EğİTİm ders notlari ismail can yunus Şengöz e. Vergi Başmüfettişi

3. VERGİ MÜFETTİŞLERİNİN SORUMLULUKLARI

3.1.DEVLET MEMURLARI KANUNUNA GÖRE SORUMLULUK

Devlet memurlarının sorumluluklarını, hukuki ve cezai sorumlulukları açısından değerlendirmek mümkündür. Aşağıda açıklandığı üzere, hukuki sorumluluk sonuç itibariyle mali sorumluluğu da gerektirebilmektedir. Cezai sorumluluk ise bir müeyyide içermektedir.

3.1.1.Hukuki Sorumluluk²⁰⁰

Memurların hukuki sorumluluğu DMK’nun 12 ve 13’üncü maddeleri ve bu maddelere göre çıkarılan Yönetmelik hükümleri çerçevesinde söz konusu olmaktadır. Bu düzenlemelere göre memurun “yönetime” ve “yönetilenlere” karşı sorumlulukları bulunmaktadır.

3.1.1.1.Memurun Yönetime Karşı Hukuki Sorumluluğu

Devlet memurları, görevlerini dikkat ve itina ile yerine getirmek ve kendilerine teslim edilen Devlet malını korumak ve her an hizmete hazır halde bulundurmak için gerekli tedbirleri almak zorundadırlar. Devlet memurunun kasıt, kusur, ihmal veya tedbirsizliği sonucu idare zarara uğratılmışsa, bu zararın ilgili memur tarafından rayiç bedeli üzerinden ödenmesi esastır.

Zararların ödettirilmesinde bu konudaki genel hükümler uygulanır. Ancak fiilin meydana geldiği tarihte en alt derecenin birinci kademesinde bulunan memurun brüt aylığının yarısını geçmeyen zararlar, kabul etmesi halinde disiplin amiri veya yetkili disiplin kurulu kararına göre ilgili memurca ödenir.²⁰¹
Kanunlarda açıkça belirtilmeyen hallerde, memurlar ile idare arasında sözleşmeye dayalı bir ilişki bulunmadığından, memurların doğrudan idareye karşı mali sorumlulukları yoktur. Ancak, Kanunlarda belirtilen hallerde mali sorumluluk söz konusu olmaktadır.²⁰²

3.1.1.2. Kişilere Karşı Sorumluluk

DMK’nun 13’üncü maddesi uyarınca, kişilerin kamu hukukuna tabi görevlerle ilgili olarak uğradıkları zararlardan²⁰³ dolayı bu görevleri yerine getiren personel aleyhine değil, ilgili kurum aleyhine dava açmaları gerekmektedir. Ancak, Devlet dairelerine tevdi veya bu dairelerce tahsil veya muhafaza edilen para ve para hükmündeki değerli kağıtların ilgili personel tarafından zimmete geçirilmesi halinde, zimmete geçirilen miktar, cezai takibat sonucu beklenmeden Hazine tarafından hak sahibine ödenir. Kurumun, genel hükümlere göre sorumlu personele rücu hakkı saklıdır.

Memurların hizmet dışındaki fiilleri nedeniyle, üçüncü kişilere karşı verdikleri zararlardan, “haksız fiil” veya “sebepsiz iktisap” şartlarının varlığı halinde, doğrudan kişisel olarak sorumlulukları vardır.

3.1.2. Cezai Sorumluluk

Memurların görevlerini yürütürken uymaları gereken kurallara uymamaları halinde haklarında uygulanacak müeyyideler, Türk Ceza Kanununda ve disiplin yönünden de DMK’ unda veya özel kanunlarda belirlenmiştir.

Memurların cezai sorumluluklarının bulunup bulunmadığı, ön inceleme veya soruşturma sonucunda toplanan delillere dayalı olarak, fiilin, Türk Ceza Kanunu ile ceza hükmünü içeren diğer özel kanunlara göre suç sayılıp sayılmadığının tespiti ile mümkün olabilecektir.
Memurun fiili görev sırasında doğmuş ise, 02.12.1999 tarih ve 4483 sayılı “Memurlar ve Diğer Kamu Görevlilerinin Yargılanması Hakkında Kanun”da belirtilen usul çerçevesinde, bunun dışında ceza kovuşturmasını gerektiren fiillerin ise genel hükümlere göre sonuçlandırılması gerekmektedir.
Memurların, kanunların suç saydığı bir fiilinin belirlenmesi halinde, ceza sorumluluğunun varlığı için usulüne göre yargılanması gerekmektedir.
3.2.VERGİ DENETİM KURULU YÖNETMELİĞİ İLE GETİRİLEN SORUMLULUKLAR
Vergi Denetim Kurulu Yönetmeliği’nin 41’inci maddesinde Vergi Müfettişlerinin sorumlulukları aşağıda belirtildiği şekilde özel düzenlemeye tabi tutulmuştur. Vergi Müfettişleri, görevlerini yerine getirirken bu temel kuralları göz önünde bulunduracaklardır.

