayatının bütün yazlarını Makedonya'da geçirir, teşkilatı teftiş ederdi."- Ö. Seyfettin.

Müfettiş (isim, Arapça müfettiş);

Denetmen.

Geniş anlamı ile “teftiş” (inspectin), bağımsız ve tarafsız bir şekilde denetim (audit), soruşturma (investigation), değerlendirme (evaluation) ve danışmanlık (counsling) yapmaktır.

İsrafı (waste), sahteciliği (fruad) ve suistimalleri (abuse) ortaya çıkarmak ve önlemek; verimliliği, etkinliği ve tutumluluğu özendirmek; yürürlükteki ve yürürlüğe girecek yasaları ve idari düzenleyici işlemleri incelemek ve görüş bildirmek; teftiş edilen kamu personelini eğitmek ve uyarmak ve teftiş edilen kurum ve personeli hakkında kurum yöneticilerini bilgilendirmek de “teftiş” kapsamındaki faaliyetlerdir.
Yine, teftiş; mali, idari ve kanuni açılardan soruşturma, belirli hallerde işten el çektirme, delillere el koyma ve savcılığa suç duyurusunda bulunma yolları açısından daha geniş bir içeriğe sahiptir ve yolsuzluk ve usulsüzlüklerin caydırılması, önlenmesi ve yargıya yardımcı olmada etkindir.
Müfettişlerin fonksiyonları yapılan bu tanımlar çerçevesinde denetim, soruşturma ve danışmanlık yapmaktır.
Teftiş; insan unsuruna ağırlık vermesi; genel olarak geçmiş işlemleri kapsaması, bu nedenle hataların önceden önlenememesi; kamusal yetkinin kamu kurumlarında kullanılması; yerindelik denetimini içermesi; özel durumlar için de söz konusu olduğundan dar kapsamlı olması; genel olarak belirlenmemiş zamanlarda ve istenildiğinde yapılabilmesi, ancak yıllık plan ve programlar ile belirlenmekle birlikte teftişe tabi birimler açısından zamanının belirsizliği; idarenin eylem ve işlemlerinin ilgili kanun, tüzük, yönetmelik ve diğer mevzuata uygunluğunu kontrol etmek olan uygunluk denetimini içermesi; en üst yönetici adına yapılması ve görevini meslek olarak icra eden kişilerce gerçekleştirilmesi nedenleriyle denetimden farklıdır.

1.3. KONTROL (CONTROL) KAVRAMI

Türk Dil Kurumu sözlüğünde “kontrol” ile ilgili çeşitli kavramlar aşağıdaki gibi tanımlanmıştır:

Kontrol;

1 . Denetleme.

2. Bir şeyin gerçeğe ve aslına uygunluğuna bakma:      "Duygululuk olsa olsa akılla bağdaştığı, aklın kontrolünde kaldığı ölçüde bir değer taşır."- N. Cumalı.

3 . Yoklama, arama:        "Gümrük kontrolü."- .

Kontrol etmek;

1 .  Denetlemek:         "Bütün mahalle halkı aile hayatını kontrol ederdi."- F. R. Atay.

2 . Yoklamak, gözden geçirmek:        "Paralar cins cins ayrılıp tasnif ediliyor, yekûnlar kontrol ediliyor."- İ. O. Anar.

3 .  Egemenliği altında bulundurmak.

Kontrolör (Fransızca Contrôleur);

Denetçi.

Kontrol, Fransızca “Controlé” kökenli ve Kontrolör de yine Fransızca “Controleur” kökenlidir.

Kontrol; bir işin doğru ve usulüne uygun olarak yapılıp yapılmadığını inceleme ve denetlemedir. Başka bir deyimle, bir şeyin gerçeğe, aslına ve usulüne uygunluğunu inceleme ve denetlemedir.
Kontrol; idarenin her türlü faaliyet ve işlemlerini ve bu işlemlerin sonuçlarını incelemek ve değerlendirmek, elde edilen sonuçların önceden belirlenmiş yönetsel amaçlara ve planlanan hedeflere uygun olup olmadığını ölçmek ve bu yönde gerekli düzeltici önlemlerin alınmasını sağlamaktır. Bu çerçevede kontrol, denetimi de kapsar.
Genel anlamda, kontrol, idarenin önceden belirlenen ve planlanan hedeflere ulaşmak için aldığı önlemler bütünüdür. Bu anlamda, kurumsal amaçlara ulaşılması, planlanan hedeflerin gerçekleştirilmesi, bu amaç ve hedeflere ulaşılmasının önündeki belirsizlik ve risklerin giderilmesi bağlamında alınan önlemlerin tamamıdır.Bu idare açısından bir güvencedir.

1.4. MURAKEBE KAVRAMI

Türk Dil Kurumu sözlüğünde “murakabe” ile ilgili kavram şu şekilde tanımlanmıştır:

Murakabe, isim, eskimiş (mura:kabe) Arapça murâkabe ;

1 . Denetleme:        "Onun tatlı sert murakabesi, konağın her ferdince kabul edilmiş."- S. Ayverdi.

2 . Tasavvufta Tanrı'ya bağlanarak çile doldurma

Murakıp; esk.

 

Denetçi.

Murakıplık

Denetçilik.

Kavrama ilişkin diğer tanımlarda şunlardır:⁹⁹

Murakıb veya murakıp; (Sıfat, Ar. Rakb> murakebe’den murakıb), Esk. Denetleyen, kontrol eden / Gözeten, göz altında bulunduran.

Murakebe veya murakaba; (İsim, Ar. Rakb’tan murakebe, murakaba) Esk. Denetleme, kontrol /Bakıp gözetme, göz altında bulundurma.