Əhməd-Cabir İsmayıl oğlu Əhmədov

Cırhavucun müalicəvi xassələri. Cırhavucun qədimdən məlum olması təsdiq olunmasına baxmayaraq, artıq VIII əsrin sonu və IX əsrin əvvəllərində Avropada belə bitkini tanı­yırdılar. Hazırda şimal bölgəsindən başqa cırhavüc hər yerdə becərilir. Cırhavucun kökü aşpazlıqda və konserv sənayesində istifadə olunur. İyinə görə cırhavuc cəfəri və ya kərə­vizi xatırladır. Meyvəsində (toxumunda) flavonlu birləş­mələr, furokumarin və digər fizioloji fəal maddələr vardır.

Xalq arasında cırhavuc iştahaartırıcı, qidanın həzmini yaxşılaşdırıcı kimi, xüsusən də mədə xəstəliklərində istifadə olunur. Iştahanın artması və ümumi zəiflik zamanı xəstəlikdən azad olmaq məqsədilə gündə 4 dəfə 2 xörək qaşığı xırdalanmış cırhavuc kökündən şəkər və ya balla 1 stəkan qaynanmış suda hazırlanmış tinkturadan 1/4-1/3 stəkan içmək məsləhət görülür. Cırhavucdan sidikqovucu, spazma əleyhinə böyrəkdə və sidik kisəsində daş, qum olduqda, vodyanka və bəzi qadın xəstə­liklərində ağrıkəsici kimi istifadə olunur. Cırhavuc soyuqdəymə nəticəsində baş verən öskürəyə və bəlğəmin daha yaxşı təmizlənməsi üçün də qəbul edilir. Belə hallarda 1 çay qaşığı xır­dalanmış kök 1 stəkan suda 15 dəq qaynadılır, gündə 4-6 dəfə 1 xörək qaşığı içilir. Belə dozirovkada (bu miqdarda) xırdalanmış yarpaqlardan (1-1,5 xörək qaşığı yarpaq 1 stəkan suda) və döyülmüş toxumlardan (1/2 çay qaşığı toxum 2 stəkan suda) alınan həlimdən də istifadə etmək olar.

Xarkov Elmi-Tədqiqat Kimya-Əczaçılıq Institu-tunda cırhavuc toxumlarından tərkibində furokumarin olan pastinasin preparatı alınmışdır. Bu preparat qan damarlarına, xüsusən də ürək damarlarına mülayim spazmatik təsir edir, hamar bağırsaq əzələlərini yumşaldır və mərkəzi sinir sisteminə sabitləşdirici təsir göstərir.

Cırhavucdan stenokardiyanın müalicəsində, tac damar­ların çatışmazlığında, əsəb halında istifadə olunur. Belə hallarda həmin preparatdan 1 həb (0,02 q) gündə 3-4 dəfə qəbul edilir. Müalicə kursu 2-4 həftə davam edir, lakin xəstənin vəziyyəti bir neçə gündən sonra yaxşılaşmağa başlayır.

Cırhavuc toxumlarından tərkibində iki furokumarin – ksantotoksin və berqapten olan müalicəvi preparat – beroksin hazırlanır. Beroksin müxtəlif dəri xəstəliklərində istifadə olunur. Çünki bu preparat günəş şüalarının təsirinə qarşı dərini sensibilizasiya edir və melanin piqmentinin əmələ gəlməsini stimullaşdırır. Beroksinlə müalicə çox vaxt aparır və müalicə bir neçə kurs davam edir.