a) Yetkili makamlar tarafından verilen iş ve görevleri süresinde ve eksiksiz olarak tamamlarlar.

b) Mesleğin gerektirdiği saygınlığı ve güven duygusunu sarsacak davranışlarda bulunamazlar.

c) Refakatine verilen Vergi Müfettiş Yardımcılarının en iyi şekilde yetişmesine özel bir önem verirler ve bu amaçla refakat boyunca Vergi Müfettiş Yardımcılarının meslek ve hizmet gereklerine uygun şekilde yetişmelerini gözetirler.

ç) Teftiş edilen birimin faaliyetlerini aksatmayacak şekilde teftiş yaparlar.

d) Meslektaşlarına, diğer kamu görevlilerine ve ilgili diğer şahıslara karşı nazik, ölçülü ve saygılı davranırlar.

e) İnceleme, teftiş ve soruşturmayla görevli bulundukları sırada, bu işlerle ilgili bulunanlara konuk olamazlar, doğrudan veya dolaylı olarak soruşturmayla ilgili olanların hizmet ve ikramlarını kabul edemezler, bunlarla alışveriş yapamazlar, borç alıp veremezler.

f) Başkanlıkça izin verilmedikçe; Başkanlık adına panel, sempozyum ve komisyonlara, kurs ve seminerlere katılamazlar, yayın yapamazlar, beyanda bulunamazlar, mesai saatleri içerisinde lisansüstü eğitim ve doktora yapamazlar, bu amaçla verilen kurslara katılamazlar.

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

VERGİ MÜFETTİŞLERİNE YASAK VE SINIRLAMALAR

Vergi Müfettişlerinin de tabi olduğu Devlet memurları ile ilgili yasak ve sınırlamaların bir kısmı DMK’nunda açıkça “Yasaklar” başlığı altında 4’üncü Bölümde sayılmıştır. Diğer bir bölümü de dolaylı olarak tespit edilmiştir. Dolaylı yasakların bir kısmı, Kanunun uyulmasını emrettiği hususlara uyulmaması halinde müeyyide öngörüldüğünden, uyulmama halinin dolaylı bir biçimde yasaklanmış olmasıdır. Bu durumlar, memurların “ödevleri” ilgili hususların yerine getirilmemesi halinde ortaya çıkmaktadır. Dolaylı yasakların bir diğer kısmı da disiplin cezaları öngörülen fiillerle ilgilidir. Bazı fiillere ceza getirilmek suretiyle bu fiillerin yapılmaları dolaylı bir biçimde yasaklanmış olmaktadır. Ayrıca çeşitli mevzuatla da yasaklamalar getirilmiştir. Aşağıda bu hususlara ana hatları ile yer verilmiştir.

1.DEVLET MEMURLARI KANUNUNDA AÇIKÇA BELİRTİLEN YASAK VE SINIRLAMALAR
DMK’nun 26’ncı maddesinden 31’inci maddesine kadar düzenlenen hükümlerle çeşitli yasaklara Kanunda açıkça yer verilmiştir. Yine aşağıda yer verilen DMK’nun diğer bazı maddelerinde de yasaklar bulunmaktadır.

1.1. TOPLU EYLEM VE HAREKETLERDE BULUNMA YASAĞI

DMK’nun 26’ncı maddesine göre Devlet memurlarının kamu hizmetlerini aksatacak şekilde memurluktan kasıtlı olarak birlikte çekilmeleri veya görevlerine gelmemeleri ya da görevlerine gelmelerine rağmen Devlet hizmetlerinin ve işlerinin yavaşlatılması yahut aksatılması sonucunu doğuracak eylem ve hareketlerde bulunmaları yasaklanmıştır.

Bu fiillerden bir kısmının müeyyidesi, şartların varlığı halinde, DMK’nun 125-E/a maddesine göre Devlet memurluğundan çıkarılmadır. Ayrıca TCK’na göre toplu eylem ve hareketlerde bulunma fiili suç sayılmıştır.²⁰⁴

1.2. GREV YASAĞI

Devlet memurlarının greve karar vermeleri, grev tertiplemeleri, ilan etmeleri, bu yolda propaganda yapmaları DMK’nun 27’nci maddesi ile yasaklanmıştır. Yine aynı madde ile memurların, herhangi bir greve veya grev teşebbüsüne katılmaları, grevi desteklemeleri veya teşvik etmeleri de yasak kapsamına alınmıştır.

