Əhməd-Cabir İsmayıl oğlu Əhmədov

Qabaq (kudu, boranı, balqabaq) – Тыква – Cucurbita Pepo L. Qabaqkimilər (Cucurbitaceae) fəsiləsindəndir. Dünyada 700-ə qədər növü vardır. Bunlardan 3 növü Azərbaycanda daha geniş yayılmışdır:

1. Adi qabaq və ya qalınqabıq qabaq –

Cucurbita Pepo L.

1. 
   İrimeyvəli qabaq – Cucurbita maxima Duch.
   
2. 
   Müşk (muskat) qabaq və ya balqabaq – Cucurbita moschata Duch.
   

Qabaq həm qida və həm də yem məqsədilə istifadə olunur. Müəyyən olunmuşdur ki, Meksika əhalisi eramızdan 3000 il əvvəl qabaqla qidalanırdılar. Qədim Misirdə də qabaq əhaliyə yaxşı məlum idi.

Qabaq bişirilmiş, qızardılmış və sirkəyə qoyulmuş halda qidaya sərf olunur. Azərbaycan kulinariyasında qabaqla bir çox xörəklər hazırlanır, ondan mürəbbə bişirilir, unlu şirniyyat məmulatı hazırlanır. Qabaqla darı yarmasından hazırlanan sıyıq bir çox ölkələrdə xüsusilə məşhurdur.

Qabağın aşxana sortlarından sup, yağlı və südlü püre, marinad hazırlamaq və qızartmaq üçün istifadə edilir. Bundan, həmçinin, vitamin preparatları, şirniyyat sənayesində sukat və müxtəlif içliklər hazırlanır. Vitamin preparatı üçün ətli hissəsi sarı olanlar daha əlverişlidir. Aşxana sortlu qabaqlar dadlı və xoş ətirlidir. Tərkibində orta hesabla ətli hissədə 91,85% su, 0,95% sellüloza, 0,55% kül, 0,8% azotlu maddə, 0,1% yağ vardır. Qabıq hissəsində isə sellülozanın miqdarı 3,3%-dir. Yetişmiş qabaqda şəkərin miqdarı orta hesabla 8%-dir. Vitaminlərdən 5-8 mq% C, 12 mq%-ə qədər karotin olur. Bu­nun toxumunun tərkibində 40% yağ, 28% zülal vardır. Ümumi çəki­sinin 75%-ni yeməli hissə təşkil edir. Geniş yayılmış sortla­rından boz rəngli Volqa sortu orta gecyetişəndir. İri, yumru-yastı formada və açıq boz rəngdədir. Saxlanılma və daşınma üçün çox əlverişlidir. Sarı ətli hissəsi şirindir.

Mozoleyev sortu çox yayılmış sortlardandır. Orta gec­ye­tişəndir. Yumurtavarı və ya uzunsov, rəngi sarıdır. Üzəri tünd yaşıl cizgilidir, orta irilikdədir. Ətli hissəsi dadlı, solğun çəhrayı rəngdədir.

Ukrayna sortu çoxmeyvəli, zəif qabırğalıdır. Çəhrayı rəngdədir. Ətli hissəsi xırçıldayan çəhrayı rəngdə olur. Perex­vatka-69 muskat ətirli və gecyetişən sortdur. Orta irilikdə və silindrik formada olub, ətli hissəsi dənəli, xırçıl­dayan və çəhrayı rəngdədir. Tərkibində 12 mq% karotin və C vitamini vardır. Göstərilən sortlardan başqa bir çox rayonlarda başqa sortlar da yetişdirilir ki, bunlardan Bıkov, Biryuçekut, Başkir, Çərkəz, Altay sortlarını qeyd etmək olar.

Azərbaycanda Palov-Kadu-268, Perexvatka-69 və yerli qabaq sortları yetişdirilir. Standart üzrə qabaq təmiz, təzə, yetişmə dərəcəsinə görə birnövlü, sağlam, rəngi və forması təsərrüfat-botaniki sortuna müvafiq, bütöv saplaqlı olmalıdır. Qabağın ən böyük en kəsiyinin diametri uzunsov formalılarda 12 sm-dən, yastı və dairəvi formalılarda isə 15 sm-dən az olmamalıdır.