Anayasanın 54’üncü maddesinde sadece işçilerin grev hakkı olduğu belirtilmiştir. Devlet memurlarının “grev yasağı” kapsamına giren fiillerinden dolayı DMK’nun 125-E/a maddesine göre memuriyetten çıkarma cezası öngörülmüştür. Konunun TCK kapsamında cezalandırılması da mümkündür.²⁰⁵

1.3. TİCARET VE DİĞER KAZANÇ GETİRİCİ FAALİYETLERDE BULUNMA YASAĞI

Devlet memurların Türk Ticaret Kanununa göre “tacir” veya “esnaf” sayılmalarını gerektirecek bir faaliyette bulunmaları, ticaret ve sanayi müesseselerinde görev almaları, ticari mümessil veya ticari vekil veya kollektif şirketlerde ortak veya komandit şirkette komandite ortak olmaları DMK’nun 28’inci maddesi ile yasaklanmıştır. İlgililerin, görevli oldukları kurumların iştiraklerinde kurumlarını temsile etmek üzere alacakları görevler yasak kapsamı dışında tutulmuştur.²⁰⁶

Devlet memurları için yasaklanan faaliyetlerin eşleri, reşit olmayan veya mahcur olan çocukları, tarafından yapılması halinde, durumun 15 gün içinde ilgilinin bağlı olduğu kuruma bildirilmesi gerekmektedir.
Devlet memurlarının yönetim ve denetiminde görev almamaları şartıyla anonim ve limited şirketlere ortak ve anonim şirketlere kurucu üye olmaları mümkün bulunmaktadır. Yine, komandit şirketlerde memurların komanditer (sınırlı sorumlu) ortak olmaları mümkündür.²⁰⁷
Ticaret yapmak veya Devlet memurlarına yasaklanan diğer kazanç getirici faaliyetlerde bulunmak DMK’nun 125-D/h maddesi uyarınca kademe ilerlemesinin durdurulması cezasını gerektiren disiplin suçunu oluşturmaktadır.
Eşin ve çocukların kazanç getiren sürekli faaliyetlerinin belirlenen sürede kuruma bildirilmemesi fiili DMK’nun 125-B/b maddesine göre kınama cezasını gerektirmektedir.

1.4. HEDİYE ALMA, MENFAAT SAĞLAMA YASAĞI

DMK’nun 29’uncu maddesine göre, Devlet memurlarının doğrudan veya aracı eliyle hediye istemeleri ve görevleri sırasında olmasa dahi menfaat sağlama amacı ile hediye kabul etmeleri veya iş sahiplerinden borç para istemeleri ve almaları yasaklanmıştır.

Konuya ilişkin olarak Kamu Görevlileri Etik Davranış İlkeleri ile Başvuru Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik’in²⁰⁸ 15’inci maddesinde de düzenleme bulunmakta olup, hediye alma yasağı dışındaki durumlar da bu maddede belirlenmiştir.
DMK’nun 125-D/c maddesine göre, “görevi ile ilgili olarak her şekilde olursa olsun çıkar sağlamak” kademe ilerlemesinin durdurulmasın gerektiren bir fiildir.

Memurların türlü biçimlerde nüfuz kullanarak menfaat temin etmeleri irtikap ve rüşvet gibi suç isnatları ile karşılaşmalarına sebep olabilmektedir.

1.5. İKİNCİ GÖREV YASAĞI

Devlet memuru, DMK’nun 87’nci maddesine göre tek bir kadro işgal edebilmektedir. Bu nedenle devlet memurlarına ikinci bir görev verilmesi kural olarak yasaklanmıştır. Ancak, anılan Kanunun 88 inci maddesinde belirtilen memurlara yine aynı maddede yer alan görevler verilebilmektedir. Bu ikinci görev genellikle idari bir görev olabilmektedir.

DMK’nunda belirlenen görevlerin dışında ikinci görev kabul edenlerin durumu, işyerlerine devamından alınan ücretlere kadar çok yönlü değerlendirmeye tabi tutularak gereken müeyyide uygulanacaktır.

1.6. GİZLİ BİLGİLERİ AÇIKLAMA YASAĞI

DMK’nun 31’inci maddesi ile Devlet memurlarının kamu hizmetleri ile ilgili gizli bilgileri görevlerinden ayrılmış bile olsalar, yetkili bakanın yazılı izni olmadıkça açıklamaları yasaklanmıştır.

Gizli bilgilerin açıklanması yasağının ihlali DMK’nun 125-E/h maddesine göre disiplin suçunu oluşturur ve memuriyetten çıkarma cezasını gerektirir. Konu ayrıca TCK’na göre de suç olup, cezalandırmayı gerektirmektedir.²⁰⁹

1.7. BASINA BİLGİ VE DEMEÇ VERME YASAĞI

DMK’nun 15’inci maddesine göre, Devlet Memurları, kamu görevleri hakkında basına, haber ajanslarına veya radyo ve televizyon kurumlarına bilgi veya demeç veremezler. Bu konuda gerekli bilgi ancak bakanın yetkili kılacağı görevli illerde valiler veya yetkili kılacağı görevli tarafından verilebilir.²¹⁰

Bu yasağa uymamanın müeyyidesi DMK’nun 125-B/m maddesinde kınama cezası olarak belirlenmiştir.

1.8. SİYASİ PARTİYE ÜYE OLMA YASAĞI

DMK’nun 7’nci maddesine göre, Devlet memurlarının siyasi partilere üye olmaları, herhangi bir siyasi parti ve kişinin yarar veya zararını hedef tutan davranışta bulunmaları yasaklanmıştır. Anayasanın 68’inci maddesinde de “kamu kurum ve kuruluşlarının memur statüsündeki görevlileri, yaptıkları hizmet bakımından işçi niteliğini taşımayan diğer kamu görevlileri” siyasi partilere üye olamazlar yolunda hüküm bulunmaktadır.

Siyasi partiye girmek, DMK’nun 125-E/c maddesine göre memuriyetten çıkarılma cezasını gerektiren bir disiplin suçunu oluşturmaktadır.
Herhangi bir siyasi parti yararına veya zararına fiilen faaliyette bulunmak da DMK’nun 125-D/o maddesi uyarınca kademe ilerlemesinin durdurulması cezasını gerektirmektedir.
1.9. DENETİMİNDEKİ TEŞEBBÜSTEN MENFAAT SAĞLAMA YASAĞI
Devlet memurunun, denetimi altında bulunan veya kendi görevi veya mensup olduğu kurum ile ilgisi olan bir teşebbüsten, doğrudan doğruya veya aracı eliyle her ne ad altında olursa olsun bir menfaat sağlaması DMK’nun 30’uncu maddesi ile yasaklanmıştır. Bu hususta, yukarıda “Hediye Alma, Menfaat Sağlama Yasağı” ile ilgili olarak yapılan açıklamalar bu konuda da aynen geçerlidir. Ancak, sağlanan menfaat denetim görevinin ihmali sonucu oluşursa ayrıca TCK uyarınca ceza uygulanması söz konusu olacaktır.²¹¹
2.DEVLET MEMURLARI KANUNUNDA YER ALAN DOLAYLI YASAK VE SINIRLAMALAR
DMK’nuda dolaylı yasak ve sınırlamalar bu Bölüm’ün girişinde de ifade edildiği üzere, iki şekilde ortaya çıkmaktadır. Bunun birinci şekli memurların “ödevleri” ilgili hususları yerine getirilmemeleri durumunda ortaya çıkmaktadır. Dolaylı yasakların bir diğer şekli de disiplin cezaları öngörülen fiillerle ilgilidir. Bazı fiillere ceza getirilmek suretiyle bu fiillerin yapılmaları dolaylı bir biçimde yasaklanmış olmaktadır.

2.1. KANUNLA ÖNGÖRÜLEN ÖDEVLERİ YERİNE GETİRMEME HALİ

Devlet memurlarının “Ödevleri” ve “Sorumlulukları” ile ilgili açıklamalar sırasında belirtildiği üzere, ödevlerin veya sorumlulukların yerine getirilmemesi ya da ön görülen davranışların aksine hareketler cezalandırılmıştır. Bu itibarla yapılması istenilmeyen hal ve hareketlere müeyyide öngörülmek suretiyle dolaylı bir biçimde yasaklanmış olmaktadır.

2.2. DİSİPLİN CEZASI ÖNGÖRÜLMEK SURETİYLE DOLAYLI YASAKLANAN VE SINIRLANAN HALLER

DMK’nun 125’inci maddesinde Devlet memurlarına verilecek disiplin cezaları ile her bir disiplin cezasını gerektiren fiil ve haller belirlenmiştir. Maddede sayılan fiillerin işlenmeleri cezayı gerektirdiğinden, bu durumlar dolaylı olarak yasaklanmış olmaktadır.

Anılan maddede, uyarma, kınama, aylıktan kesme, kademe ilerlemesinin durdurulması ve Devlet memurluğundan çıkarma cezasını gerektiren fiillere ayrı ayrı yer verilmiş bulunmaktadır.²¹²